Jak wynika z informacji zawartych w Banku Danych Lokalnych (BDL) Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) [1], w 2020 r. statystyczny Polak wytworzył około 342 kg odpadów komunalnych. Tymczasem statystyczny Europejczyk wytworzył ich około 500 kg. Wydawać by się mogło,
że mamy zatem powody do zadowolenia. Tymczasem pamiętać należy, że mowa tu o pewnej statystycznej średniej i jak wynika z danych Eurostat ilość wytworzonych odpadów komunalnych jest różna w poszczególnych państwach – od około 280 kg na mieszkańca Rumunii do nawet 844 kg na mieszkańca Danii.

Sposób zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce w ciągu ostatniej dekady uległ znacznym zmianom. Coraz większa część odpadów komunalnych jest poddawana recyklingowi. Jeszcze w 2010 r. dominującym sposobem zagospodarowania odpadów komunalnych było unieszkodliwienie poprzez składowanie na składowiskach – procesom tym poddawano wówczas 73,4 proc. odpadów komunalnych, przy czym procesom recyklingu poddawano jedynie 17,8 proc. zebranych odpadów komunalnych. Jak można sprawdzić w BDL, zebrane w Polsce w 2020 r. odpady komunalne zostały skierowane do następujących procesów:

• recykling – 3 498,6 tys. ton (26,7 proc.),
• biologiczne procesy przetwarzania (kompostowanie lub fermentacja) – 1 577,9 tys. ton (12,03 proc.),
• przekształcenie termiczne, w tym z odzyskiem energetycznym oraz bez odzysku energii – 2 822,6 tys. ton (21,52 proc.)
• składowanie – 5 217,7 tys. ton (39,78 proc.).

Jak udział poszczególnych metod zagospodarowania odpadów komunalnych wyglądał w poszczególnych województwach?

Prym pod względem ilości wytwarzanych odpadów komunalnych na jednego mieszkańca wiedzie województwo dolnośląskie – 400 kg na mieszkańca. Najmniej odpadów komunalnych powstaje w województwie podkarpackim – 236 kg na jednego mieszkańca. W recyklingu odpadów komunalnych przodują trzy województwa – dolnośląskie (34 proc.), śląskie (30 proc.) i warmińsko-mazurskie (30 proc.). Najmniejszy udział recyklingu odnotowuje natomiast województwo opolskie (19 proc.). Kompostowanie lub fermentacja jest najpopularniejszą metodą zagospodarowania odpadów komunalnych w województwie pomorskim (17 proc.). Najmniejszy udział kompostowania lub fermentacji odnotowuje się w województwie świętokrzyskim (5 proc.), podkarpackim (6 proc.) i warmińsko-mazurskim (9 proc.). W termicznym przekształcaniu odpadów prym wiedzie województwo wielkopolskie (39 proc.), a także województwa: zachodniopomorskie (35 proc.), podlaskie (32 proc.), małopolskie (31 proc.)
i kujawsko-pomorskie (30 proc.). Województwa, w których termiczny sposób zagospodarowania odpadów nie jest popularny to województwo łódzkie (7 proc.) i dolnośląskie (9 proc.). Składowanie odpadów jest najpopularniejszą formą zagospodarowania odpadów w województwach: świętokrzyskim (63 proc.), łódzkim (53 proc.) i opolskim (52 proc.). Najmniej odpadów składowanych jest w województwach: wielkopolskim (24 proc.), podlaskim (28 proc.) i małopolskim (29 proc.).

Piotr Barczak z European Environmental Bureau (EEB) wskazuje, że procentowy udział recyklingu jako metody zagospodarowania odpadów, nie jest różnoznaczny z wymaganym w przepisach prawnych poziomem recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji odpadów komunalnych takich jak papier, metale, tworzywa sztuczne i szkło. Według danych przesyłanych do Komisji Europejskiej poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia, jaki osiągamy w Polsce, oscyluje wokół 40-kilku procent. Analiza danych Urzędów Marszałkowskich wskazuje jednak, że wartość ta jest o połowę mniejsza i wynosi 20-kilka procent. Tymczasem wymogi dotyczące recyklingu odpadów komunalnych, jakie Unia Europejska stawia przed państwami członkowskimi, są jasno sprecyzowane w dyrektywach – w 2025 r. poziom przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych wynosić powinien minimum 55 proc., natomiast w 2030 r. – 60 proc. Biorąc pod uwagę obecnie osiągane poziomy recyklingu należy stwierdzić, że Polska niestety daleka jest od spełnienia długoterminowych celów wyznaczonych przez UE.

Eksperci z zakresu gospodarki odpadami wskazują ponadto, że jednym z problemów związanych m.in. z recyklingiem odpadów komunalnych jest dostęp do rzetelnych danych. Co ciekawe, problem ten pogłębił się wraz z wdrożeniem Bazy Danych o Odpadach (BDO), ponieważ nie jest możliwe pozyskanie z systemu informacji na temat gospodarki odpadami raportowanych przez wytwórców odpadów. Teoretycznie chcąc uzyskać takie informacje należałoby zwrócić się do organu prowadzącego BDO, czyli na przykład marszałka województwa, z prośbą o udostępnienie informacji. Organ ten jednak nie jest w stanie ich przekazać, ponieważ system nie przewiduje ani możliwości generowania jakichkolwiek raportów podsumowujących, ani wydrukowania pojedynczego sprawozdania. Bez dostępu do danych dotyczących gospodarki odpadami nie ma możliwości dokonania analiz efektywności systemu. Problemy z pozyskiwaniem danych mogą przekładać się na błędnie wyciągane wnioski, a te w dalszej kolejności przekładać mogą się na błędne decyzje i przepisy kształtujące cały system. Jest więc to kolejne wyzwanie dla całego systemu gospodarki odpadami.

[1] Publikacja GUS „Ochrona Środowiska 2020” https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2020,1,21.html# [dostęp: 2021-10-08]