Czy znasz wartość środowiska przyrodniczego?

12.03.2024 Przemysł i Środowisko

Loading

Edit: 12 marca 2024 r. Zaktualizowano o informację nt. wstępnego porozumienia politycznego dotyczącego Rozporządzenia w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych.

Różnorodność biologiczna Europy zmniejsza się w alarmującym tempie na skutek intensywnego rolnictwa, niekontrolowanego rozprzestrzeniania się miast, emisji zanieczyszczeń, niezrównoważonej gospodarki leśnej, implementacji inwazyjnych gatunków obcych i zmian klimatu. Warto podkreślić, że oba zjawiska – zmiany klimatu i utrata bioróżnorodności (wymieranie gatunków, zmniejszanie się siedlisk i degradacja ekosystemów) są ze sobą powiązane – zmiany klimatu przyspieszają utratę bioróżnorodności, a ekosystemy w dobrej kondycji są ważnym sojusznikiem w walce ze zmianami klimatu. Obserwując te zmiany i pracując nad ich spowolnieniem, zatrzymaniem, a w końcu odwróceniem, powinniśmy zrozumieć a wręcz nawet ilościowo określić wartość środowiska przyrodniczego. Ma nam to pomóc nie tylko podejmować właściwe decyzje w życiu prywatnym, w biznesie i w polityce, lecz także lepiej zrozumieć miejsce, jakie człowiek zajmuje w przyrodzie.

Rozporządzenie z listopada 2023 r.

Edit: 12 marca 2024 r. Zaktualizowano o informację nt. wstępnego porozumienia politycznego dotyczącego Rozporządzenia w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych

Polski Instytut Ekonomiczny poinformował [4], że 9 listopada 2023 r. Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej wypracowały wstępne porozumienie polityczne w kwestii Rozporządzenia w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych (zwane dalej: Rozporządzeniem) [5]. Głównym celem Rozporządzenia jest odbudowa zasobów przyrodniczych, przywrócenie różnorodności biologicznej krajobrazu oraz oceanów – co najmniej 20% obszarów lądowych i morskich UE do 2030 r. oraz wszystkich ekosystemów wymagających przywrócenia do 2050 r. Aby to osiągnąć, niezbędne są konkretne decyzje. Zgodnie z przyjętym porozumieniem określono więc plan, w ramach którego wdrożone zostaną działania mające na celu:  

  • rekultywację torfowisk,
  • wzrost bioróżnorodności i populacji owadów zapylających,
  • rekultywacje 30% obszarów w złym stanie do 2030 r., 60% do 2040 r. i 90% do 2050 r.
  • posadzenie dodatkowych trzech miliardów drzew w Unii Europejskiej
  • przywrócenie co najmniej 25 000 km rzek do stanu swobodnie płynącego.

Zgodnie z postanowieniami państwa członkowskie Unii Europejskiej wdrożą krajowe plany odbudowy, w których dookreślone zostaną lokalne działania. Kraje członkowskie zostały także zobowiązane do nadania priorytetu terenom znajdującym się na obszarach Natura 2000.  W ciągu roku od wejścia w życie Rozporządzenia, Komisja oceni potrzeby finansowe na odbudowę zasobów przyrodniczych oraz w razie potrzeby poszuka rozwiązań pozwalających na znalezienie niezbędnych środków.  Jak wygląda sytuacja Polski w świetle Rozporządzenia? Tylko 20% siedlisk jest w stanie dobrym. Pilnej poprawy wymaga przede wszystkim stan torfowisk, wydm oraz użytków zielonych. Rekultywacja 90% siedlisk złej jakości będzie kosztowało Polskę ponad 0,5 mld EUR, jednak, zgodnie z prognozami, ochrona środowiska i inwestycje w odbudowę zasobów przyrodniczych przyniosą realne zyski dzięki poprawie bezpieczeństwa żywnościowego, zwiększeniu odporności ekosystemów oraz złagodzeniu zmian klimatycznych.

Przyroda – cenna czy bezcenna?

Atmosfera, lasy, rzeki, oceany i gleby nieustannie (od co najmniej 300 000 lat ewolucji Homo sapiens) zapewniają nam powietrze, którym oddychamy, żywność, którą spożywamy, wodę, którą pijemy, i surowce, które zużywamy, a także przestrzenie do rekreacji i regeneracji. Często tak właśnie opisuje się wartość użytkową środowiska naturalnego. Coraz częściej próbuje się też wyrazić ją w wartości pieniężnej, aby móc umieścić usługi ekosystemowe świadczone przez przyrodę w naszych modelach ekonomicznych. Na przykład w Unijnej Strategii na rzecz bioróżnorodności do 2030 r. [1] wskazano, że ponad połowa światowego produktu krajowego brutto – około 40 bln euro – jest uzależniona od przyrody.

Sytuacja jest jednak bardziej złożona. Niektóre usługi ekosystemowe mają bardziej namacalny charakter i można je dość łatwo ująć ilościowo – na przykład poprzez wielkość plonów, połowów czy pozyskania drewna, roślin i grzybów jadalnych – ale w przypadku innych usług jest to trudniejsze. Co może równać się z wartością, jaką dla rolnictwa ma zapylanie roślin albo jak dokładnie wycenić ochronę przed powodzią zapewnianą przez tereny podmokłe? Jak określić pieniężnie wartość czystego powietrza i wody, zdolność do regulacji temperatury, magazynowanie węgla, minimalizowanie skutków erozji? Wartość środowiska przyrodniczego wykracza także poza usługi, które świadczy nam ono bezpośrednio. Przyroda ma również wartość kulturową, ponieważ tworzy kontekst naszego istnienia jako ludzi i zapewnia nam niezbędne warunki do zachowania dobrego zdrowia fizycznego i psychicznego, a także emocjonalnej i duchowej równowagi – jest miejscem naszej rekreacji: pływania, pieszych wycieczek, jazdy na nartach, zapewnia walory estetyczne (np. krajobrazy) oraz stanowi naszą tożsamość kulturową. Zatem czy aby na pewno da się wyrazić pieniężnie wartość środowiska przyrodniczego?

Zwykle uznajemy środowisko przyrodnicze za coś oczywistego, postrzegając je jako źródło „darmowych” zasobów, z których możemy czerpać nie tylko to, czego rzeczywiście potrzebujemy, lecz wszystko to, czego pragniemy. Dlatego Europejska Agencja Środowiska podkreśla, że zrozumienie i uznanie prawdziwej wartości przyrody jest dzisiaj ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej. Bez względu na to, jak bardzo sprzeczne z intuicją może wydawać się szacowanie wartości pieniężnej środowiska przyrodniczego, pomiary i rachunki są jednym ze sposobów na docenienie bezpośrednich i pośrednich korzyści, jakie z niego czerpiemy. Mogą one również pomóc wybrać najlepsze sposoby podejścia do walki z degradacją środowiska, zrozumieć, na przykład, że znacznie taniej jest w pierwszej kolejności chronić przyrodę, niż później ją odbudowywać – o ile odbudowa w ogóle jest możliwa. Ponieważ stajemy się coraz bardziej świadomi, że zasoby naturalne są ograniczone, a nasze potrzeby rosną, coraz silniej obciążając przyrodę, musimy znaleźć sposoby na życie, które nie będą przekraczać możliwości naszej planety. Wskazywanie na koszty i przychody wyrażone pieniężnie zdaje się najlepiej działać na polityków decydujących o kształcie polityki środowiskowej Unii Europejskiej.

Stan przyrody w UE

Najbardziej kompleksową ocenę stanu ekosystemów zawiera raport Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) „Stan przyrody w UE” [2] zawierający wyniki z okresu sprawozdawczego 2013–2018. Wskazuje on wprawdzie na pozytywne zmiany w działaniach na rzecz ochrony środowiska, jednak wynika z niego również, że wiele gatunków i siedlisk przyrodniczych w Europie czeka niepewna przyszłość.

Stan przyrody w UE – obszary chronione

W ciągu ostatnich sześciu lat zwiększyła się zarówno liczba, jak i powierzchnia obszarów chronionych w ramach unijnej sieci Natura 2000, a UE osiągnęła globalne cele, obejmując ochroną około 18 proc. swojego obszaru lądowego i prawie 10 proc. swojego obszaru morskiego. Ogólny postęp nie był jednak wystarczający, aby osiągnąć cele poprzedniej Unijnej Strategii na rzecz bioróżnorodności na okres do 2020 r. Większość chronionych siedlisk i gatunków wciąż ma niezadowalający albo zły stan ochrony, a sytuacja wielu z nich nadal się pogarsza na skutek działalności rolniczej, porzucania gruntów i urbanizacji oraz zanieczyszczenia środowiska. Siedliska przyrodnicze istotne dla zapylaczy mają gorszy stan ochrony niż inne siedliska. Jedynie w przypadku 14 proc. ocenianych siedlisk przyrodniczych oraz 27 proc. ocenianych gatunków innych niż ptaki stan ochrony jest właściwy. Największą poprawę wykazują siedliska leśne, a najbardziej pogarsza się sytuacja siedlisk łąkowych, wydmowych i torfowiskowych. Według raportu EEA obserwowane jest zmniejszanie się populacji owadów, a zwłaszcza pszczół. Zgodnie z Europejską Czerwoną Listą [3] zagrożonych wyginięciem jest na pewno około 9 proc. tych owadów z obszaru UE. W przypadku większości gatunków pszczół nie ma jednak wystarczających danych naukowych, aby ocenić ryzyko ich wymarcia.

Stan przyrody w UE – wody

Sytuacja wód przybrzeżnych w Europie – od Bałtyku po Morze Śródziemne – jest alarmująca. Według najnowszego raportu EEA dotyczącego środowiska morskiego Europy konieczne są niezwłoczne działania, aby po latach intensywnej nadmiernej eksploatacji oraz zaniedbań przywrócić dobry stan europejskich ekosystemów morskich – liczebność gatunków i siedlisk morskich, odwrócić zmiany cech fizycznych i składu chemicznego wód morskich.

Stan przyrody w UE – ptaki

Kluczowe dla określenia stanu przyrody wydaje się jednak być monitorowanie ptaków, ponieważ wskaźniki liczebności dzikich ptaków opracowywane przez Ogólnoeuropejski System Monitoringu Pospolitych Ptaków (PECBMS) razem z innymi wskaźnikami przyczyniają się do ustalenia przez EEA kondycji środowiska rozumianego szerzej. Zmiany w liczebności i rozmieszczeniu grup gatunków ptaków, stanowią sygnały o kondycji określonego typu siedliska lub o wpływie jakiegoś wielkoskalowego zjawiska, takiego jak zmiany klimatu. W skali regionalnej obserwujemy negatywny wpływ intensywnej gospodarki leśnej, przypadków zaniechania uprawy gruntów rolnych czy intensywnego użytkowania śródlądowych terenów podmokłych. Widzimy także wpływ zmian klimatu na liczebność populacji ptaków: zmniejszają się populacje gatunków preferujących chłodniejszy klimat, a zwiększają tych preferujących cieplejszy. Zasięgi lęgowe ptaków przesuwają się na północ.

 

Stan przyrody w Europie Przemysł i Środowisko

Czy stoimy w obliczu szóstego masowego wymierania?

Dziesięciolecia intensywnej działalności społecznej i gospodarczej zmieniły relacje między człowiekiem a środowiskiem. Przyniosły wiele korzyści – zmniejszyły cierpienie i ubóstwo, a jednocześnie spowodowały rozległe szkody w ekosystemach. Eksploatacja środowiska przyrodniczego oraz zanieczyszczenie powietrza i wody przy wzrastającej jeszcze liczbie ludzi na świecie mają równie katastrofalny wpływ na bioróżnorodność jak zmiany klimatu.

Zdania naukowców i ekspertów na temat masowego wymierania są podzielone. Dziesięć lat temu na całym świecie było głośno o wymarciu dziko żyjącego zachodnioafrykańskiego nosorożca czarnego, jednak takie niemal całkowite wyginięcia dotyczą znacznie większej liczby gatunków, także w Europie. Jednym z nich jest sieja ostropyska, ryba słodkowodna z rodziny łososiowatych, która występowała w Belgii, Danii, Niemczech, Holandii i we Francji i którą kraje te próbują teraz reintrodukować. Kolejne sześć gatunków, tym razem ptaków, w tym pokrzewka pustynna i ibis grzywiasty, jest uznawanych za wymarłe regionalnie lub całkowicie. Europejska Czerwona Lista gatunków, które uważa się za wymarłe, obejmuje także kilka gatunków motyli, mięczaków i roślin.

Czy mamy jeszcze szansę na zmianę?

Odwrócenie zmian w ekosystemach jest możliwe o ile szybko ograniczymy emisję gazów cieplarnianych, które napędzają zmiany klimatu, i zaprzestaniemy eksploatacji zasobów naturalnych. Po części mogliśmy przekonać się o słuszności tego twierdzenia w okresie pandemii COVID-19. Wprowadzone wówczas obostrzenia dały nam rzadko trafiającą się możliwość przyjrzenia się światu, w którym działalność człowieka została mocno ograniczona. W sposób widoczny wpłynęło to na zmianę rozmieszczenia i zachowania dzikich zwierząt, co umocniło przekonanie o zdolności natury uwolnionej spod wpływu człowieka do szybkiej reakcji i odrodzenia. W ujęciu ilościowym wyraźnie zaobserwowano znaczną poprawę jakości powietrza i wody, co może mieć pozytywny wpływ na zwierzęta i ekosystemy. W badaniach odnotowano również większą potrzebę spędzania czasu na łonie natury. W okresie obostrzeń poszukiwaliśmy azylu i spędzaliśmy wolny czas w lasach, parkach, na plażach oraz na innych terenach otwartych, czasami odkrywając zachwycającą przyrodę w pobliżu swoich domów. Można na to zjawisko spojrzeć dwojako – z jednej strony bardziej doceniliśmy przyrodę, z drugiej zaś strony zwiększyliśmy presję na obszary chronione.

Pytanie? Konkretna odpowiedź!

Czym jest środowisko przyrodnicze?

Środowisko przyrodnicze (inaczej: środowisko naturalne) to wszystkie składniki przyrody nieożywionej i ożywionej – klimat, ukształtowanie, skały, gleba, wody, roślinność, organizmy żywe. Środowisko przyrodnicze charakteryzują: ciągła interakcja pomiędzy składnikami przyrody oraz równowaga biologiczna. Dążenie do utrzymania naturalnego charakteru środowiska przyrodniczego, zachowanie różnorodności biologicznej, dbałość o zagrożone wyginięciem gatunki roślin i zwierząt oraz wszelkie formy ochrony przyrody mają na celu ochronę środowiska, tak aby zachować ciągłość procesów zachodzących w przyrodzie. Jeśli chronimy przyrodę, chronimy siebie!

Co niszczy przyrodę Europy?

Zapraszamy do lektury drugiej części artykułu zatytułowanej „Co niszczy przyrodę Europy?” Dowiesz się z niej, które rodzaje działalności człowieka najbardziej szkodzą środowisku i w jaki sposób oraz jakie działania są podejmowane, aby odbudować przyrodę Europy.

Opracowanie na podstawie raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) „Przyroda Europy” 2021 r. Link do pełnej wersji raportu https://www.eea.europa.eu/pl/publications/sygnaly-eea-2021-przyroda-europy  [dostęp: 2023-03-21]


 

[1] Unijna Strategia na rzecz bioróżnorodności do 2030 r.

https://www.eea.europa.eu/policy-documents/eu-biodiversity-strategy-for-2030-1  [dostęp: 2023-03-21]

https://environment.ec.europa.eu/strategy/biodiversity-strategy-2030_pl  [dostęp: 2023-03-21]

[2] Raport Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) „Stan przyrody w UE

https://www.eea.europa.eu/highlights/latest‑evaluation‑shows‑europes‑nature  [dostęp: 2023-03-21]

[3] Europejska Czerwona Lista

https://ec.europa.eu/environment/nature/conservation/species/redlist/bees/summary.htm  [dostęp: 2023-03-21]

[4] Polski Instytut Ekonomiczny Tygodnik Gospodarczy PIE z 16 listopada 2023 r. https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2023/11/Tygodnik-PIE_46-2023.pdf [dostęp: 2024-03-12]

[5] European Parliament, EU Nature restoration law: MEPs strike deal to restore 20% of EU’s land and sea

https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20231031IPR08714/eu-nature-restoration-law-meps-strike-deal-to-restore-20-of-eu-s-land-and-sea  [dostęp: 2024-03-12]

Komentarze do wpisu “Czy znasz wartość środowiska przyrodniczego?

  1. […] zamiany klimatu i występowania inwazyjnych gatunków obcych, stanowią główne czynniki utraty różnorodności biologicznej. W znacznym stopniu przyczyniają się do trwającego masowego wymierania gatunków. Obecnie […]

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Dlaczego warto nam zaufać?

Doświadczenie

Szkolenia, tworzone przez zespół ekspertów-praktyków

Proces od A do Zet

Szkolenia pokazują cały proces przebiegu postępowania administracyjnego

Wzory, kalkulatory i instruktaże

Dajemy Ci gotowe narzędzia do pracy

Materiały dostępne 24/7

Dzięki formie online możesz korzystać z materiałów w dowolnym czasie

Prosty przekaz

Zrozumiały, klarowny sposób przekazywania wiedzy na skomplikowane tematy

Pomoc w zrozumieniu przepisów

Pomagamy zrozumieć podstawy prawne i podnosimy kompetencje

Studium przypadku

Przykłady z życia wzięte - od najczęściej spotykanych po innowacyjne, niecodzienne

Analiza orzeczeń

Szczegółowo analizujemy orzeczenia sądów i akty prawne, aby najlepiej przygotować Cię do opracowania dokumentacji

Materiały publikowane w Bazie wiedzy Akademii Przemysłu i Środowiska, nie stanowią porad prawnych lub innego profesjonalnego doradztwa. Prowadzący www.przemyslisrodowisko.pl dokładają wszelkich starań, aby informacje zamieszczone w Bazie wiedzy Akademii Przemysłu i Środowiska były prawdziwe i rzetelne, jednakże nie ponoszą odpowiedzialności za wykorzystanie informacji publikowanych w Bazie wiedzy, w szczególności za szkody lub straty poniesione przez kogokolwiek wskutek jakiegokolwiek wykorzystania treści umieszczonych w Bazie wiedzy.

Wszelkie materiały umieszczone w Bazie wiedzy podlegają ochronie na podstawie przepisów prawa autorskiego oraz innych przepisów dotyczących ochrony własności intelektualnej. Nie dopuszcza się, bez wyraźniej, pisemnej zgody Akademii Przemysłu i Środowiska, kopiowania, redystrybucji, rozpowszechniania, udostępniania oraz wykorzystywania w inny sposób całości lub części danych zawartych na stronie www.przemyslisrodowisko.pl i platformie szkoleniowej.