Obecność gazów cieplarnianych w atmosferze, z dwutlenkiem węgla na czele, prowadzi do podwyższania się temperatury, czego skutki od lat można zauważać w stale zmieniającym się klimacie naszej planety. Topnienie lodowców, podnoszenie się poziomu mórz, ekstremalne zjawiska pogodowe, powodzie, pożary, zmiany w faunie i florze są następstwami zmian klimatycznych. By zminimalizować emisje gazów cieplarnianych do atmosfery, konieczne było zaproponowanie przez organy rządzące państw i Unii Europejskiej nowych rozwiązań, które pozwoliłyby na zatrzymanie rozwoju zmian klimatycznych. Jednym z nich są kredyty węglowe, inaczej certyfikaty uprawniające do emisji dwutlenku węgla. Dzięki nim, możliwa jest kompensacja emisji CO₂ w celu osiągnięcia neutralności węglowej.

Jak działa rynek kredytów węglowych?

Jeden kredyt węglowy umożliwia emisję 1 tony CO₂ do atmosfery. Ich określona ilość nadawana jest firmą, które przyczyniają się do zmian klimatycznych poprzez emisję gazów. Po upływie roku, firmy składają raport, w którym znajduje się informacją, ile ton CO₂ wyprodukowały. Spółka, która przekroczyła wyznaczony dla niej limit emisji, aby uniknąć kar finansowych, musi nabyć dodatkowe kredyty. Może to zrobić poprzez kupno niewykorzystanych kredytów od innych firm. Jeśli spółka w trakcie roku wyprodukowała mniejszą ilość dwutlenku węgla niż ta, która była określona jako wartość maksymalna, może sprzedać kredyty tym przedsiębiorcom, którzy przekroczyli swoje limity. W ten sposób zakłady przemysłowe, które nie przeszły jeszcze modernizacji instalacji i emitują większą ilość CO₂ do powietrza, mogą uniknąć kary, natomiast sprzedający kredyty uzyskują dodatkowe fundusze. Przykładem tego sposobu działania na rynku kredytów węglowych jest Tesla – amerykański producent samochodów elektrycznych oraz unikalnych rozwiązań energetycznych, pozwalających na zarządzanie energią odnawialną. Dzięki swojemu ekologicznemu podejściu do biznesu, firma zaoszczędza przyznane kredyty węglowe. Tylko w samym 2019 r., odsprzedając je Tesla zwiększyła swoje przychody o dodatkowe 593 milionów dolarów.

Ilość przydzielanych firmom uprawnień do emisji, ustalana jest na podstawie łącznego, planowanego na rok poziomu wyemitowanych zanieczyszczeń. Ta ilość następnie rozdzielana jest między wszystkie spółki. Jako że ogólnoświatowym celem, wynikającym z Porozumienia Paryskiego [1] podpisanego przez 196 krajów, jest stałe zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery, ilość kredytów na rynku będzie coraz mniejsza, a ich wartość pieniężna większa, prowadząc tym samym do ich ostatecznej eliminacji. Ciągły wzrost cen kredytów węglowych ma na celu zmuszenie zakładów przemysłowych, które do tej pory nie inwestowały w czyste technologie niskoemisyjne, do podjęcia takich kroków.

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji

13 października 2003 r. Parlament Europejski i Rada, opublikowali dyrektywę ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniającą dyrektywę Rady 96/61/WE (Dyrektywa 2003/87/WE)[2]. Dokument został stworzony z myślą o wypełnianiu założeń Protokołu z Kioto [3], czyli międzynarodowego traktatu, którego celem było obniżenie przez sygnatariuszy emisji o 5 proc. do 2012 r., w porównaniu z gazami wyemitowanymi w 1990 r. Tak jak Protokół z Kioto, Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (dalej zwany również: EU ETS) wszedł w życie w 2005 roku. Na kraje biorące udział w unijnym handlu emisjami składa się wszystkie 27 państw członkowskich, a także Norwegia, Islandia, Wielka Brytania oraz Liechtenstein. By raportowane przez firmy ilości emisji odpowiadały rzeczywistości, w handlu emisjami pod uwagę brane są te gazy cieplarniane, które można dokładnie zmierzyć. To oznacza, że podmiot gospodarczy uczestniczący w handlu jednostkami, zgłasza emitowaną ilość dwutlenku węgla pochodzącą z procesów produkcji energii elektrycznej i cieplnej, energochłonnych obszarów przemysłu oraz komercyjnego transportu lotniczego. Oprócz CO₂, uwzględniany jest także podtlenek azotu pochodzący z produkcji kwasu azotowego, adypinowego, glioksalu i kwasu glioksalowego oraz perfluorowęglowodory z produkcji aluminium. Zakłady przemysłowe, które na terenie krajów przynależących do unijnego systemu handlu emitują wymienione gazy, obowiązkowo muszą składać raporty do EU ETS. Aktualnie Unijny system handlu uprawnieniami do emisji, jest drugim pod względem wielkości rynkiem gazów cieplarnianych, tuż za Chinami, które w 2017 r. stworzyły własny system handlu. Jest za to jedynym na świecie tego typu przedsięwzięciem, zrzeszającym wiele krajów przez regionalne ustawodawstwo.

Fazy EU ETS

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji odbywa się w kilkuletnich fazach. Pierwsza z nich miała miejsce od początku 2005 r. do końca 2007 r., a w czasie jej trwania na rynku pojawiło się 40 proc. emitowanych w Unii Europejskiej gazów cieplarnianych. W ich skład wchodziły gazy cieplarniane pochodzące z wytwarzania energii elektrycznej, produkcji i przetwórstwa metali nieżelaznych, przemysłu papierniczego i mineralnego. W systemie handlu brały wtedy udział wszystkie 15 krajów członkowskich Unii Europejskiej. Najwyższa zaobserwowana cena za tonę emisji wynosiła 30 EUR w kwietniu 2006 roku. Od tamtego momentu ceny zaczęły spadać aż osiągnęły wartość bliską zeru. Było to spowodowane zbyt dużą ilością kredytów dostępnych na rynku.

Faza druga ruszyła w 2008 r. i trwała do końca 2012 r. W tych latach oprócz nowych członków Unii Europejskiej do systemu handlu dołączyły Norwegia, Islandia i Liechtenstein. Zdecydowano o zmniejszeniu ilości dostępnych kredytów o 6,5 proc. aby ceny na rynku nie były zbyt niskie, tak jak w fazie pierwszej. Sytuacja jednak powtórzyła się i nadwyżki kredytów wpływały obniżająco na ceny. W grudniu 2012, gdy etap dobiegł końca, cena za tonę wynosiła 6 EUR. Od fazy drugiej w EU ETS, zaczął być również uwzględniany transport lotniczy.

Trzecia faza rozpoczęła się w 2013 r. i trwała do końca 2020 r. Przyniosła ona wiele zmian, przede wszystkim zamiast limitów krajowych emisji, nałożony jest limit na całą Unię. Zmienił się także sposób pozyskiwania kredytów węglowych. Głównym sposobem na ich udostępnianie jest sprzedaż na aukcji, a nie, tak jak było to wcześniej, otrzymywanie darmowej puli do wykorzystania.

Czwarta faza rozpoczęła się z początkiem 2021 roku. i trwać będzie do końca 2030 r. Do tej pory ilość kredytów na rynku rocznie zmniejszała się o 1,7 proc., jednak by przyśpieszyć efekt proekologicznych inwestycji w zakładach przemysłowych, od teraz co roku liczba certyfikatów będzie zmniejszać się o 2,2 proc.. UE uruchomiła także mechanizmy finansowania technologii niskoemisyjnych, aby firmy, które chciałyby stawiać na gospodarkę niskoemisyjną mogły sprostać zwiększającym się wyzwaniom.

Zmniejszenie emisji o 20 proc. do 2020 i 55 proc. do 2030

Unia Europejska w swoich dwóch dokumentach:

• Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych[4];
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/842 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie wiążących rocznych redukcji emisji gazów cieplarnianych przez państwa członkowskie od 2021 r. do 2030 r. przyczyniających się do działań na rzecz klimatu w celu wywiązania się z zobowiązań wynikających z Porozumienia paryskiego oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 525/2013[5];

deklarowała zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery o 20 proc. do 2020 i 40 proc. do 2030 w stosunku do roku 1990. W grudniu 2020 roku, Rada Europejska zadecydowała, że cel na 2030 rok, powinien zostać zwiększony z 40 proc. do 55 proc. W czerwcu 2021 roku zostaną przedstawione wnioski ustawodawcze, zatwierdzające podjętą decyzję. Według Sprawozdania Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady “Przygotowanie podstaw do zwiększenia długoterminowych ambicji. Sprawozdanie z postępów w działaniach UE na rzecz klimatu za 2019 r.” (COM(2019) 559 final)[6], już w 2018 roku zmniejszenie emisji wyniosło 23 proc., co sprawia, że cel na 2020 rok zostanie osiągnięty. Według prognoz zmiana emisji względem 1990 roku ma wynieść w 2020 roku 26 proc.. Te wyniki osiągane są między innymi właśnie dzięki kredytom węglowym, które regulują oczekiwaną maksymalną ilość emisji w danym roku.

Raporty o emisjach w Polsce

Wszystkie zakłady przemysłowe, które znajdują się na terenie Polski i emitują wymienione wcześniej gazy cieplarniane (dwutlenek węgla, podtlenek azotu, perfluorowęglowodory) w opisanych gałęziach przemysłu, zobowiązane są do raportowania emisji. Za administrowanie unijnym systemem handlu emisjami w Polsce, odpowiedzialny jest Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (zwany dalej: KOBiZE). Prowadzi oni rejestr uprawnień do emisji oraz bazę, w której zbierane są dane o emisjach. KOBiZE wykonuje roczne, krajowe inwentaryzacje wyemitowanych gazów cieplarnianych oraz na podstawie zebranych danych wykonuje analizy i raporty. Analizuje również rozdział uprawnień do emisji wśród firm znajdujących się w EU ETS.

Rok 2030 – rokiem weryfikacji działań UE

Wioski na temat skuteczności kredytów węglowych, będzie można wyciągnąć w 2030 roku, gdy okaże się czy Unii Europejskiej udało się zminimalizować o 55 proc. ilość emisji względem liczby z 1990 r. Jak na razie skutki są pozytywne, co widać w obniżających się emisjach. Unia może więc z optymizmem spoglądać w przyszłość. Zapowiadane fundusze modernizacji, które mają pomóc krajom, w których PKB na mieszkańca jest niższe niż 60 proc. średniej UE, w tym Polsce, również przyczynią się do zmniejszenia emisji, wpływając pozytywnie na zmieniający się klimat.

[1] Porozumienie Paryskie do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 9 maja 1992 r., przyjęte w Paryżu dnia 12 grudnia 2015 r.
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:22016A1019(01)&from=PL

[2] Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32003L0087&from=pl

[3] Protokół z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzony w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r.
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20052031684/O/D20051684.pdf

[4] Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32009D0406&from=EN

[5] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/842 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie wiążących rocznych redukcji emisji gazów cieplarnianych przez państwa członkowskie od 2021 r. do 2030 r. przyczyniających się do działań na rzecz klimatu w celu wywiązania się z zobowiązań wynikających z Porozumienia paryskiego oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 525/2013
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018R0842&from=EN

[6] Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady “Przygotowanie podstaw do zwiększenia długoterminowych ambicji Sprawozdanie z postępów w działaniach UE na rzecz klimatu za 2019 r.” (COM(2019) 559 final)
https://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2019/PL/COM-2019-559-F1-PL-MAIN-PART-1.PDF