EDIT: [9 marca 2021] Dotyczy informacji podanych w dniu 2 marca 2021 przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na temat projektu zaostrzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw przeciwko środowisku – rozdział XXII Kodeksu karnego. Projekt powstał wspólnie z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska oraz przy wsparciu Ministerstwa Sprawiedliwości.

Jak podkreślił Minister Michał Kurtyka nowelizacja podchodzi to całego problemu systemowo i nie polega tylko na zaostrzaniu kar. Według Ministra „Zmiany […] oprócz skuteczności represyjnej w zakresie oddziaływania kary na sprawcę czynu, powinny mieć też walory wychowawcze”, dlatego planowane jest wprowadzenie mechanizmu aktywizującego przestępców środowiskowych do usuwania negatywnych skutków popełnionego czynu.

Zdaniem Ministra Jacka Ozdoby, problemem dla budżetu państwa oraz samorządów jest ponoszenie kosztów zagospodarowania porzuconych odpadów. Dlatego też w nowelizacji wprowadzony zostanie obowiązek wypłacenia nawiązki na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w kwocie od 10 tys. do 10 milionów złotych. Według Ministra Ozdoby pozyskane w ten sposób „środki posłużą nie tylko do usuwania skutków działalności przestępczej, ale także zasilą programy mające na celu poprawę jakości powietrza w Polsce”.

Najważniejsze zmiany mają zostać wprowadzone w art. 183, 185 Kodeksu karnego. Planowana jest również nowelizacja art. 181 i 186 Kk., jednakże zmiany w zapisach tych artykułów mają mieć wymiar porządkujący i ujednolicający podejście w zakresie sankcjonowania czynów w nich wskazanych. 

Za przestępstwo przeciwko środowisku uznaje się każde działanie, które ma szkodliwe skutki dla środowiska naturalnego lub zdrowia ludzi, albo stwarza poważne zagrożenie dla środowiska. Takie działanie może mieć charakter umyślny lub nieumyślny.

Przestępstwa przeciwko środowisku w Kodeksie karnym

Zasadniczo przepisy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) [1], w zapisach art. 181 – 188 szczegółowo precyzują przestępstwa przeciwko środowisku:

• Powodowanie zniszczeń w przyrodzie – art. 181; 
• Zanieczyszczenie środowiska w znacznych rozmiarach – art. 182;
• Nieodpowiednie postępowanie z odpadami – art. 183;
• Nieodpowiednie postępowanie z materiałem promieniotwórczym – art. 184;
• Kwalifikowane typy przestępstw – art. 185;
• Brak dbałości o urządzenia ochronne – art. 186;
• Niszczenie lub uszkadzanie chronionych terenów lub obiektów – art. 187;
• Działalność zagrażająca środowisku – art. 188

Pełna treść przepisów jest zamieszczona przy każdym omawianym artykule.

Przestępstwa przeciwko środowisku można podzielić na dwie grupy.

1. Pierwszą związaną z ochroną przyrody oraz terenami i gatunkami chronionymi. W tej grupie znajdą się też przestępstwa dotyczące korzystania ze środowiska w obszarze, w którym podmiot posiada zezwolenie np. na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza;
2. Drugą grupą są przestępstwa związane z materiałem stanowiącym w całości lub w części materiał niebezpieczny.

Niniejszy materiał zawiera przybliżenie zapisów treści art. 181, 182, 183, 185, 187, 188.

Powodowanie zniszczeń w przyrodzie – art. 181 Kodeksu karnego

Czyn związany ze spowodowaniem zniszczeń w przyrodzie wynika z zapisów art. 181 Kodeksu karnego. Przesłanką odpowiedzialności z art. 181 §1 [2] jest doprowadzenie do zniszczenia znacznych rozmiarów. Przy ocenie wymiaru czynu należy wziąć pod uwagę takie okoliczności jak rodzaj roślin oraz zwierząt, których dotyczy szkoda, czy podlegają one ochronie, czy i jaki wpływ na środowisko ma wywołana szkoda.

Art. 181 §2 [3] Kodeksu karnego odnosi się do niszczenia i uszkadzania roślin lub zwierząt na terenie objętym ochroną. Za tereny objęte ochroną należy uznać takie tereny, na których znajdują się rośliny i zwierzęta, których uszkodzenie lub zniszczenie spotyka się z sankcjami prawnymi. W przepisie art. 181 §2 Kodeksu karnego występuje pojęcie istotnej szkody. Pojęcie to nie może być utożsamiane z pojęciem szkody w znacznych czy wielkich rozmiarach. Pojęcie istotności jest pojęciem szerokim. W jego ramach należy wziąć pod uwagę powody, dla których dany gatunek jest chroniony, jego liczebność na danym terenie, liczbę przedstawicieli danego gatunku zniszczoną przez sprawcę, wpływ wyginięcia części gatunku na środowisko naturalne.

Istotna szkoda to taka, która poważnie zaburza ekosystem [4] i prowadzi jednocześnie do realnego zagrożenia chronionego gatunku. Istotność szkody należy oceniać kompleksowo, uwzględniając wszystkie chronione gatunki roślin i zwierząt, którym sprawca swoim zachowaniem zagroził.

Na gruncie art. 181 §3 [5] Kodeksu karnego o istotności szkody decyduje w poważnym stopniu liczebność danego gatunku. Im mniejsza jest liczebność, tym bardziej prawdopodobne będzie ocenianie w kategoriach istotnej szkody.

Jeżeli sprawca uszkadza gatunki objęte ochroną gatunkową w dodatku na terenie objętym również ochroną to uzasadniona będzie kumulatywna kwalifikacja prawna. Elementem spójnym obu przestępstw jest wywołanie konkretnej szkody, przez co należy rozumieć szkodę znaczącą przyrodniczo.

Zanieczyszczenie środowiska w znacznych rozmiarach – art. 182 Kodeksu karnego

Art. 182 Kodeksu karnego przewiduje typ przestępstwa zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Przestępstwo stanowi takie zanieczyszczenie środowiska, które może zagrażać życiu lub zdrowiu człowieka bądź spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi albo spowodować zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach.

Zanieczyszczenie wody, powietrza lub powierzchni ziemi należy traktować jako skutek zachowania sprawcy. Już samo zanieczyszczenie stanowi zmianę w świecie zewnętrznym, a więc skutek. Dlatego też przestępstwo opisane w art. 182 §1[6] Kodeksu karnego w takim zakresie, w jakim stanowi o zanieczyszczeniu, ma charakter materialny. Nie zmienia to faktu, że do jego istoty nie należy już sprowadzenie realnego zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, następnie istotnego obniżenia jakości wody, powietrza czy też ziemi lub zanieczyszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym. W tym zakresie wystarczy potencjalne zagrożenie dla tych dóbr.

W art. 182 §2 [7] Kodeksu karnego ustawodawca stworzył typ uprzywilejowany. Do znamion przestępstwa z art. 182 §2 Kodeksu karnego należy nieumyślność. Co ciekawe, jeżeli sprawca umyślnie zanieczyszcza wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi, natomiast nieumyślnością objęte są potencjalne skutki w postaci zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, potencjalne zagrożenie istotnego obniżenia jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi, to może odpowiadać za czyn z art. 182 §2 Kodeksu karnego. Umyślność co do zanieczyszczenia wody, powietrza czy powierzchni ziemi nie przesądza automatycznie tego, że sprawca swoim zamiarem obejmował także potencjalny zakres tych zanieczyszczeń.

W art. 182 §3 [8] Kodeksu karnego stypizowano występek, który polega na sprowadzeniu zdarzenia, o którym mowa w §1, lecz w związku z eksploatacją instalacji działającej w ramach zakładu, w zakresie korzystania ze środowiska, na które wymagane jest pozwolenie. Zanieczyszczenie nie musi powstać w związku z ruchem przedsiębiorstwa jako całości, lecz w związku z instalacją, która jest w istocie jego częścią. Co więcej, musi ono wiązać się z używaniem tej instalacji. Oznacza to, że konieczne jest zbadanie związku przyczynowego między zanieczyszczeniem a wykorzystywaniem w zakładzie tej instalacji. Nie jest konieczne posiadanie zezwolenia na korzystanie ze środowiska. Wystarcza, że na korzystanie ze środowiska naturalnego podczas eksploatacji instalacji działającej w zakładzie wymagane jest przez ustawodawstwo pozwolenie.

Omawiany przepis dotyczy tylko takiego zanieczyszczenia powietrza, wody lub ziemi, które przekracza bezpieczny poziom i może zagrażać zdrowiu lub życiu wielu osób lub powodować zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach. Dokonując oceny danej sprawy należy przede wszystkim ustalić, czy sprawca przekroczył normy dopuszczalnego zanieczyszczenia i jaki jest jego zakres, a następnie należy ustalić czy przekroczenie norm spowodowało skutki opisane w art. 182 Kodeksu karnego.

Nieodpowiednie postępowanie z odpadami – art. 183 Kodeksu karnego

Art. 183 Kodeksu karnego penalizuje zachowania, których przedmiotem są odpady lub inne niebezpieczne substancje, które są składowane lub przewożone przez terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Podkreśla się w doktrynie prawa karnego, że przedmiotem ochrony na gruncie art. 183 Kodeksu karnego jest bezpieczeństwo ekologiczne środowiska, a także życie i zdrowie człowieka. Dodatkowo, art. 183 §2 [9] Kodeksu karnego stanowi o substancjach zagrażających środowisku, a więc o substancjach ze swej natury niebezpiecznych, a nie takich, które stają się niebezpieczne dopiero na skutek niewłaściwego postępowania z nimi. Zagrożenie związane z substancjami musi mieć charakter rzeczywisty i obiektywny, nie musi to być zagrożenie bezpośrednie.

Wskazać można na wiele form wykonawczych przestępstwa z art. 183 Kodeksu karnego:

• Składowanie – przetrzymywanie odpadów i substancji w określonym miejscu;
• Usuwanie – całkowite unicestwienie odpadów oraz określonych substancji, albo zmianę miejsca ich położenia;
• Przetwarzanie – przekształcenie odpadów i substancji, zmiana ich postaci;
• Dokonanie odzysku, czyli recyklingu, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 23 ustawy o odpadach [10], ponowne przetwarzanie odpadów na produkty, materiały lub substancje wykorzystywane w pierwotnym celu lub innych celach; obejmuje to ponowne przetwarzanie materiału organicznego, ale nie obejmuje odzysku energii i ponownego przetwarzania na materiały, które mają być wykorzystane jako paliwa lub do celów wypełniania wyrobisk;
• Unieszkodliwianie – poddawanie odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza już zagrożenia dla zdrowia, życia lub środowiska – art. 3 ust. 1 pkt 30 ustawy o odpadach [11]
• Transportowanie – zmiana miejsca położenia odpadów lub substancji.

EDIT: [9 marca 2021] Dotyczy informacji podanych w dniu 2 marca 2021 przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na temat projektu zaostrzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw przeciwko środowisku w Kodeksie karnym i innych ustawach

W projekcie dotyczącym zaostrzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw przeciwko środowisku, zawarto zapisy dotyczące wymiaru kar za niezgodne z prawem składowanie, usuwanie, przetwarzanie, odzysk, unieszkodliwianie i transport odpadów, które może zagrażać życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza, powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym. Kara pozbawienia wolności ma wynosić od roku do 10 lat (obecnie ma ona przedział od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności).

Na taki sam wymiar kary pozbawienia wolności (od roku do 10 lat) narażeni zostaną wszyscy dokonujący nielegalnego przywiezienia odpadów z zagranicy na terytorium Polski.

Zaostrzeniu, ulegnie także wysokość kary za nielegalne przywiezienie z zagranicy odpadów niebezpiecznych. Obecnie obowiązujących wymiar kary wynosi od 6 miesięcy do lat 8. Proponowany przez Resort okres pozbawienia wolności ma wynosić od lat 2 do lat 12. Jak podkreślił Minister Kurtyka „zmiany przepisów w tym przypadku mają także doprowadzić do nieuchronności kary w dla przestępstw związanych z nielegalnym przywozem odpadów niebezpiecznych z zagranicy”.

Podniesieniu ma ulec również wymiar kary za czyny popełnione poprzez nieumyślne działania sprawcy. Obecnie w zapisach Kodeksu karnego widniej zapis, iż najwyższa granica kary to 2 lata. Po zmianie kara pozbawienia wolności ma zostać podniesiona do 5 lat.

Powyższe czynności (składowanie, usuwanie, przetwarzanie, dokonywanie odzysku, unieszkodliwianie, transportowanie)  muszą naruszać przepisy prawa określające warunki w jakich są dopuszczalne. Należy podkreślić, iż zagrożenie o którym mowa w art. 183 §1 [12] Kodeksu karnego musi mieć charakter jedynie potencjalny.

Art. 183 §2 Kodeksu karnego wprowadza pojęcie „przywożenia odpadów z zagranicy”. Powyższe oznacza transport substancji z zagranicy do Polski, a więc przewożenie tych odpadów przez polską granicę. W przypadku art. 183 §2 Kodeksu karnego chodzi o substancje, które realnie zagrażają środowisku naturalnemu, a nie mogące zagrozić.

Art. 183 §4 [13] Kodeksu karnego wskazuje, iż karze podlega też ten kto wbrew przepisom przywozi odpady z zagranicy lub wywozi odpady za granicę. Zaznaczyć należy, że przepis art. 183 §4 Kodeksu karnego nie stanowi o substancjach. W tym przypadku musi dojść do naruszenia polskich uregulowań prawnych reglamentujących transport odpadów. Uregulowanie powyższe znajdzie również zastosowanie w sytuacji, gdy podmiot przywiezie odpady na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej i wywiezie je.

Przestępstwo może zostać popełnione zarówno w zamiarze bezpośrednim jak i ewentualnym.  

Kwalifikowane typy przestępstw – art. 185 Kodeksu karnego

EDIT: [9 marca 2021] Dotyczy informacji podanych w dniu 2 marca 2021 przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na temat projektu zaostrzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw przeciwko środowisku w Kodeksie karnym i innych ustawach

Ministerstwo Klimatu i Środowiska wskazuje konieczność zmian w przepisach zawartych w art. 185, w którym skodyfikowano czyny o charakterze kwalifikowanym.

Jak podkreślił Minister Jacek Ozdoba „…jedną z kluczowych zmian jest zaostrzenie kary wobec sprawców zbrodni środowiskowej. Za ten czyn, sprawcy będzie groziło do 25 lat pozbawienia wolności. Surowość kary musi być adekwatna do czynu”. 

Art. 185 Kodeksu karnego zawiera zapis form kwalifikowanych czynów określonych w art. 182, 183, 184. Zapisy art. 185 odnoszą się do zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach lub istotnym obniżeniu jakości. W art. 185 konieczne jest wystąpienie skutku popełnienia czynu. W art. 185 §1 [14] mamy do czynienia z formą przestępstwa, gdzie skutek w zdrowiu człowieka  stanowi ciężki uszczerbek.

EDIT: [9 marca 2021] Dotyczy informacji podanych w dniu 2 marca 2021 przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na temat projektu zaostrzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw przeciwko środowisku w Kodeksie karnym i innych ustawach

W projekcie dotyczącym zaostrzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw przeciwko środowisku proponuje się, że za dokonanie czynu, który spowoduje zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach lub istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi, podniesiona zastanie granica kary od 2 do 12 lat pozbawienia wolności. Na stan obecny sprawca takiego czynu podlega karze od 6 miesięcy do lat 8.

Zgodnie z zapisami zawartymi w projekcie zaostrzającym przepisy za przestępstwa przeciwko środowisku, za czyn, który wywoła ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, zmieniono zakres kary pozbawienia wolności dla sprawcy z okresu wynoszącego od roku do lat 10 na okres od 2 lat do lat 15.

Ustawodawca w art. 156 Kodeksu karnego (Dz. U. 2020 poz. 1444) [15], wydzielił dwie grupy uszczerbków na zdrowiu. Do pierwszej z nich należy pozbawienie człowieka:

• wzroku;
• słuchu;
• mowy;
• zdolności płodzenia

Natomiast do drugiej należą:

• inne ciężkie kalectwa;
• ciężka choroba nieuleczalna;
• długotrwała choroba realnie zagrażająca życiu;
• trwała choroba psychiczna;
• całkowita albo znaczna trwała niezdolność do pracy w zawodzie;
• trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Zgodnie z zapisem art. 185 §3 [16] Kodeksu karnego, skutkiem czynu w postaci zanieczyszczenia środowiska w znacznych rozmiarach, nieodpowiedniego postępowania z odpadami lub materiałem promieniotwórczym musi być śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób.

EDIT: [9 marca 2021] Dotyczy informacji podanych w dniu 2 marca 2021 przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na temat projektu zaostrzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw przeciwko środowisku w Kodeksie karnym i innych ustawach

Jeśli popełnione czyny doprowadzą do śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób, w nowelizacji przepisów dotyczących przestępstw przeciwko środowisku, wskazanych przez Resort, zmieniono wymiar kary pozbawienia wolności w granicach od 2 lat do lat 15 albo karze 25 lat pozbawienia wolności. Obecnie sprawca takiego czynu podlega karze od 2 lat do 12.

Ustawodawca dokonał rozdziału przestępstw na: popełnione umyślnie oraz nieumyślnie.  Kwalifikowane przestępstwo można popełnić jedynie umyślnie.  W przypadku popełnienia czynu nieumyślnie ze skutkiem opisanym w art. 185 Kodeksu karnego, wówczas zastosowanie znajdują również inne przestępstwa. Zgodnie z art. 9 §2 oraz 3 Kodeksu karnego [17], oznacza, że zanieczyszczenie lub nieodpowiednie postępowanie muszą zostać objęte umyślnością w postaci co najmniej godzenia się na:

• zagrożenie życia lub zdrowia człowieka;
• zagrożenie zniszczenia w świecie roślinnym, zwierzęcym w znacznych rozmiarach;
• zagrożenie istotnym obniżeniem jakości wody, powietrza, powierzchni ziemi.

Realne następstwo musi zostać objęte przewidywaniem lub możliwością przewidywania. Jeżeli następstwo stanowią wspomniane zagrożenia, wówczas warunki te są obiektywną podstawą do uznana wyższej karalności czynu. Wynika to z faktu, że sprawca ma możliwość przewidzenia zagrożenia. Jeżeli sprawca nie tylko przewidywał, lecz także godził się z realnym następstwem czynu, odpowiada on za zabójstwo (art. 148).

W przypadku ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób, wówczas prawidłowa jest kwalifikacja czynu zgodna z art. 185 §3 , który jest surowszy od wyżej wspomnianych zapisów Kodeksu karnego.

Niszczenie lub uszkadzanie chronionych terenów lub obiektów – art. 187 Kodeksu karnego

Dobrem chronionym w art. 187 Kodeksu karnego jest teren lub obiekt, a nie rośliny i zwierzęta. Zgodnie z zapisem art. 187 §1 [18] Kodeksu karnego przestępstwo popełniane jest umyślnie. Natomiast nieumyślność czynu zawarta została w zapisach art. 187 §2 [19] Kodeksu karnego. Istotne jest rozróżnienie przez Ustawodawcę pojęć: niszczenie stanowiące o całkowitym unicestwieniu, uszkodzenie, naruszenie substancji, rzeczy. Przestępstwo ma charakter materialny, zatem zniszczenie czy uszkodzenie musi fizycznie wystąpić. Działanie sprawcy może polegać na istotnym zmniejszeniu wartości przyrodniczej, co oznacza zakłócenie funkcjonowania chronionego terenu lub obiektu.

Działalność zagrażająca środowisku – art. 188 Kodeksu karnego

Przedmiotem ochrony jest wartość przyrodnicza i krajobrazowa określonego terenu. Czynność wykonawcza polega na wznoszeniu obiektów budowlanych lub powiększaniu obiektów już istniejących, lub na prowadzeniu działalności gospodarczej. W rozumieniu omawianego przepisu czyn musi potencjalnie zagrażać środowisku naturalnemu. Działalnością zagrażającą środowisku jest działalność generująca zjawiska fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, a zwłaszcza: hałas, wibracje, zanieczyszczenia powietrza i zanieczyszczenie odpadami. Poprzez szkodliwe uciążliwości dla środowiska rozumie się wymienione zjawiska lub stany o natężeniu utrudniającym życie albo dokuczliwość dla środowiska w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie albo zniszczenie środowiska. Zwłaszcza ta ostatnia grupa zjawisk, określanych jako szkodliwe uciążliwości dla środowiska, mieści się w zakresie pojęcia, którym posłużył się ustawodawca karny. Wznoszenie lub powiększanie obiektu musi zostać podjęte wbrew przepisom ustawy Prawo ochrony środowiska[20] oraz przepisom ustawy o ochronie przyrody[21]. Przestępstwo ma charakter formalny. Jego dokonanie nie zależy od wystąpienia jakiegokolwiek skutku.

Inspekcja Ochrony Środowiska, a przestępstwa w środowisku

Inspekcja ochrony środowiska została powołana do kontroli przestrzegania przepisów odnoszących się do ochrony środowiska oraz badania i oceny jego stanu. W przypadku stwierdzenia naruszenia stanu środowiska, organ ten zobowiązany jest wystosować zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa do organów ściągania. Warto również wspomnieć, że Inspektoraty Ochrony Środowiska mogą prowadzić kontrole planowane i pozaplanowe. O ile pierwsze uwzględniają potrzebę zapewnienia systematycznej oceny zagrożeń życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, drugie przeprowadzane są na wniosek organów administracji publicznej lub podmiotów, tym samym mogą mieć charakter interwencyjny. Po zakończeniu każdej kontroli stwierdzającej nieprawidłowości, prowadzone jest postępowanie pokontrolne, w ramach którego podejmowane są kroki prawne względem wstrzymania działalności, wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej, wydania zarządzeń pokontrolnych czy skierowania wniosku do organów ścigania w związku z możliwością popełnienia przestępstwa.

Przepisy prawa szczegółowo precyzują sankcje karne w ramach popełnienia przestępstwa przeciw środowisku. Warto zwrócić uwagę na fakt, że często czyn popełniony nawet nieumyślnie może stanowić podstawę do wymierzenia odpowiedzialności karnej. Do najlepiej udokumentowanych przestępstw przeciwko środowisku należą m.in. nielegalna emisja lub nielegalne uwalnianie substancji do powietrza, wody lub gleby, lub nielegalne przemieszczanie lub składowanie odpadów. Wszelkie działalności należy prowadzić w zgodzie ze środowiskiem naturalnym oraz obowiązującymi przepisami prawa.

Kodeks wykroczeń również do nowelizacji

EDIT: [9 marca 2021] Dotyczy informacji podanych w dniu 2 marca 2021 przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na temat projektu zaostrzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw przeciwko środowisku w Kodeksie karnym i innych ustawach

Oprócz planowych zmian w Kodeksie karnym, znowelizowane zostaną zapisy ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2021 poz. 281), (dalej: Kodeks wykroczeń). Ministerstwo Klimatu i Środowiska planuje wprowadzić zmiany m.in. w:

• art. 82 §3 Kodeksu wykroczeń, który obecnie brzmi: Kto na terenie lasu, na terenach śródleśnych, na obszarze łąk, torfowisk i wrzosowisk, jak również w odległości do 100 m od nich roznieca ogień poza miejscami wyznaczonymi do tego celu albo pali tytoń, z wyjątkiem miejsc na drogach utwardzonych i miejsc wyznaczonych do pobytu ludzi, podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany.

W przypadku art. 82 §3 nowelizacja dotyczyć będzie rozszerzenia katalogu kar. Poza karą aresztu, grzywny albo nagany, sprawca czynu będzie mógł podlegać karze ograniczenia wolności. Dodatkowo do tego artykułu zostanie dodany §3a, który będzie wskazywał na obligatoryjne orzekanie w takich sytuacjach środka wychowawczego w postaci obowiązku przywrócenia do stanu poprzedniego.

• art. 162 §1 Kodeksu wykroczeń brzmi: Kto w lasach zanieczyszcza glebę lub wodę albo wyrzuca do lasu kamienie, śmieci, złom, padlinę lub inne nieczystości, albo w inny sposób zaśmieca las, podlega karze grzywny albo karze nagany.

Nowelizacja 162 §1 obejmować będzie rozszerzenia katalogu kar. Poza obowiązującą obecnie karą aresztu, grzywny albo nagany, sprawca czynu po wprowadzeniu nowych zapisów dodatkowo będzie podlegać karze ograniczenia wolności, jednocześnie podwyższenia wysokości możliwej do orzeczenia grzywny do 5000 zł.

• art. 162 §2 Kodeksu wykroczeń (Dz. U. z 2021 poz. 281) brzmi: Jeżeli czyn sprawcy polega na zakopywaniu, zatapianiu, odprowadzaniu do gruntu w lasach lub w inny sposób składowaniu w lesie odpadów, sprawca podlega karze aresztu albo grzywny.

Analogicznie jak w przypadku §1, nowelizacja §2 dotyczyć będzie rozszerzenia katalogu kar. Po wprowadzeniu nowych zapisów, dokonujący czynu, poza obowiązującą obecnie karą aresztu lub grzywny, będzie podlegać także karze ograniczenia wolności. Dodatkowo, podwyższeniu ulegnie możliwa do orzeczenia kara grzywny, której maksymalny wymiar wyniesie do 5000 zł.

Nowelizacja art. 162 §1 §2 Kodeksu wykroczeń wprowadza, także obligatoryjne orzekanie przez sądy środka wychowawczego w postaci obowiązku przywrócenia do stanu poprzedniego.

Nowelizacja ustawy o ochronie przyrody

EDIT: [9 marca 2021] Dotyczy informacji podanych w dniu 2 marca 2021 przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na temat projektu zaostrzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw przeciwko środowisku w Kodeksie karnym i innych ustawach

Resort zapowiedział również nowelizację ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2020 poz. 55). Do ustawy ma zostać dodany przepis art. 130a, który wprowadzi nową kategorię wykroczenia. Karze aresztu, ograniczenia wolności lub grzywnie do 30 tyś. złotych będzie podlegać ten, kto wypala łąki, pastwiska, nieużytki, rowy, pasy przydrożne, szlaki kolejowe, trzcinowiska lub szuwary.

Nowy Departament w GIOŚ

EDIT: [9 marca 2021] Dotyczy informacji podanych w dniu 2 marca 2021 przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na temat projektu zaostrzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw przeciwko środowisku w Kodeksie karnym i innych ustawach

Wprowadzenie w życie i egzekwowanie nowych przepisów wymagać będzie przeszkolenia służb, a także zwiększenia ilości etatów. Wychodząc naprzeciw tym nowym wymogom, utworzono specjalną jednostkę w ramach Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Jak poinformował Minister Jacek Ozdoba „…w GIOŚ został utworzony Departament Zwalczania Przestępczości Środowiskowej, którego głównym zadaniem jest koordynacja działań Inspekcji w zakresie zwalczania przestępczości środowiskowej, przy współpracy z organami ścigania, w tym również z Policją, która jako priorytet w swojej działalności wskazała intensyfikację działań w tym obszarze. Dodatkowo, w lutym 2021 r., podobne komórki zostały utworzone na terenie całego kraju w wojewódzkich inspektoratach ochrony środowiska”.

Poza wskazanymi powyżej zapowiedzianymi zapisami w aktach prawnych: Kodeks karny, Kodeks wykroczeń, ustawa o ochronie przyrody, zaproponowano także zmianę ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska. Nowelizacja ma wzmocnić kompetencje inspektorów w zakresie wykrywania przestępstw i wykroczeń przeciwko środowisku, na przykład poprzez umożliwienie im prowadzenia działań operacyjnych w zakresie obserwacji.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat kar za przestępstwa środowiskowe polecamy materiał o odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej w ochronie środowiska.

^{Edit [9 marca 2021] Opracowanie własne na podstawie materiałów zamieszczonych przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska na https://www.gov.pl/web/klimat/resort-klimatu-i-srodowiska-pracuje-nad-zaostrzeniem-przepisow-karnych-dot-przestepstw-przeciwko-srodowisku [dostęp: 2021-03-09]}

Materiał został oparty na podstawie webinarium Akademii Przemysł i Środowisko.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej, wysłuchaj podcastu… dołącz do Grupy Akademii Przemysł i Środowisko

Inne artykuły oparte na wystąpieniach przygotowanych w ramach Akademii Przemysłu i Środowiska to: Odpowiedzialność karna i karno-administracyjna w ochronie środowiska, Pojęcie instalacji – sprawdź czy znasz je dobrze?

[1] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001444/O/D20201444.pdf   [dostęp: 2020-12-29]

[2] Art. 181 §1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) brzmi:
Kto powoduje zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. [dostęp: 2020-12-29]

[3] Art. 181 §2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) brzmi:
Kto, wbrew przepisom obowiązującym na terenie objętym ochroną, niszczy albo uszkadza rośliny lub zwierzęta powodując istotną szkodę, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. [dostęp: 2020-12-29]

[4] Ekosystem stanowi układ ekologiczny, w skład którego wchodzi część ożywiona i nieożywiona danej przestrzeni środowiska naturalnego. Pomiędzy organizmami zasiedlającymi dane środowisko nieożywione zachodzi szereg relacji, które pozwalają funkcjonować organizmom w harmonii i równowadze.

[5] Art. 181 §3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) brzmi:
Karze określonej powyżej podlega także ten, kto niezależnie od miejsca czynu niszczy albo uszkadza rośliny lub zwierzęta pozostające pod ochroną gatunkową powodując istotną szkodę. [dostęp: 2020-12-29]

[6] Art. 182 §1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) brzmi:
Kto zanieczyszcza wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. [dostęp: 2020-12-29]

[7] Art. 182 §2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) brzmi:
Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. [dostęp: 2020-12-29]

[8] Art. 182 §3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) brzmi:
Jeżeli czyn został popełniony w związku z eksploatacją instalacji działającej w ramach zakładu, w zakresie korzystania ze środowiska, na które wymagane jest pozwolenie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. [dostęp: 2020-12-29]

[9] Art. 183 §2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) brzmi:
Tej samej karze podlega, kto wbrew przepisom przywozi z zagranicy substancje zagrażające środowisku. [dostęp: 2020-12-29]

[10] Art. 3 ust. 1 pkt 23 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2020 r. poz. 797) brzmi:
recyklingu – rozumie się przez to odzysk, w ramach którego odpady są ponownie przetwarzane na produkty, materiały lub substancje wykorzystywane w pierwotnym celu lub innych celach; obejmuje to ponowne przetwarzanie materiału organicznego (recykling organiczny), ale nie obejmuje odzysku energii i ponownego przetwarzania na materiały, które mają być wykorzystane jako paliwa lub do celów wypełniania wyrobisk
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200000797/O/D20200797.pdf [dostęp: 2020-12-29]

[11] art. 3 ust. 1 pkt 30 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2020 r. poz. 797) brzmi:
unieszkodliwianiu odpadów – rozumie się przez to proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu jest odzysk substancji lub energii
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200000797/O/D20200797.pdf  [dostęp: 2020-12-29]

[12] Art. 183 §1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) brzmi:
Kto wbrew przepisom składuje, usuwa, przetwarza, zbiera, dokonuje odzysku, unieszkodliwia albo transportuje odpady lub substancje w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. [dostęp: 2020-12-29]

[13] Art. 183 §4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) brzmi:
Karze określonej w § 1 podlega, kto wbrew przepisom przywozi odpady z zagranicy lub wywozi odpady za granicę. [dostęp: 2020-12-29]

[14] Art. 185 §1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444) brzmi:
Jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach lub istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. [dostęp: 2020-12-29]

[15] Art.  156 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 2020 poz. 1444) brzmi:
1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:
1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 5, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. [dostęp: 2020-12-29]

[16] art.  185 §3 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 2020 poz. 1444) brzmi:
Jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. [dostęp: 2020-12-29]

[17] art.  9 §1 i 2 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 2020 poz. 1444) brzmi:
1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. [dostęp: 2020-12-29]

[18] art.  187 §1 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 2020 poz. 1444) brzmi:
Kto niszczy, poważnie uszkadza lub istotnie zmniejsza wartość przyrodniczą prawnie chronionego terenu lub obiektu, powodując istotną szkodę, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. [dostęp: 2020-12-29]

[19] art.  187 §2 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 2020 poz. 1444) brzmi:
Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. [dostęp: 2020-12-29]

[20] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2020 r. poz. 1219)
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001219/O/D20201219.pdf [dostęp: 2020-12-29]

[21] Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2020 r. poz. 55)
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200000055  [dostęp: 2020-12-29]