W celu ochrony środowiska przyrodniczego i powstrzymania występujących zmian klimatycznych, powstają dokumenty jednoczące kraje w walce ze wspólnym problemem. Jednym z takich dokumentów jest Porozumienie Paryskie [1] podpisane przez 189 państw, które dążą do ograniczeniu globalnego ocieplenia do wartości poniżej 2°C. Strategią jednoczącą członków Unii Europejskiej jest Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-społecznego, Komitetu Regionów i Europejskiego Banku Inwestycyjnego “Czysta planeta dla wszystkich. Europejska długoterminowa wizja strategiczna dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnej i neutralnej dla klimatu gospodarki” [2]. Opisany jest w niej plan osiągnięcia przez UE neutralności klimatycznej do 2050 roku, między innymi poprzez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 55 proc. do 2030 roku względem 1990 roku. Ministerstwo Klimatu i Środowiska odnosi się do tych dokumentów w zatwierdzonej przez Radę Ministrów 2 lutego 2021 roku strategii “Polityka Energetyczna Polski do 2040 r.” (zwana dalej: PEP 2040) [3]. Projekt wyznacza cele jakie muszą zostać spełnione, aby przeprowadzić w kraju niskoemisyjną transformację energetyczną, przyczyniającą się do sprostania zadaniom nałożonym na Polskę. Jednym z elementów transformacji wymienionych w PEP 2040 jest energia jądrowa pochodząca z elektrowni atomowych, której sektor zgodnie z planami w najbliższych kilkunastu latach będzie dynamicznie się rozwijać.

Polityka Energetyczna Polski do 2040 r.

Polityka Energetyczna Polski do 2040 r. jest z jednym z dziewięciu rozwinięć do Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju [4], która stanowi wizję i model dalszego rozwoju Polski. PEP 2040 opisuje stan i uwarunkowania sektora energetycznego oraz prezentuje cele, które powinny zostać spełnione do 2040 roku dzięki załączonym w dokumencie projektom strategicznym. Założenia przedstawione w Polityce Energetycznej Polski do 2040 roku, opierają się o trzy główne filary:

• Sprawiedliwa transformacja;
• Zeroemisyjny system energetyczny;
• Dobra jakość powietrza.

Cele, których wypełnienie przyczyni się do sprawiedliwej transformacji to ograniczenie ubóstwa energetycznego, stworzenie nowych gałęzi przemysłu związanych z OZE i energetyką jądrową oraz transformacja rejonów węglowych. Ten filar zakłada, że regiony najbardziej dotknięte zmianami zachodzącymi w energetyce otrzymają wsparcie. Stopniowe zamykanie się sektora węglowego, sprawia, że wiele osób traci pracę, a ich wieloletnia edukacja i doświadczenie stają się bezużyteczne. Przykładem sprawiedliwej transformacji może być zamknięcie w lutym 2021 roku kopalni Adamów, co spowodowało, że setki pracowników straciło dochody. Dostali oni możliwość zdobycia wiedzy na szkoleniach z zakresu instalacji fotowoltaicznych. Będą mogli ją wykorzystać, gdy na terenie kopalni otworzy się planowana farma fotowoltaiczna. Ministerstwo Klimatu i Środowiska planuje stworzenie 300 tysięcy nowych miejsc pracy poprzez rozwój OZE, energetyki jądrowej, infrastruktury sieciowej, cyfryzacji i termodernizacji budynków – w tych obszarach znajdą zatrudnienie między innymi te osoby, które straciły zatrudnienie w procesie transformacji energetycznej.

Zeroemisyjny system energetyczny to filar, który składa się z rozwoju morskiej energetyki wiatrowej, energetyki jądrowej i energetyki lokalnej i obywatelskiej, która polega na udziale społeczności w produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Dzięki wprowadzanym stopniowo, zeroemisyjnym sektorom, możliwa będzie transformacja przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego.

Filar dobrej jakości powietrza obejmuje transformację ciepłownictwa, elektryfikację transportu oraz budowę domów z klimatem, czyli inteligentnych i energooszczędnych. Inwestycje w ciepłownictwo oraz zachęcanie obywateli do wprowadzania zmian w ich domach poprzez wykorzystywanie lokalnych źródeł energii czy wybieranie samochodów elektrycznych, pozwoli na wystąpienie zauważalnych zmian w składzie powietrza jakim oddychamy, wolnym od smogu.

Spoglądając na cele zamieszczone w PEP 2040, można stwierdzić, że jednym z ważnych elementów transformacji energetycznej w Polsce będzie budowa elektrowni atomowych, które w wyniku reakcji rozszczepienia jąder atomowych wytwarzają energię.

Wyzwania energetyki jądrowej w Polsce

Na podstawie badań zleconych przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska, sprawdzających poparcie Polaków dla budowy elektrowni jądrowej [5], widać jak podzielone jest społeczeństwo. 57 proc. ankietowanych odpowiedziało, że budowa elektrowni jest potrzebna. 20 proc. udzieliło przeciwnej odpowiedzi, a 23 proc. ankietowanych było niezdecydowanych.

Spory odsetek osób niezdecydowanych oraz nieprzychylnych budowie elektrowni jądrowych w Polsce może wynikać z obaw dotyczących bezpieczeństwa takiej inwestycji. Negatywnie do rozwoju energetyki jądrowej w Polsce przyczyniła się katastrofa w czarnobylskiej elektrowni atomowej na Ukrainie, która miała miejsce w 1986 roku. Jej skutkiem było skażenie powierzchni do 146 km² oraz wyemitowanie radioaktywnej chmury, która przez wiele dni rozprzestrzeniała się nad Europą. Zauważone przez obywateli zagrożenie jakie niesie ze sobą energetyka jądrowa, było katalizatorem wielu protestów w Polsce, które doprowadziły do przerwania budowy pierwszej elektrowni atomowej w kraju. Miała ona powstać w Żarnowcu w Województwie Pomorskim, a jej pierwszy reaktor miał zostać uruchomiony w 1990 roku. Budowa elektrowni ruszyła w 1982 roku, lecz w 1989 roku została wstrzymana i nigdy nie została wznowiona. Kolejnym argumentem przeciwko budowie elektrowni są odpady promieniotwórcze powstające w procesie produkcji. Ich zagospodarowanie budzi wiele negatywnych emocji.

Pierwszy reaktor zostanie uruchomiony w 2033 roku

2 października 2020 roku Rada Ministrów przyjęła Uchwałę nr 141 w sprawie aktualizacji programu wieloletniego pod nazwą „Program polskiej energetyki jądrowej” (M.P. poz. 946) [6]. Dokument szczegółowo opisuje z czego wynika potrzeba budowy elektrowni, jakie zadania one spełnią, przedstawia model finansowy oraz harmonogram działania. Według planu jeszcze w 2021 roku zostanie wybrana technologia reaktorowa dwóch projektowanych elektrowni atomowych. W przyszłym roku zostanie wybrana lokalizacja pierwszej z nich, a w 2023 drugiej. Budowy rozpoczną się w 2026 i 2032 roku. Pierwszy z sześciu reaktorów o mocy 1-1,6 GW zostanie uruchomiony w 2033 a ostatni z nich w 2043 roku, kończąc projekt. Łącznie będą one produkować 6-9,6 GW energii. Będą to wielkoskalowe wodne ciśnieniowe reaktory jądrowe III i III+ generacji. Zostały one wybrane ze względu na duże doświadczenie w budowie i eksploatacji tego typu reaktorów oraz brak awarii z dużymi uwolnieniami promieniowania do środowiska przyrodniczego. Tego typu reaktory po raz pierwszy zostały zbudowane w Japonii w latach 90. Aktualnie są one częścią między innymi Finlandzkiego, Francuskiego i Rosyjskiego sektora energetycznego.

Bezpieczeństwo i gospodarka odpadami promieniotwórczymi

Oprócz reaktorów najnowszej generacji, stabilność w elektrowni zapewniać będzie wykwalifikowana kadra stosująca zasady kultury bezpieczeństwa. Są to nawyki i procedury, które zapewniają ochronę pracownikom, mieszkańcom oraz środowisku przyrodniczemu. Dodatkowo Państwowa Agencja Atomistyki (PAA), która jest niezależnym organem regulacyjnym, będzie kontrolować czy stosowanie promieniowania jonizującego i energii jądrowej nie powoduje zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi. Podczas budowy elektrowni oraz po jej uruchomieniu, organem nadzorującym w zakresie spełnienie wymagań i norm bezpieczeństwa oraz kontroli stanu elektrowni będzie Państwowa Agencja Atomistyki. Wyznacznikiem odpowiednich postępowań związanych z energetyką jądrową jest Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 września 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo atomowe (Dz.U. poz. 1792) [7].

Odpowiednie procedury zostaną również zapewnione w kwestiach gospodarowania odpadami promieniotwórczymi. Mitem są duże ilości trudnych do przechowywania odpadów zagrażających środowisku przyrodniczemu. Według broszury “Atom. Promieniowanie. Energia. Fakty i mity” [8] opublikowanej w 2018 roku przez Ministerstwo Energii, gdyby każdy człowiek korzystał tylko z energii pochodzącej z elektrowni atomowych, wysokoaktywne odpady wytworzone podczas jej produkcji, powstałe w wyniku zaspokojenia zapotrzebowania na energię przez całe życie, zmieściłyby się w jego dłoni. Dodatkowo aż 96 proc. powstałych odpadów nadaje się do recyklingu, a pozostałe 4 proc. przechowywane jest w szkle w specjalnych pojemnikach pod ziemią. Na terenie naszego kraju znajduje się już jedno składowisko odpadów promieniotwórczych pochodzących głównie z sektora medycznego, funkcjonujące od 60-ciu lat. Oznacza to, że Polska posiada doświadczenie w bezpiecznym postępowaniu z tego typu odpadami. W momencie powstania elektrowni atomowej stworzone zostanie drugie składowisko. Problemem nie jest również transport odpadów. Podlega on rygorystycznym zasadom bezpieczeństwa, które znajdują się w międzynarodowych i polskich przepisach. Można je znaleźć w Uchwale Rady Ministrów nr 154 z dnia 21 października 2020 roku w sprawie aktualizacji „Krajowego planu postępowania z odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym” (M.P. poz. 1070) [9].

Rola energii jądrowej dla Polski

Budowa elektrowni atomowych jest istotna dla Polski pod trzema względami, takimi jak:

• bezpieczeństwo energetyczne;
• klimat i środowisko przyrodnicze;
• ekonomia.

Bezpieczeństwo energetyczne oznacza zapewnienie odbiorcom stałego dostępu do paliw i energii w sposób przemyślany i odpowiedni dla środowiska przyrodniczego. Jego ważną częścią jest także dywersyfikacja dostaw, polegająca na korzystaniu z wielu źródeł energii, by zapewnić ciągłość dostaw w przypadku awarii jednego z nich. Budowa elektrowni atomowych pozwoli na stopniowe zastąpienie energii pochodzącej ze spalania węgla, które ma nastąpić do 2049 roku [10].

Energia jądrowa pozwoli także na mniejsze emisje gazów cieplarnianych, ze względu na zeroemisyjność sektora. Spoglądając na kraje takie jak Francja, Szwecja czy Kanadyjską prowincję Ontario, można wywnioskować, że budowa elektrowni atomowych pozwala na skuteczną, szybką i głęboką dekarbonizację energetyki. Jako członek Unii Europejskiej, Polska zobowiązana jest do dążenia do neutralności klimatycznej. Jej osiągnięcie nie będzie możliwe z zachowaniem szkodliwych dla środowiska przyrodniczego sektorów energetycznych.

Budowa elektrowni atomowej wymaga poniesienia wysokich nakładów finansowych, jednak biorąc pod uwagę długi czas pracy po okresie amortyzacji, tańsze paliwo i eksploatację, koszty są niższe niż te potrzebne do uzyskiwania energii z węgla. Sprawia to, że energia jądrowa jest tańszym i trwalszym źródłem energii, które pozwoli na obniżenie rachunków odbiorców indywidualnych, firm oraz przedsiębiorstw energochłonnych.

Gdzie powstaną elektrownie atomowe?

Lokalizacje elektrowni jądrowych są starannie wybierane na podstawie czynników środowiskowych, technologicznych, ekonomicznych i społecznych. Rozpoznanie budowy geologicznej podłoża, warunki hydrologiczne, dostęp do szlaków komunikacyjnych, deficyty mocy w regionach i lokalna akceptacja to jedne z wielu aspektów, które należy brać pod uwagę w procesie wybierania miejsca budowy.

Lokalizacja pierwszej z elektrowni zostanie poznana w przyszłym roku. Brane pod uwagę są lokalizacje nadmorskie, a konkretnie województwo Pomorskie. Pierwszą z lokalizacji jest Żarnowiec, czyli miejsce, w którym znajduje się nieukończona elektrownia atomowa. Drugą możliwością są okolice wsi Lubiatowo i Kopalino. W tych miejscach prowadzone są już badania środowiskowe.

Druga elektrownia zostanie zlokalizowana w miejscach wykorzystywanych aktualnie przez elektrownie systemowe. Pod uwagę brana jest dzielnica miasta Konin – Pątnów, w której aktualnie znajduje się elektrownia cieplna opalana węglem brunatnym. Drugą propozycją jest Bełchatów, obok którego zlokalizowana jest kopalnia węgla brunatnego, która wskazywana jest jako jeden z obiektów przemysłowych, najbardziej negatywnie oddziaływujących na zdrowie człowieka w Europie. Budowa elektrowni jądrowej w tych miejscach pozwoli na utrzymanie miejsc pracy w momencie, gdy kopalnie zostaną zamknięte.

Potrzebna jest edukacja

Znane jest wiele mitów dotyczących energetyki jądrowej. Dotyczą one głównie kwestii bezpieczeństwa i odpadów, jednak pojawiają się również te związane z kosztami elektrowni, kadrą pracowniczą, zasobami uranu, wydajnością czy szkodliwością dla środowiska przyrodniczego. Pokazuje to, że w celu pomyślnego wprowadzenia energetyki jądrowej w Polsce, konieczne jest zadbanie o edukację społeczeństwa związaną z tym tematem. Daje to nadzieję, że znajomość rzetelnych faktów zmniejszy obawy społeczeństwa przed budową elektrowni atomowej w Polsce, a tym samym pozwoli na skuteczne wprowadzenie elektrowni atomowych do sektora energetycznego Polski.

[1] Porozumienie Paryskie https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:22016A1019(01)&from=PL  [dostęp: 2021-03-04]

[2] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-społecznego, Komitetu Regionów i Europejskiego Banku Inwestycyjnego “Czysta planeta dla wszystkich. Europejska długoterminowa wizja strategiczna dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnej i neutralnej dla klimatu gospodarki” COM/2020/301 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52018DC0773&from=EN  [dostęp: 2021-03-04]

[3] „Polityka energetyczna Polski do 2040 r.” https://www.gov.pl/web/klimat/polityka-energetyczna-polski  [dostęp: 2021-03-04]

[4] Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) – SOR https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/informacje-o-strategii-na-rzecz-odpowiedzialnego-rozwoju  [dostęp: 2021-03-04]

[5] Poparcie społeczne dla budowy elektrowni jądrowej w Polsce – badania realizowane w okresie lipiec – sierpień 2020 r. https://www.gov.pl/web/polski-atom/poparcie-spoleczne-dla-budowy-elektrowni-jadrowej-w-polsce—badania-realizowane-w-okresie-lipiec—sierpien-2020-r  [dostęp: 2021-03-04]

[6] Uchwała nr 141 Rady Ministrów z dnia 2 października 2020 r. w sprawie aktualizacji programu wieloletniego pod nazwą „Program polskiej energetyki jądrowej” (M.P. poz. 946) http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20200000946/O/M20200946.pdf  [dostęp: 2021-03-04]

[7] Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 września 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo atomowe (Dz. U. poz. 1792) http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001792/T/D20191792L.pdf  [dostęp: 2021-03-04]

[8] Atom. Promieniowanie. Energia. Fakty i mity https://www.gov.pl/web/klimat/publikacje-jadrowe-raporty-analizy-opracowania  [dostęp: 2021-03-04]

[9] Uchwała nr 154 Rady Ministrów z dnia 21 października 2020 r. w sprawie aktualizacji „Krajowego planu postępowania z odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym” (M.P. poz. 1070) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20200001070/O/M20201070.pdf  [dostęp: 2021-03-04]

[10] Porozumienie pomiędzy przedstawicielami Rządu a Międzyzwiązkowym Komitetem Protestacyjno-Strajkowym Regionu Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 25 września 2020 https://pgg.pl/strefa_korporacyjna/aktualnosci_s/1162/Podpisano_porozumienie_w_sprawie_zasad_i_tempa_transformacji_górnictwa  [dostęp: 2021-03-04]