Obowiązek wprowadzenia zabezpieczenia roszczeń dla odpadów magazynowanych w zakresie zbierania lub ich przetwarzania, wynika z wprowadzonych zmian w przepisach, odnoszących się do systemu gospodarki odpadami. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 7 lutego 2019 r. w sprawie wysokości stawek zabezpieczenia roszczeń (Dz. U. 2019. poz. 256)[1], określa wartość stawek zabezpieczenia roszczeń w odniesieniu do 1Mg magazynowanych odpadów. Ustawodawca wprowadził obowiązek finansowania pokrycia kosztów zastępczego usunięcia odpadów. Obowiązek ten stanowi swoiste zapewnienie funduszy na zagospodarowanie odpadów w przypadku, gdy funkcjonowanie odpadów w systemie danej instalacji zostanie zakończone.

Wolumen oraz sposób interpretacji przepisów budzą wiele kontrowersji wśród przedstawicieli branży odpadowej, których to rozporządzenie bezpośrednio dotyczy. Pojawiają się liczne wątpliwości  dotyczące sposobu obliczenia wartości roszczeń w zakresie stosowania stawki dla poszczególnych rodzajów magazynowanych odpadów w wysokości 35 proc. stawek, określonych w ust. 1 w/w rozporządzenia. Analizując kwestie zabezpieczenia należy się zastanowić, czy dla wszystkich instalacji komunalnych do przetwarzania niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych lub pozostałości z przetwarzania odpadów, konieczne jest zastosowanie zabezpieczenia roszczeń w oparciu o stawkę wynoszącą 35 proc. stawek określonych w ust. 1 wspomnianego rozporządzenia. Wątpliwym pozostaje fakt, iż dotychczas obowiązywała norma obejmująca wszystkie odpady zbierane, przetwarzane i powstające w wyniku przetwarzania na terenie instalacji, zaś z dniem wejścia w życie art. 17 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1579 z późn. zm.) [2], prawa nabyte podmiotu  są znacząco ograniczone. Bowiem, zgodnie z wykładnią literalną § 2 ust. 2 [3] rozporządzenia obniżona stawka dotyczy odpadów magazynowanych w regionalnej lub ponadregionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych lub punkcie selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Omawiana norma, inaczej niż zawarta w § 2 ust. 1 [4] nie odnosi się do określonych odpadów zdefiniowanych składem morfologicznym, właściwościami lub pochodzeniem, ale do wszystkich odpadów magazynowanych w określonym miejscu. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu przedmiotowego rozporządzenia w sprawie wysokości stawek zabezpieczenia roszczeń z 15 stycznia 2019 r. (https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12314601): „W § 2 ust. 2 zróżnicowano wartości stawki zabezpieczenia roszczeń w przypadku odpadów magazynowanych w regionalnej i ponadregionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) lub punkcie selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK) ze względu na szczególny status jaki posiadają, które zgodnie z przepisami ustawy o odpadach są specjalnie wyznaczonymi w wojewódzkich planach gospodarki odpadami obiektami i uczestniczą w realizacji usług komunalnych (polegających na odbiorze i zagospodarowaniu odpadów z gospodarstw domowych). W szczególności w przypadku regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych należących do jednostek samorządu terytorialnego nie ma ryzyka ,,zniknięcia” z rynku podmiotu, który byłby odpowiedzialny za usunięcie zgromadzonych z naruszeniem prawa odpadów, gdyż ostatecznie ‒ w skrajnych przypadkach tego typu zobowiązania będzie realizować gmina ‒ jako właściciel instalacji. Należy zaznaczyć, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2019 poz. 701)[5], gospodarka odpadami prowadzona jest na podstawie planów gospodarki odpadami, które są opracowywane na poziomie krajowym i wojewódzkim. Plany przygotowywane na poziomie wojewódzkim mają na celu m.in. analizę aktualnego stanu gospodarki odpadami na obszarze, dla którego sporządzany jest plan. Na podstawie tej analizy podejmowane są decyzje dotyczące konieczności budowy i lokalizacji instalacji służących do zagospodarowywania odpadów komunalnych (m. in. RIPOK i PSZOK). Ma to na celu zapewnienie odpowiedniego strumienia odpadów i racjonalne finansowanie przetwarzania tych odpadów. Gminy działają w ramach wojewódzkich planów gospodarki odpadami zgodnie z przepisami ustawy o odpadach oraz ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U.2019.2010)[6]. Działania gminy są prowadzone na poziomie lokalnym, mają na celu zapewnienie czystości i porządku na terenie danej gminy i tworzenie warunków niezbędnych do ich utrzymania. Gminy obejmują wszystkich właścicieli nieruchomości na swoim terenie systemem gospodarowania odpadami komunalnymi, dokonują analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi, w celu weryfikacji możliwości technicznych i organizacyjnych gminy w zakresie gospodarowania odpadami komunalnym oraz nadzorują gospodarowanie odpadami komunalnym na swoim obszarze. Warto zwrócić uwagę, że od dnia 23 stycznia 2013 r. w zakresie zezwoleń na przetwarzanie odpadów w regionalnych instalacjach do przetwarzania odpadów komunalnych, organem właściwym w sprawach został marszałek województwa, m. in. ze względu na konieczność zwiększenia nadzoru nad tymi instalacjami. Z uwagi na powyższe rozróżnienie wysokości stawek zabezpieczenia roszczeń dla RIPOK i PSZOK jest konieczne z uwagi na charakter i ogólną strukturę ww. systemu.”

Wprowadzony przepis, obligujący podmioty prowadzące działalność w zakresie gospodarowania odpadami do ustalenia wartości zabezpieczeń roszczeń, ma bezpośrednio przyczynić się do ochrony finansowej w przypadku konieczności likwidacji skutków zanieczyszczenia poszczególnych komponentów środowiska. Wykładnia historyczna bezsprzecznie potwierdza trafność powyższego rozumienia normy. Na podstawie wspomnianych przepisów można wnioskować, że obniżona stawka dotyczy odpadów magazynowanych w określonym miejscu instalacji, a nie odpadów zdefiniowanych składem morfologicznym, właściwościami lub pochodzeniem. Dodatkowo w odniesieniu do RIPOK i PSZOK nie ma mowy o braku odpowiedzialności za pozostawione odpady w wyniku zamknięcia instalacji, bowiem w takim przypadku odpowiedzialność, spoczywać będzie na gminie, która w skrajnych przypadkach stanie się właścicielem instalacji.

[1] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 7 lutego 2019 r. w sprawie wysokości stawek zabezpieczenia roszczeń (Dz. U. 2019. poz. 256)
http://g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/DZU/2019/29/256.pdf#zoom=90

[2] Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1579 z późn. zm.)
http://g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/DZU/2019/162/1579.pdf#zoom=90

[3] § 2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 7 lutego 2019 r. w sprawie wysokości stawek zabezpieczenia roszczeń (Dz. U. 2019. poz. 256), brzmi:
Stawki wynoszą 35% stawek określonych w ust. 1 w przypadku odpadów magazynowanych w regionalnej lub ponadregionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych lub punkcie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, o którym mowa w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2018 r. poz. 1454 i 1629).

[4] § 2. 1. Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 7 lutego 2019 r. w sprawie wysokości stawek zabezpieczenia roszczeń (Dz. U. 2019. poz. 256), brzmi:
Stawka w podziale na poniższe kategorie wynosi: 1) 1500 zł – w przypadku odpadów niebezpiecznych, z wyłączeniem odpadów stanowiących odpady niebezpieczne, o których mowa w pkt 5 i 6; 2) 600 zł – w przypadku następujących odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne: a) niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych lub odpadów pochodzących z przetworzenia odpadów komunalnych innych niż wskazane w pkt 3, 4 i 7–9, b) odpadów palnych stanowiących paliwo alternatywne oraz odpadów przeznaczonych bezpośrednio do produkcji takiego paliwa innych niż wskazane w pkt 4 i 5; 3) 400 zł – w przypadku następujących odpadów palnych magazynowanych selektywnie innych niż wskazane w pkt 5 i 7: a) papier, b) tektura, c) tekstylia, d) tworzywa sztuczne, w tym folia, oraz opony i inne odpady z gumy, e) odpady wielomateriałowe złożone z materiałów, o których mowa w lit. a–d, oraz opakowania wielomateriałowe, f) odpady wielkogabarytowe, z wyłączeniem odpadów metali, o których mowa w pkt 10; 4) 400 zł – w przypadku odpadów magazynowanych przez posiadacza odpadów prowadzącego termiczne przekształcanie odpadów w spalarniach odpadów lub współspalarniach odpadów, przeznaczonych bezpośrednio do termicznego przekształcania odpadów; 5) 300 zł – w przypadku: a) pojazdów wycofanych z eksploatacji, b) odpadów powstałych w wyniku przetworzenia pojazdów wycofanych z eksploatacji, z wyłączeniem odpadów metali, o których mowa w pkt 10, c) będących odpadami części samochodów osobowych usuniętych w trakcie naprawy, z wyłączeniem odpadów metali, o których mowa w pkt 10, d) zużytych baterii lub zużytych akumulatorów, e) odpadów powstałych w wyniku przetworzenia zużytych baterii lub przetworzenia zużytych akumulatorów, z wyłączeniem odpadów metali, o których mowa w pkt 10, f) zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, g) odpadów powstałych w wyniku przetworzenia zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, z wyłączeniem odpadów metali, o których mowa w pkt 10; 6) 300 zł – w przypadku olejów odpadowych; 7) 200 zł – w przypadku następujących odpadów palnych magazynowanych selektywnie i przyjętych do procesu recyklingu przez posiadacza odpadów prowadzącego proces recyklingu: a) papier, b) tektura; 8) 30 zł – w przypadku odpadów z procesów termicznych, odpadów ze spalarni odpadów oraz odpadów wydobywczych;
9) 1 zł – w przypadku odpadów: a) ulegających biodegradacji będących substratami do wytwarzania lub pozostałościami z wytwarzania: biogazu rolniczego, biogazu pozyskanego z oczyszczalni ścieków lub innego biogazu, b) wytworzonych w trakcie prac prowadzonych na drogach publicznych i na drogach kolejowych, które mogą być ponownie wykorzystane do budowy, remontów i prac utrzymaniowych na drogach publicznych i na drogach kolejowych; 10) 1 zł – w przypadku odpadów metali; 11) 300 zł – w przypadku odpadów: a) innych niż wskazane w pkt 2–10, b) niespełniających kryteriów dopuszczenia odpadów do składowania na składowisku odpadów obojętnych, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 118 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach.

[5] Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r., o odpadach (Dz. U. 2019 poz. 701)
https://isip.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200000797/U/D20200797Lj.pdf

[6] Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U.2019.2010)
http://g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/DZU/2013/224/1399.pdf#zoom=90