Zagadnienie zakresu czynności przeprowadzanych przez inspekcję ochrony środowiska w trakcie postępowania o uznanie przedmiotu lub substancji za produkt uboczny ma niezmiernie istotne znaczenie. Owa istotność wynika zarówno z faktu, że negatywna opinia inspekcji ma wiążący charakter dla marszałka województwa, jak i dlatego, że ewentualna kontrola wstrzymuje bieg terminu do załatwienia sprawy i co za tym idzie może bardzo przedłużyć okres ubiegania się o decyzję. Powyższe dwa powody nie stanowią sedna zagadnienia. Dokonując bowiem analizy przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2020 poz.797)[1] [zwana dalej: u. o o.], jaki i ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r.  Kodeksu postępowania administracyjnego (Dz. U. 2020 poz. 256) [2] [zwana dalej: Kpa], okazuje się, że zastosowanie znajdą zasady ogólne postępowania administracyjnego. Zasadami postępowania administracyjnego mającymi zastosowanie a istotnie wpływającymi na sytuację wnioskodawcy będą:

• Zasada prawdy obiektywnej (art. 7 Kpa [3]);
• Rozstrzyganie wątpliwości na korzyść strony (art. 7a [4]);
• Zasada informowania stron (art. 9 Kpa [5]);
• Zasada czynnego udziału strony w postępowaniu (art. 10 Kpa [6]);

Przyjęcie do wiadomości, że wyżej wymienione zasady mają zastosowanie jest szczególnie istotne w sytuacji, gdy nie ma sprecyzowanych kryteriów uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny, a na wnioskodawcy ciąży obowiązek przeprowadzenia diabelskiego dowodu. Zasady takie ustanowić ma Minister Klimatu kierując się względami ochrony środowiska, życia lub zdrowia ludzi – zgodnie z art. 11 ust. 5 u. o o.[7], co jednak jeszcze nie nastąpiło.

Zgodnie z przepisem art. 11 ust. 4 u. o o.[8], uznanie lub odmowa uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny następuje w drodze decyzji marszałka województwa wydawanej po zaciągnięciu opinii wojewódzkiego inspektora ochrony Środowiska (zwany dalej: WIOŚ) właściwego ze względu na miejsce wytwarzania tego przedmiotu lub tej substancji. Powyższe postępowanie ma charakter współdziałania organów, o którym stanowi art. 106 Kpa [9] i dlatego też przepis ten znajdzie zastosowanie do wyżej wskazanego postępowania (źródło: Danecka D., Radecki W., Ustawa o odpadach. Komentarz, wyd. V).

WIOŚ opiniując zgłoszenie nie wydaje opinii tylko na podstawie materiału dowodowego, jakim dysponował w oparciu o dostarczone przez wnioskodawcę dokumenty, ale przeprowadza też postępowanie dowodowe.

W tym miejscu należy wskazać przepis art. 11 ust. 4b u. o o., który stanowi, iż przed wydaniem opinii, o której mowa w art. 11 ust. 4 u. o o., WIOŚ może przeprowadzić kontrolę w zakresie objętym zgłoszeniem. Natomiast zgodnie z przepisem art. 106 § 4 Kpa organ obowiązany do zajęcia stanowiska może w razie potrzeby przeprowadzić postępowanie wyjaśniające.

WIOŚ prowadzi postępowanie wyjaśniające

WIOŚ decydując się na przeprowadzenie kontroli, podczas której dokonuje wielu ustaleń faktycznych sprawy, wszczyna tym samym postępowanie wyjaśniające, o którym stanowi art. 106 § 4 Kpa. Postępowanie wyjaśniające stanowi jedną z faz postępowania administracyjnego, w trakcie której następuje zbieranie i ocena materiałów dowodowych.

W momencie podjęcia decyzji o potrzebie przeprowadzenia kontroli WIOŚ nie wydaje opinii na podstawie materiału dowodowego jakim dysponuje w oparciu o dostarczone przez wnioskodawcę dokumenty, przekazane mu przez marszałka województwa do zaopiniowania. Należy wskazać, że sytuacja taka w odniesieniu do marszałka województwa miała miejsce na podstawie poprzedniego brzmienia przepisu art. 11 ustawy o odpadach. Przed zmianą art. 11 ust. 4 ustawy o odpadach wskazywał, iż uznanie przedmiotu lub substancji za produkt uboczny następuje, jeżeli marszałek województwa w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny nie wyrazi sprzeciwu, w drodze decyzji. Zgodnie z powyższym brzmieniem przepisu, na marszałku województwa spoczywał jedynie obowiązek dokonania analizy pod kątem ustalenia czy złożone przez wnioskodawcę dokumenty rzeczywiście potwierdzają, że dany produkt lub substancja mogą być uznane za produkt uboczny. Jednak w obecnym brzmieniu art. 11, a zwłaszcza art. 11 ust. 4 ustawy o odpadach, wprowadzonego do systemu prawnego zmianą ustawy o odpadach z dnia 14 sierpnia 2018 roku (Dz.U. z 2018 r. poz. 1564)[10], WIOŚ nie ogranicza się tylko do analizy przedłożonych mu dokumentów, ale podejmuje szereg czynności, które mają służyć ustaleniu stanu faktycznego, w tym zwłaszcza okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Za powyższym przemawia fakt, iż opinia wojewódzkiego inspektoratu ochrony środowiska w obecnym stanie prawnym ma charakter wiążący. Wskazać należy na przepis art. 11 ust. 4d, który stanowi, iż w przypadku negatywnej opinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, marszałek województwa wydaje decyzję o odmowie uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny. Tym samym opinia WIOŚ zwalnia organ wydający decyzję, w tym przypadku marszałka województwa, od dokonania własnej oceny i przesądza o kierunku rozstrzygnięcia. Trudno więc wyobrazić sobie sytuację, w której organ uprawniony do wydania wiążącej opinii nie wyjaśni uprzednio w sposób dokładny stanu faktycznego sprawy, tym bardziej, że został wyposażony przez ustawę w możliwość podjęcia szeregu czynności wyjaśniających.

Ustawa o odpadach nakazuje organowi uzgadniającemu przeprowadzenie takiego postępowania, a tym samym zastosowanie znajdują ogólne zasady Kpa oraz zasady prowadzenia postępowania dowodowego. Powyższe potwierdza wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 grudnia 1999 roku, sygnatura akt IV SA 1695/97, gdzie wskazano, że niezależnie od tego czy przepis prawa wymaga opinii, zgody czy też uzgodnienia lub stanowiska, stanowią rozstrzygnięcie o charakterze decyzyjnym. Postanowienie wydawane na podstawie art. 106 Kpa [11] stanowi element głównego rozstrzygnięcia sprawy następującego już w formie decyzji administracyjnej. Ponieważ postępowanie prowadzone na podstawie art. 106 Kpa jest elementem postępowania administracyjnego prowadzonego w danej sprawie, mają do niego zastosowanie w szczególności takie przepisy Kpa, jak art. 7 wymagający, aby sprawa była szczegółowo wyjaśniona, i art. 10 Kpa zapewniający stronom możliwość czynnego udziału w każdym stadium postępowania.    

Zasada prawdy obiektywnej i czynnego udziału strony w postępowaniu

Zgodnie z unormowaną w art. 7 Kpa zasadą prawdy obiektywnej organy administracji publicznej „podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy”. Tak więc organ prowadzący postępowanie ma obowiązek zebrania i rozpatrzenia materiału dowodowego, aby ustalić stan faktyczny sprawy zgodny z rzeczywistością. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 10 grudnia 1999 roku, sygnatura akt V SA 919/99, jeżeli przepis prawa materialnego uzależnia wydanie decyzji od zajęcia stanowiska w formie opinii przez inny organ, to opinia taka może dotyczyć tylko tych aspektów, które wiążą się z zadaniami organu opiniującego, przy czym wykonywanie tego uprawnienia nie może być dowolne. Winno być poprzedzone dokładnym wyjaśnieniem stanu faktycznego oraz uwzględniać generalną zasadę ochrony interesu społecznego i słusznego interesu strony (art. 7 Kpa). W szczególności organ jest obowiązany dokonać wszechstronnej oceny okoliczności konkretnego przypadku na podstawie analizy całego materiału dowodowego, a stanowisko wyrażone w postanowieniu uzasadnić w sposób wymagany przez przepisy kpa (Źródło: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 maja 1981 roku, sygnatura akt SA/810/81[12]). Zgodnie z treścią wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 lutego 1999 roku, sygnatura akt IV SA 2787/98, ponieważ postępowanie prowadzone na podstawie art. 106 Kpa jest elementem postępowaniem administracyjnego prowadzonego w danej sprawie, mają do niego zastosowanie w szczególności takie przepisy Kpa, jak art. 7, wymagający, aby sprawa była szczegółowo wyjaśniona i art. 10 Kpa zapewniający stronom możliwości czynnego udziału w każdym stadium postępowania. WIOŚ powinien dążyć do ustalenia stanu faktycznego zgodnego z rzeczywistością i w tym też celu zobligowany jest do zebrania dowodów. Niewątpliwym jest, w kontekście art. 7 i art. 79a Kpa[13], że WIOŚ przeprowadzając postępowanie dowodowe i dążąc do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego powinien wezwać zgłaszającego do przedłożenia dodatkowych dowodów, które pozwoliłyby ustalić prawidłowy stan faktyczny sprawy, a także wskazać jakie dokumenty czy dowody w danej sprawie winy być złożone. W przeciwnym wypadku dochodziłoby do kuriozalnej sytuacji, w której to WIOŚ wydawałby opinię na podstawie niepełnego materiału dowodowego i tym samym na podstawie błędnego stanu faktycznego. Powyższe zobowiązanie WIOŚ ma szczególne znaczenie w odniesieniu do wymogu spełnienia przesłanki zawartej w przepisie art. 10 ust. 4 u. o o., tj. wymogu udowodnienia, iż dana substancja lub przedmiot spełniają wszystkie istotne wymagania, w tym prawne, w zakresie produktu, ochrony środowiska oraz życia i zdrowia ludzi, dla określonego wykorzystania tych substancji lub przedmiotów, i wykorzystanie takie nie doprowadzi do ogólnych negatywnych oddziaływań na środowisko, życie lub zdrowie ludzi. Do czasu wydania przez Ministra Klimatu rozporządzenia w sprawie kryteriów uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny ciężar powyższego dowodu został w całości przesunięty na zgłaszającego, zwłaszcza co do okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, których wyjaśnienie z przyczyn niezawinionych przez stronę było niezwykle trudne lub niemożliwe. Zgodnie z powyższym na zgłaszającego jest nakładany probatio diabolica, co należy uznać za niedopuszczalne.

Zasada rozstrzygania wątpliwości na korzyść strony

WIOŚ winien jest wskazać zgłaszającemu jakie dowody powinny zostać przedłożone w celu ustalenia rzeczywistego stanu faktycznego. Ponadto, zgodnie z treścią art. 7a Kpa, jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego jest nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść strony. Wobec powyższego, wszelkie wątpliwości dostrzeżone przez WIOŚ, w tym zwłaszcza dotyczące braku spełnienia przesłanki z art. 10 ust. 4 u. o o., a przez nie nieudowodnione powinny być rozstrzygane na korzyść zgłaszającego.

Zasada informowania stron

Dodatkowo, zastosowanie znajdzie art. 9 Kpa., zgodnie z którym organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. WIOŚ obowiązany jest więc do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie praw i obowiązków podmiotu zgłaszającego będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy powinny więc czuwać nad tym, aby strony nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa i w tym celu winne są udzielać im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. Powyższe przekłada się na obowiązek organów o informowaniu zgłaszającego jakie ten dowody powinien dołączyć do zgłoszenia lub złożyć podczas postępowania wyjaśniającego. Odmienne zachowanie należałoby zakwalifikować jako działanie organu na szkodę zgłaszającego, a sporządzoną opinię uznać za wadliwą, bowiem opartą na niepełnym materiale dowodowym.

Zasada czynnego udziału strony w postępowaniu

W dalszej kolejności należy wskazać, że do postępowania wyjaśniającego, prowadzonego przez WIOŚ i Główny Inspektorat Ochrony Środowiska [zwany dalej: GIOŚ] znajdzie zastosowanie zasada czynnego udziału strony w każdym stadium postępowania, wyrażona w art. 10 Kpa. Powyższe wiąże się też z obowiązkiem umożliwienia stronom wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Prawo czynnego udziału w postępowaniu, jako korelat obowiązku organu, obejmuje prawo do podejmowania czynności procesowych mających wpływ na ustalenie stanu faktycznego i prawnego sprawy administracyjnej. Obowiązek zapewnienia stronom czynnego udziału w postępowaniu obejmuje fazę wszczęcia postępowania, fazę postępowania wyjaśniającego, fazę między zakończeniem postępowania wyjaśniającego, a wydaniem decyzji oraz fazę wydawania decyzji. Szczególnie szeroki jest zakres obowiązków organów administracji w fazie postępowania wyjaśniającego (Źródło: M. Jaśkowska, M. Wilbrandt – Gotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego). Zgodnie z treścią wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 25 marca 1998 roku, sygnatura akt IV SA 1040/96, stosownie do art. 10 Kpa organ administracji obowiązany jest zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, w tym również dotyczącym wydawania postanowień na podstawie art. 106 Kpa. Wskazać należy, że WIOŚ, przed wydaniem postanowienia i negatywnego zaopiniowania zgłoszenia produktu ubocznego, winien umożliwić zgłaszającemu wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów, na podstawie których ma wydać opinię. Na tym też etapie organ powinien wezwać zgłaszającego do przedłożenia dodatkowych, uzupełniających dowodów w celu wyjaśnienia lub też ustalenia szczegółów stanu faktycznego sprawy.

Wobec powyższego, w sytuacji, gdy do wydania opinii przez WIOŚ i w dalszej kolejności przez GIOŚ konieczne jest przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, to z całym przekonaniem należy stwierdzić, iż na organach ciążą dodatkowe obowiązki wskazujące na konieczność informowania, czy też pouczania strony jakie winna przedłożyć dowody w celu prawidłowego ustalenia stanu faktycznego sprawy. W przeciwnym razie doszłoby do kuriozalnej sytuacji, w której organ wydający w pewnej mierze wiążącą opinię, wydawałyby ją na niepełnym materiale dowodowym i tym samym na błędnie ustalonym stanie faktycznym.

W niniejszym materiale przedstawiono zasady: prawdy obiektywnej i czynnego udziału strony w postępowaniu, rozstrzygania wątpliwości na korzyść strony, informowania stron i czynnego udziału strony w postępowaniu. W kolejnej części przybliżone zostanie zagadnienie zasady pogłębiania zaufania obywateli do władzy publicznej oraz dwuinstancyjności postępowania ustawowo określone w Kodeksie postępowania administracyjnego.

[1] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf

[2] http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19600300168/U/D19600168Lj.pdf

[3] Art. 7 Kodeksu postępowania administracyjnego brzmi:

W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.

[4] Art. 7a Kodeksu postępowania administracyjnego brzmi:

1. Jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego jest nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść strony, chyba że sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ.

2. Przepisu § 1 nie stosuje się:

1)  jeżeli wymaga tego ważny interes publiczny, w tym istotne interesy państwa, a w szczególności jego bezpieczeństwa, obronności lub porządku publicznego;

2)  w sprawach osobowych funkcjonariuszy oraz żołnierzy zawodowych.

[5] Art. 9 Kodeksu postępowania administracyjnego brzmi:

Organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

[6] Art. 10 Kodeksu postępowania administracyjnego brzmi:

1. Organy administracji publicznej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

2. Organy administracji publicznej mogą odstąpić od zasady określonej w § 1 tylko w przypadkach, gdy załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną.

3. Organ administracji publicznej obowiązany jest utrwalić w aktach sprawy, w drodze adnotacji, przyczyny odstąpienia od zasady określonej w § 1.

[7] Art. 11 ust 5 ustawy o odpadach brzmi:

Przepisów ust. 1-4 nie stosuje się do materiałów paszowych określonych w przepisach Unii Europejskiej wydanych na podstawie art. 24 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 767/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie wprowadzania na rynek i stosowania pasz, zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1831/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady i uchylającego dyrektywę Rady 79/373/EWG, dyrektywę Komisji 80/511/EWG, dyrektywy Rady 82/471/EWG, 83/228/EWG, 93/74/EWG, 93/113/WE i 96/25/WE oraz decyzję Komisji 2004/217/WE (Dz. Urz. UE L 229 z 01.09.2009, str. 1, z późn. zm.) oraz produktów przetworzenia drewna takich jak kora, strużyny, odziomki pomanipulacyjne, wałki połuszczarskie, trociny, wióry, zrębki, zrzyny, szczapy i inne pochodzące z przetworzenia tych produktów, w tym brykiety i pelety, stanowiących mechanicznie przetworzony naturalny surowiec drzewny niezawierający jakichkolwiek innych substancji.

[8] Art. 11 ust 4 ustawy o odpadach brzmi:

Uznanie albo odmowa uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny następuje w drodze decyzji marszałka województwa wydawanej po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska właściwego ze względu na miejsce wytwarzania tego przedmiotu lub tej substancji.

 4a. Decyzję o uznaniu przedmiotu lub substancji za produkt uboczny wydaje się na czas oznaczony, nie dłuższy niż 10 lat.

 4b. Przed wydaniem opinii, o której mowa w ust. 4, wojewódzki inspektor ochrony środowiska może przeprowadzić kontrolę w zakresie objętym zgłoszeniem, o którym mowa w ust. 2.

 4c. W kontroli, o której mowa w ust. 4b, może uczestniczyć marszałek województwa, o którym mowa w ust. 1.

 4d. W przypadku negatywnej opinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska marszałek województwa wydaje decyzję o odmowie uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny.

 4e. Kontrola, o której mowa w ust. 4b, wstrzymuje bieg terminu do wydania opinii, o której mowa w ust.  4.

 4f. W przypadku dokonywania zmian w procesie produkcyjnym, w którym powstają przedmiot lub substancja uznane za produkt uboczny, lub w procesie, w którym są one wykorzystywane, wytwórca przedmiotu lub substancji jest obowiązany do dokonania nowego zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny. Przepisy ust. 2-4e stosuje się.

[9] Art. 106 Kodeksu postępowania administracyjnego brzmi:

1. Jeżeli przepis prawa uzależnia wydanie decyzji od zajęcia stanowiska przez inny organ (wyrażenia opinii lub zgody albo wyrażenia stanowiska w innej formie), decyzję wydaje się po zajęciu stanowiska przez ten organ.

2. Organ załatwiający sprawę, zwracając się do innego organu o zajęcie stanowiska, zawiadamia o tym stronę.

3. Organ, do którego zwrócono się o zajęcie stanowiska, obowiązany jest przedstawić je niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia mu żądania, chyba że przepis prawa przewiduje inny termin.

4. Organ obowiązany do zajęcia stanowiska może w razie potrzeby przeprowadzić postępowanie wyjaśniające.

5. Zajęcie stanowiska przez ten organ następuje w drodze postanowienia, na które służy stronie zażalenie.

6. W przypadku niezajęcia stanowiska w terminie określonym w § 3 stosuje się przepisy art. 36-38, przy czym organ obowiązany do zajęcia stanowiska niezwłocznie informuje organ załatwiający sprawę o wniesieniu ponaglenia.

[10] http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180001564/O/D20181564.pdf

[12] http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/22FB397B9B

[13] Art. 79a Kodeksu postępowania administracyjnego brzmi:

1. W postępowaniu wszczętym na żądanie strony, informując o możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań, organ administracji publicznej jest obowiązany do wskazania przesłanek zależnych od strony, które nie zostały na dzień wysłania informacji spełnione lub wykazane, co może skutkować wydaniem decyzji niezgodnej z żądaniem strony. Przepisy art. 10 § 2 i 3 stosuje się.

2. W terminie wyznaczonym na wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań, strona może przedłożyć dodatkowe dowody celem wykazania spełnienia przesłanek, o których mowa w § 1.

Załączniki:

IV SA 1040/96 – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Warszawie

IV SA 1695/97 – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Warszawie

IV SA 2787/98 – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Warszawie

V SA 919/99 – Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (do 2003.12.31) w Warszawie