Trwająca pandemia koronawirusa ma niezaprzeczalny wpływ na życie większości ludzi. W przypadku każdej jednostki, skutki nieodpuszczającej od ponad roku choroby uderzyły w inny aspekt jej funkcjonowania. Pandemia odcisnęła swoje piętno także na świecie jako całości, jednocząc wiele krajów w tym samym problemie jakim jest kryzys ekonomiczny. Nawet gdy codzienność wróci do normalności, gospodarka będzie odczuwać skutki pandemii jeszcze przez wiele lat. Moment, w którym przedsiębiorcy dostaną zielone światło do ponownego działania, będzie czasem, w którym wychodzący z kryzysu inwestorzy będą mieli szansę zacząć budować coś innego niż dotychczas. Będzie to nowy rozdział w historii gospodarki, od którego przebiegu będą zależały najbliższe dekady. Jako że Unia Europejska planuje osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050, a problemy klimatyczne są uwzględniane w programach rozwoju także przez inne kraje świata, jest szansa, że nowy rozdział w historii gospodarki będzie przebiegać pod znakiem ochrony środowiska przyrodniczego. Światowy kryzys ekonomiczny miał miejsce również w latach 2008-2010. Zapoczątkowany był zapaścią na rynku pożyczek wysokiego ryzyka w Stanach Zjednoczonych Ameryki, jednak ostateczne skutki były silnie odczuwane w większości krajów świata. Już wtedy zauważono, że aby w odpowiedni sposób odbudować gospodarkę, należy uwzględnić w niej postępujące zmiany klimatyczne oraz problem uzależnienia od surowców energetycznych. Po upływie kilku lat od tych zdarzeń, z nowymi możliwościami technologicznymi oraz większą wiedzą, szanse na pozytywne wdrożenie ekologicznego myślenia w gospodarce są jeszcze większe.

Zielona gospodarka

Zielona gospodarka zawiera wszystkie wartości jakimi powinni kierować się rządzący krajami oraz przedsiębiorcy w procesie odbudowy sytuacji ekonomicznej. Jest to sektor, który opiera się na czterech ekologicznych wartościach. Pierwszą z nich jest poprawa efektywności materiałowej i energetycznej, przez co rozumie się oddzielenie zużycia zasobów od wzrostu gospodarczego. Drugą wartością jest gospodarka o obiegu zamkniętym, oznaczająca maksymalizację czasu pozostawania w obiegu surowców, przy jednoczesnej minimalizacji wytwarzania odpadów. Istotne jest także przenoszenie kosztów na sprawców emisji gazów cieplarnianych. Ostatnim filarem zielonej gospodarki jest transformacja energetyczna i zastąpienie źródeł nieodnawialnych odnawialnymi. Dotyczy to zarówno dużych sektorów ciepłowniczych, energetycznych, motoryzacyjnych, jak i działań na węższą skalę na przykład takich jak budowa domów energooszczędnych. Wartości zielonego handlu w dużej mierze pokrywają się z tymi będącymi częścią zrównoważonego rozwoju. Celem idei jest postęp spełniający potrzeby obecnych pokoleń, bez odbierania szansy na zaspokojenie potrzeb pokoleń przyszłych. 

Rozwój ekologicznych produktów takich jak na przykład panele fotowoltaiczne, samochody elektryczne czy turbiny wiatrowe na lądzie i morzu, korzystnie wpływa na gospodarkę. Nowe przedsiębiorstwa pracujące nad takimi technologiami przyczyniają się do poprawy wielu aspektów życia ludzi. Rezultatem zielonej gospodarki może być na przykład tworzenie nowych miejsc pracy, dawanie korzyści finansowych, udostępnianie nowej infrastruktury czy uświadamianie populacji, przy jednoczesnym poprawianiu ich zdrowia za sprawą dbania o środowisko przyrodnicze w jakim żyją. Z takich postępowań korzysta także rozwijająca się gospodarka oraz przedsiębiorcy, którzy dzięki bardziej wydajnym sposobom produkcji są w stanie zaoszczędzić duże sumy pieniędzy. Takie podejście prezentuje, że da się stworzyć solidną i długotrwałą gospodarkę, z której czerpią mieszkańcy i rządzący, opartą na ekologicznych wartościach.

Kraje z najbardziej zieloną gospodarką

Zielona gospodarka uwzględnia w sobie wiele różnych aspektów funkcjonowania społeczeństwa. Aby wziąć je wszystkie pod uwagę i dowiedzieć
się, które kraje najlepiej reprezentują wartości tego sektora, powstał wskaźnik GGEI (Global Green Economy Index). W swojej ocenie uwzględnia przywództwo, zmiany klimatu, sektory efektywności, rynki, inwestycje oraz środowisko. Wskaźnik wykazał, że najbardziej zielone są kraje europejskie, a zwłaszcza kraje nordyckie. Na szczycie zestawienia w 2018 roku znalazła się Szwecja, a tuż za nią Szwajcaria. Następne trzy pozycje należą do krajów Europy Północnej – Islandii, Norwegii i Finlandii. W czołowej dziesiątce znalazły się również Niemcy, Dania, Tajwan, Austria i Francja. Większość tych krajów na przestrzeni lat 2014-2018 utrzymało swoją wiodącą pozycję. W tym zestawieniu wyróżnia się Tajwan, który osiągnął najszybszy awans w całym zestawieniu i znalazł się wśród najbardziej zielonych państw. Dynamiczny rozwój odnotowano również w Chinach, Japonii, Tajlandii czy Korei Północnej. Widać więc tendencję wzrostową rozwoju zielonej gospodarki w krajach azjatyckich. Inaczej sytuacja wyglądała na przykład w przypadku Portugalii, Hiszpanii czy Chile, które zanotowały duży spadek w rankingu. Polska również na przestrzeni lat obniżyła swoją pozycję. Aktualnie znajduje się na 106 ze 130 dostępnych miejsc. Wśród europejskich krajów na niższych pozycjach znajduje się jedynie Bułgaria, Serbia, Mołdawia, Ukraina oraz Bośnia i Hercegowina.

Czym jest zielony produkt?

Istnieją sprzeczne zdania dotyczące tego, jakie produkty powinny zaliczać się do „zielonej” kategorii. Powodem niezgodności są różne interesy państw. Kraje bardziej rozwinięte dążą do określania mianem „zielonych” jedynie produktów wysoce zaawansowanych technologicznie, jednak dla krajów rozwijających się bardziej korzystne byłoby, gdyby lista była dłuższa i zawierała także mniej skomplikowane towary. Wówczas kraje te byłyby w stanie budować na nich swoją gospodarkę korzystając z benefitów idących za eksportem przyjaznych dla środowiska towarów. Próby ustalenia „zielonych” produktów poskutkowały powstaniem w 2012 roku listy APEC (Wspólnota Gospodarcza Azji i Pacyfiku), która jest jedynym oficjalnie stosowanym tego typu zestawieniem. Produkty znajdujące się na tej liście wyróżnione zostały obniżeniem cła do poziomu nieprzekraczającego 5 proc. od wartości. W jej skład wchodzi 54 produktów [1] takich jak na przykład urządzenia ciekłokrystaliczne i optyczne, panele fotowoltaiczne, urządzenia i maszyny specjalne czy aparatura do automatycznej regulacji i kontroli. Istnieje także wiele produktów, które nie znalazły się na liście i nie czerpią korzyści cłowych, jednak zdecydowanie posiadają cechy towarów preferowanych środowiskowo. Do takich produktów należą artykuły umieszczone przez Komisję Europejską na liście OZE [2]. Produkty, które znalazły się na tej liście to między innymi alkohol etylowy, akumulatory elektryczne czy części maszyn do funkcji specjalnych. Zbiorem wspomnianych i nowych produktów, które jeszcze bardziej rozszerzają zakres zielonej gospodarki jest lista OECD [3] (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju). Wzbogaca ona zakres produktów na przykład o samochody elektryczne, zawory termostatyczne i panele sterowania dystrybucją energii elektrycznej. Mimo że te i inne produkty nie znajdują się na oficjalnej liście APEC, przyczyniają się one do napędzania zielonej gospodarki.

Zielony handel

Jak podaje Polski Instytut Ekonomiczny w swoim materiale „Polska na mapie „zielonego” handlu” [4], w 2018 roku około 8 proc. światowego eksportu stanowiły produkty „zielone”. Są to jednak towary umieszczone na najbardziej inkluzywnej liście wyrobów – OECD. Produkty, które znajdują się na oficjalnej liście APEC, w 2018 roku stanowiły 3 proc. światowego eksportu. Towary te w latach 2010-2018 zanotowały wzrost wywozu o 10 proc., podczas gdy sprzedaż za granicę produktów z listy OECD wzrosła o 32 proc. Produkty OZE odnotowały spadek o 4 proc., który wraz z niezbyt dynamicznym wzrostem eksportu produktów listy APEC, spowodowany był rewolucją technologiczno-produkcyjną. Jej owocem był spadek cen między innymi paneli fotowoltaicznych, co sprawiło, że eksport tego produktu w ujęciu wartościowym zmalał o 28 proc. Pozytywne zmiany nastąpiły jednak w ujęciu ilościowym, które wzrosło aż o 52 proc., co sprawia, że panele fotowoltaiczne są jednym z krajowych najczęściej eksportowanych „zielonych” produktów.

Niezależnie od tego jaka grupa towarów jest analizowana: APEC, OZE czy OECD, kilku eksporterów „zielonych” produktów wyróżnia się na tle pozostałych. W roku 2018 we wszystkich trzech przypadkach na pierwszej pozycji znalazła się Unia Europejska z sumą wartości eksportu między krajami członkowskimi, jak i wartością eksportu zewnętrznego.

Wysokie wyniki otrzymał także sam handel zewnętrzny UE oraz Chiny. Z wyjątkiem kategorii OECD, w czołówce znalazł się również wewnętrzny handel UE. Następne pozycje zajęte zostały przez USA, Japonię i Koreę Południową. Te pięć wspomnianych gospodarek odpowiada aż za ¾ światowego eksportu „zielonych” produktów. Na kolejnych miejscach rankingu w zależności od kategorii, można znaleźć takie kraje jak Hongkong, Singapur, Wielka Brytania, Tajwan czy Meksyk. Te same kraje lub organizacje wyróżniają się także w kwestiach wartości importu dóbr.

Zielony handel w UE

Zdecydowanym liderem w eksporcie „zielonych” produktów w Unii Europejskiej są Niemcy, których wartości eksportu górują nad pozostałymi państwami. Suma sprzedaży za granicę produktów APEC z tego kraju w 2018 roku wyniosła 73 mld USD, aż o 56 mld więcej niż znajdujące
się na drugiej pozycji Włochy. Niemcy zdominowały także produkty OZE oraz OECD.

Oprócz Niemiec, czołowymi eksporterami w 2018 roku były także Włochy, Francja i Holandia. Kolejne pozycje w rankingu w zależności od kategorii produktów zajęły zamiennie Hiszpania, Czechy, Dania, Belgia, Szwecja i Polska. W rankingu eksportu towarów APEC zajęła ona 10 miejsce z wartością 5 mld USD oraz 6 miejsce w kategorii OZE z 2,7 mld USD. Polska najlepszy wynik osiągnęła jednak pod względem eksportu produktów z listy OECD, których wartość osiągnęła 26 mld USD, co dało jej aż 5 miejsce w UE. Państwa członkowskie Unii Europejskiej najczęściej poza jej granicę eksportują między innymi panele fotowoltaiczne, urządzenia i maszyny do funkcji specjalnych, akumulatory elektryczne oraz armatury do rur.

Polska nie zwalnia tempa

Polska w 2018 roku znalazła się na 15 miejscu w zestawieniu światowych eksporterów towarów będących częścią listy OECD. Jest to skutkiem widocznego stałego wzrostu wartości polskiego eksportu „zielonych” produktów. W roku 2018 wartość krajowego wywozu towarów z listy OECD wyniosła 26 mld USD. Taka kwota oznaczała wzrost aż o 200 proc. w stosunku do roku 2010. Zarówno największe korzyści pieniężne, jak i udział w światowym eksporcie produktów z listy OECD, Polska uzyskała dzięki wywozowi konstrukcji i części konstrukcyjnych z żeliwa i stali. Osiągnięta wartość wyniosła 2363 mln USD, a udział w światowym eksporcie tego produktu osiągnął 4 proc. Pozytywne zmiany zostały także zauważone w eksporcie produktów OZE, którego wartość wyniosła 2,7 mld USD, dając Polsce 18 miejsce w światowym zestawieniu. Wzrost wartości o 122 proc. wydaje się być szczególnie wyjątkowy, gdy spogląda się na statystyki większości innych krajów światowych czy europejskich. W związku ze wspomnianym wcześniej spadkiem cen paneli fotowoltaicznych, wiele państw zanotowało w badanych latach spadek wartości eksportu produktów OZE. Polsce udało się uchronić przed stratami poprzez między innymi wysoką wartość eksportu turbin gazowych, akumulatorów elektrycznych czy wełny izolacyjnej. Polski udział w światowym eksporcie pierwszego z wymienionych produktów wyniósł  blisko 20 proc. Spośród trzech kategorii produktów, najniższy wzrost wartości w latach 2010-2018 został zanotowany w przypadku produktów z listy APEC. Wyniósł on 78 proc., a wartość eksportu notowana była na 5 mld USD. Produktem z tej kategorii, którego wartość eksportu była najwyższa, została aparatura do filtrowania gazów o wartości 757 mln USD. Największy, 14 procentowy udział w światowym eksporcie uzyskały jednak panele podłogowe. Znaczenie wywozu „zielonych” produktów dla krajowej gospodarki można wyraźniej zobaczyć, gdy porówna się osiągnięte wzrosty wartości w trzech wymienionych kategoriach do tempa wzrostu polskiego eksportu ogółem. W analizowanym okresie wyniósł on 67 proc., co jest wartością mniejszą niż wyniki osiągnięte w badanych kategoriach „zielonych” produktów. Polska powinna wykorzystać swoje dogodne powiązania z Niemcami oraz Unią Europejską i nadal rozwijać się w tym kierunku.

Korzyści płynące z zielonego handlu

Rozwój energetyki odnawialnej i poprawa efektywności energetycznej pociągają za sobą również takie korzyści jak chociażby tworzenie nowych miejsc pracy. Według badań, rozwój zielonej gospodarki jest w stanie zapewnić zatrudnienie większej ilości osób niż rozwój przemysłu paliw kopalnych. Dodatkowo miejsca pracy tworzone w ramach zielonej gałęzi gospodarki mają przeważnie charakter lokalny, wykorzystują dostępne zasoby i siłę roboczą. Takie działania prowadzą do rozwoju jednostek samorządowych, w których odbywają się prace, poprawiają jakość życia ludności oraz wprowadzają w ich otoczeniu innowacje o charakterze technologicznym, środowiskowym i gospodarczym. Rozwój nowych technologii działających na korzyść środowiska przyrodniczego, może doprowadzić do obniżenia cen i upowszechniania „zielonych” produktów, tak jak miało to miejsce w przypadku paneli fotowoltaicznych. Gdy coraz większa ilość ludzi dostrzeże potencjał zeroemisyjnych rozwiązań, ich udział w codziennym życiu wpłynie pozytywnie na wykluczanie szkodliwych technologii oraz zmniejszanie negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze. Eksport „zielonych” produktów, oprócz zmniejszenia stopy bezrobocia, daje także wzrost PKB. Z tego powodu władze państw powinny dofinansowywać producentów i eksporterów wspierając ich, jednocześnie działając na korzyść gospodarki jak i środowiska przyrodniczego.

[1] ANNEX C – APEC List of Environmental Goods https://www.apec.org/meeting-papers/leaders-declarations/2012/2012_aelm/2012_aelm_annexc.aspx [dostęp: 06-05-2021]

[2] „EU energy technology trade: Import and export” (str. 66) https://setis.ec.europa.eu/sites/default/files/reports/eu_energy_technology_trade.pdf [dostęp: 06-05-2021]

[3] OECD Trade and Environment Working Paper No. 2005-04 „Environmental Goods: A Comparison of the APEC and OECD Lists” (str. 14) https://www.oecd.org/environment/envtrade/35837840.pdf [dostęp: 06-05-2021]

[4] „Polska na mapie „zielonego” handlu” https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2020/12/PIE-Zielony-handel.pdf [dostęp: 06-05-2021]