Europejska Agencja Środowiska (EEA) oraz Europejska Sieć Informacji i Obserwacji Środowiska (EIONET) nakreśliły swoją wizję i strategię swojego działania na lata 2021–2030 [1]. Z dokumentu wynika, że prace obu instytucji będą prowadzone w pięciu obszarach strategicznych na podstawie pięciu kluczowych działań prowadzących do nadrzędnego celu, jakim jest zrównoważony rozwój Europy. Bazą dla wszystkich aktywności mają być sprawdzone informacje i wiedza pozwalające na świadome podejmowanie decyzji w dziedzinie środowiska i klimatu zgodnie z aspiracjami polityki realizowanej w Europie. Aby zrealizować dążenia leżące u podstaw Europejskiego Zielonego Ładu, Europa musi działać globalnie, współpracując ze swoimi sąsiadami i partnerami w szczególności w krajach Bałkanów Zachodnich oraz w najbliższym sąsiedztwie Europy.
Strategia EEA i EIONET zakłada, że wprowadzanie przemian na rzecz zrównoważonego rozwoju będzie wymagało współdziałania we wszystkich obszarach polityki i na wszystkich poziomach sprawowania władzy w celu pobudzania zmian i działań obejmujących całe społeczeństwo. Pociąga to za sobą konieczność spójnego wkładu z różnych dziedzin polityki, od badań i innowacji, przez gospodarkę, przemysł, konkurencję i handel, po zatrudnienie, edukację i opiekę społeczną.
Europejska Agencja Środowiska (EEA) i Europejska Sieć Informacji i Obserwacji Środowiska (EIONET) od 1994 r. dostarczają obywatelom i kształtującym politykę decydentom dane i informacje dotyczące środowiska i klimatu Europy. Rozległa sieć EIONET łączy obecnie setki instytucji z 38 państw członkowskich i współpracujących. Oba podmioty stworzyły wspólnie szeroką bazę wiedzy. Obejmuje ona różnego rodzaju elementy – od udostępnianych w czasie niemal rzeczywistym wyników pomiarów jakości powietrza z całej Europy po udokumentowane analizy trendów i projekcji emisji gazów cieplarnianych, dane satelitarne dotyczące pokrycia terenu czy zintegrowane oceny stanu środowiska i klimatu w Europie. EEA i EIONET tworzą sieć służącą budowaniu na poziomie Unii Europejskiej i na poziomie krajowym wiedzy o środowisku i klimacie, która będzie istotna z punktu widzenia realizacji polityki.
EEA i EIONET zrzeszają setki organizacji – instytucji europejskich, urzędów administracji publicznej i instytucji naukowych z całej Europy. Sieć ta obejmuje wszystkie państwa członkowskie UE, kraje w trakcie procesu akcesji, a także szereg krajów niebędących członkami UE. Jest to wyjątkowa sieć wymiany wiedzy – sieć, która dostarcza rzetelne dane oraz eksperckie wsparcie o charakterze analitycznym i naukowym do wykorzystania w procesach tworzenia i realizacji polityki w Europie, a w niektórych przypadkach na całym świecie. Umożliwia to dokonywanie zintegrowanych ocen obejmujących najszerszy zakres tematów i wspartych solidnymi danymi i specjalistyczną wiedzą. Aby dostarczać Europie informacji, które są potrzebna do osiągnięcia celów związanych z modelem zrównoważonego rozwoju EEA i EIONET zobowiązują się identyfikować ujawniające się braki w wiedzy oraz poszukiwać możliwości ich eliminacji poprzez wspólne działania z odpowiednimi partnerami, w tym agencjami UE, takimi jak Europejska Agencja Chemikaliów, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności i Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób.
5 strategicznych filarów
Priorytetem strategii EEA i EIONET jest szerzenie wiedzy z zakresu środowiska i klimatu oraz włączanie tych informacji do głównego nurtu polityki gospodarczej, planowania przestrzennego i spójności społecznej – w tym pogłębione rozumienie dynamiki działań na styku Europa-świat. Dla polityków współpraca z EEA jest gwarancją korzystania z najlepszych źródeł wiedzy na temat najważniejszych trendów, wskaźników, racjonalnych kosztów oraz innowacji społecznych związanych z osiąganiem celów zrównoważonego rozwoju.
Wiedza EEA, oparta na najnowszych ustaleniach naukowych i danych o potwierdzonej jakości, może pomóc Unii Europejskiej, jej państwom członkowskim oraz innym członkom EEA i państwom współpracującym z EEA – zrealizować cele założone w przyjętej przez nie polityce, w tym cele określone w Europejskim Zielonym Ładzie, 8. Programie działań na rzecz środowiska i zobowiązaniach globalnych.
Osiągnięcie wizji Europy działającej według zasad zrównoważonego rozwoju będzie wspierane przez EEA i EIONET w oparciu o pięć celi strategicznych:
Cel 1: Wspieranie wdrażania zmian na rzecz rozwoju zrównoważonego poprzez dostarczanie wiedzy opartej na dowodach oraz opracowywanie nowych inicjatyw w celu przyśpieszenia i wzmocnienia przechodzenia do modelu zrównoważonego rozwoju.
Cel 2: Aktywny udział w tworzeniu aktualnych rozwiązań dla wyzwań zrównoważonego rozwoju. Dostarczanie ukierunkowanych informacji do wykorzystania w tworzeniu polityki i w debatach publicznych. W ramach tego celu naukowcy, praktycy, decydenci, instytucje finansujące, miasta i organizacje społeczeństwa obywatelskiego będą ze sobą współpracować. EEA-EIONET zobowiązują się zwiększać zdolność do monitorowania i rozpoznawania nowych problemów i szybkiego udostępniania odpowiedniej wiedzy w sposób zrozumiały, dostępny i osiągalny dla wszystkich.
Cel 3: Budowanie silniejszych sieci i relacji partnerskich w celu ułatwienia dzielenia się wiedzą i wsparciem eksperckim.
Cel 4: Pełne wykorzystanie potencjału danych, technologii i cyfryzacji, w tym nowych technologii, dużych zbiorów danych – big data, sztucznej inteligencji i obserwacji Ziemi. Narzędzia te będą uzupełniać uznane źródła informacji, aby lepiej wspierać procesy decyzyjne.
Cel 5: Stworzenie struktur specjalistycznej wiedzy i potencjału w całej sieci współpracy EIONET, służących zaspokajaniu zmieniających się potrzeb dotyczących wiedzy. W tym celu zawiera się m.in. pozyskiwanie największych talentów oraz inwestowanie w kompetencje i specjalistyczną wiedzę pracowników.
Kluczowe obszary pracy
Każdy z pięciu celów strategicznych będzie realizowany poprzez konkretne działania podejmowane we wszystkich obszarach pracy EEA i EIONET. Priorytetem będzie zrozumienie wzajemnych powiązań w ramach tych obszarów pracy i pomiędzy nimi. W tym zakresie analizy będą dotyczyły sektorów produkcyjnych (rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i przemysłu), a także systemów produkcji i konsumpcji (energii, mobilności, żywności i budynków), w tym obejmą również analizy samych tych sektorów i systemów. EEA i EIONET będą dostarczać wiedzę, w oparciu o którą będzie można podejmować konkretne działania.
Priorytetowe będą następujące obszary działania:
- Różnorodność biologiczna i ekosystemy. Wobec postępującej utraty różnorodności biologicznej i degradacji ekosystemów Europa próbuje przywrócić przyrodzie miejsce w naszym życiu. EEA i EIONET będą monitorować i wspierać wdrażanie oraz ocenę działań w tym obszarze, w tym rozwój inicjatyw znanych jako tzw. rozwiązania oparte na zasobach przyrody. Zgodnie z unijną strategią na rzecz różnorodności biologicznej na okres do 2030 r. EEA i EIONET będą badać stopień wykorzystywania elementów środowiska przyrodniczego w celu zaspokojenia potrzeb ludzi we wszystkich sektorach gospodarki i systemach zależnych od przyrody, takich jak na przykład produkcja żywności. Aktywność obu organizacji w tym obszarze skoncentruje się na monitoringu, obserwacji i analizie danych oraz modelowaniu zjawisk takich jak np. skumulowane oddziaływanie inwazyjnych gatunków obcych, zanieczyszczenia, zmiany klimatu oraz intensywne wykorzystanie i nadmierna eksploatacja różnorodności biologicznej zasobów przyrody i ekosystemów.
- Łagodzenie zmian klimatu i działania adaptacyjne. Europa dąży do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r., a także do lepszej odporności i mniejszej podatności na zmiany klimatu. EEA i EIONET będą monitorować te procesy i wspierać rozwój, wdrażanie oraz ocenę polityki i środków w tym obszarze koncentrując się na raportowaniu danych i informacji dotyczących emisji gazów cieplarnianych, a także oddziaływania zmian klimatu, podatności na nie i podejmowania działań adaptacyjnych w Europie. Obie organizacje będą również monitorowały wdrażania i skutki krajowej polityki dotyczącej m.in. w sektorze energetyki, transportu, budownictwa, rolnictwa, leśnictwa.
- Zdrowie ludzi a środowisko. EEA i EIONET będą oceniać wpływ substancji zanieczyszczających środowisko oraz zmian klimatycznych w Europie na zdrowie ludzi. Będą również wspierać dążenia do całkowitego wyeliminowania zanieczyszczeń w Europie oraz wdrażanie związanych z tym działań na poziomie europejskim i krajowym. EEA i EIONET skoncentrują się na identyfikowaniu skutków zdrowotnych presji na środowisko ze strony działających w Europie społeczno-gospodarczych sektorów i systemów oraz identyfikowaniu korzyści, jakie mogą wynikać z działań i polityki służącej łagodzeniu negatywnych skutków.
- Gospodarka o obiegu zamkniętym i wykorzystanie zasobów. EEA i EIONET będą monitorować postęp przechodzenia przez Europę do modelu gospodarki o obiegu zamkniętym oraz wynikające z tego korzyści dla środowiska i klimatu. Będą oceniać wysiłki Europy w kierunku ograniczenia skutków wynikających z procesów konsumpcji oraz wydobycia surowców, wytwarzania produktów, dostarczania usług i generowania odpadów. EEA i EIONET będą również badać wzajemne powiązania pomiędzy gospodarką o obiegu zamkniętym, inicjatywami w zakresie dekarbonizacji i biogospodarką oraz wskazywać na możliwości usprawnienia obiegu zamkniętego w gospodarce, w tym recyklingu i ponownego wykorzystania surowców wtórnych, stosowania z założenia ukierunkowanych na bezpieczeństwo i zrównoważony rozwój zasad, ekoinnowacji i dobrych praktyk, a także identyfikowanie barier utrudniających zamykanie pętli procesów w gospodarce.
- Trendy i perspektywy zrównoważonego rozwoju oraz odpowiadające jego zasadom działania będą poddawane analizie z punktu widzenia wszystkich priorytetów w zakresie ochrony środowiska, odnosząc się do sektorów i systemów. EEA i EIONET będą angażować interesariuszy w innowacje oraz inne działania niezbędne do osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu, 8. Programu działań na rzecz środowiska, Przeglądu Wdrażania Polityki Ochrony Środowiska, a także Agendy 2030 i Celów Zrównoważonego Rozwoju przyjętych przez ONZ.
W ostatniej dekadzie obserwujemy bezprecedensowe tempo rozwoju technologii cyfrowych, danych z nowych źródeł i obserwacji Ziemi oraz możliwości obliczeniowych. Zmiany te są źródłem nowych możliwości, jak również wyzwań. Nowe strumienie danych na wielu poziomach przestrzennych są coraz powszechniej wykorzystywane razem z danymi ze źródeł tradycyjnych, wiązane ze zmiennymi społeczno-gospodarczymi i danymi pozyskiwanymi w czasie prawie rzeczywistym z satelitów i w ramach obserwacji in situ (wykonane na miejscu w terenie). Przewidując dalszą rewolucję w danych i rozwój cyfrowy w nadchodzącym dziesięcioleciu, EEA i EIONET będą kłaść szczególny nacisk na postęp w zakresie eksploracji danych, analityki, systemów informacji geograficznej oraz wizualizacji i modelowania danych w celu regularnej aktualizacji wskaźników, a także ułatwiać wymianę specjalistycznej wiedzy, wsparcie techniczne i wprowadzanie usprawnień niezbędnych do lepszego wdrażania istniejącej polityki. Będą również badać i w odpowiednich przypadkach oceniać wzajemne powiązania pomiędzy cyfryzacją a zrównoważonym rozwojem, uwzględniającym kwestie ochrony środowiska i dobrej jakości życia społeczeństwa.
[1] Strategia EEA-EIONET na lata 2021–2030 https://www.eea.europa.eu/pl/publications/strategia-eea-eionet-na-lata-202120132030 [dostęp: 2021-12-09]
