Edit: 3 grudnia 2020 r., Uzupełnienie o działania w ramach przeciwdziałania skutkom suszy oraz ich realizację w skali światowej

W Polsce w ostatnich latach zwiększa się częstotliwość ekstremalnych zjawisk pogodowych. Coraz większym i poważniejszym w skutkach problemem staje się susza, a na terenach aglomeracji powodzie wywołane obfitymi opadami deszczu. Gospodarowanie zasobami wodnymi w naszym kraju wymaga przeorganizowania i uregulowania prawnego. Konieczne są przepisy mające na celu uregulowanie prawne gospodarki wodnej, aby zachować szczególną dbałość o należytą retencję wód deszczowych oraz eliminować utratę zasobów wodnych.

Działania przeciwdziałające skutkom suszy

W Polsce stosowane są działania zmierzające do minimalizowania wystąpienia zjawiska suszy. Zapisy ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2020 r. poz. 310), zawierają plan przeciwdziałania skutkom suszy, który obejmuje:

1. analizę możliwości powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych;
2. propozycje budowy lub przebudowy urządzeń wodnych;
3. propozycje niezbędnych zmian w zakresie korzystania z zasobów wodnych oraz zmian naturalnej i sztucznej retencji;
4. działania służące przeciwdziałaniu skutkom suszy.

W gospodarce wodnej ważne jest, aby wykorzystywać odpowiednią ilość wody na cele gospodarcze przy jednoczesnym zachowaniu równowagi natury.

Nowe przepisy, a problem „zabetonowania” Polski

Znaczną część terenu Polski stanowią powierzchnie nieprzepuszczalne. Według oceny specjalistów branży środowiskowej, Polska walczy z problemem zwiększania terenów dużych aglomeracji miejskich oraz terenów komunikacyjnych. Duża część wód opadowych bezproduktywnie spływa z powierzchni do systemu kanalizacji. Zatrzymywanych jest zaledwie 6,5 proc. wody z rocznego opadu. Rząd w sierpniu 2020 r. opublikował projekt Ustawy o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy.[1] Planowane jest wdrożenie strategii łagodzenia negatywnych skutków suszy, tym samym rozszerzenie odpowiedzialności właścicieli nieruchomości w odniesieniu do utraty zasobów wodnych. Proponowane rozwiązania mają również uprościć procedurę budowy urządzeń wodnych i wprowadzić ułatwienia przy realizacji zadań zwiększających retencję.

Poprzez aktualizację przepisów w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy, ustawodawca chce nakłonić właścicieli działek do zwiększenia poziomu retencjonowania wody w zakresie montażu urządzeń np. beczek, służących do gromadzenia wody oraz utrzymania możliwie największego udziału powierzchni biologicznie czynnej na działkach. Mówiąc w skrócie: Im większy poziom retencji zagwarantują właściciele działek, tym mniejsze poniosą opłaty.

Budowa lub rozbudowa istniejącego obiektu budowlanego

Projekt wspomnianej ustawy określa, że w przypadku budowy lub rozbudowy istniejącego obiektu budowlanego należy uwzględniać wymagania ochrony środowiska w zakresie gospodarowania wodami opadowymi i roztopowymi poprzez:

• zagospodarowanie wody odpadowej w obrębie działki budowlanej;
• odprowadzenie do lokalnego systemu zagospodarowania wód opadowych i roztopowych, który zgodnie z projektem ustawy należy rozumieć jako „system umożliwiający odprowadzenie wód opadowych i roztopowych do wspólnych dla wielu nieruchomości urządzeń zapewniających zagospodarowane wód opadowych i roztopowych w całości przy użyciu rozwiązań technicznych zintegrowanych z zielenią i krajobrazem”;
• zagospodarowanie działki budowlanej w sposób zapewniający udział powierzchni biologicznie czynnej, definiowanej jako „teren zapewniający naturalną wegetację roślin i retencję wód opadowych i roztopowych, teren pokryty wodami powierzchniowymi, a także 50 proc. powierzchni tarasów i stropodachów oraz innych powierzchni zapewniających naturalną wegetację roślin, o powierzchni nie mniejszej niż 10 m²”, wynoszący co najmniej 30 proc. ogólnej powierzchni działki budowlanej, w tym stanowiącej glebę, wynoszący co najmniej 15 proc. ogólnej powierzchni działki budowlanej.

Opłata za zmniejszenie retencji

Planowane jest rozszerzenie kręgu właścicieli nieruchomości objętych obowiązkiem uiszczenia opłaty w ramach zwiększenia naturalnej retencji terenowej. Zakłada się, że liczba działek objętych opłatą wzrośnie 20-krotnie. Właściciele nieruchomości mają pełnić kluczową rolę w ułatwianiu zatrzymywania wody i poprawianiu dostępności zasobów wodnych. Zatem, planowane jest podwyższenie górnej jednostkowej stawki opłat za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej, określone w ustawie z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2020 r. poz. 310)[2]. Wzrost opłaty odnosi się do powierzchni, na której znajduje się chodnik lub beton. Wysokość opłaty będzie uzależniona od wielkości powierzchni uszczelnionej, a także od zastosowania kompensacji retencyjnej, czyli urządzeń do retencjonowania wody z powierzchni uszczelnionych trwale związanych z gruntem. Opłata będzie naliczana od faktycznej zabudowy nieruchomości, nie obejmującej powierzchni biologicznie czynnej. Zatem, będzie ona dotyczyła powierzchni zabudowy budynku, a nie powierzchni dachu. Dodatkowo do opłaty zostanie wliczona cała powierzchnia zabudowanej nieruchomości w tym garaż czy chodniki. Jest to spowodowane faktem, że obiekty te wyłączają z części nieruchomości, powierzchnie biologicznie czynną.

Jak podkreśla Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, opłata z tytułu utraconej retencji nie dotyczy wszystkich właścicieli działek i nieruchomości, a jedynie tych, w których powierzchnia zabudowy i uszczelnienia zmniejsza naturalne możliwości retencyjne gleby bądź okolicznych zbiorników wodnych. W celu obniżenia opłat właściciele inwestują w zbiorniki do retencji wód opadowych oraz urządzenia służące do infiltracji wody. Popularnym rozwiązaniem jest również wdrożenie rozwiązania z zakresu zielono-niebieskiej infrastruktury.

Zmniejszona opłata za wprowadzenie retencjonowania wód

Warto również podkreślić, że w przypadku, gdy podmiot wdroży rozwiązania zwiększające poziom retencji wód, będzie obowiązywała go zmniejszona opłata. Instalacja prostych rozwiązań pozyskujących wodę opadową np. beczek, które pozwolą łapać około 30 proc. opadów spływających z powierzchni zabetonowanej, zmniejsza opłatę dziesięciokrotnie.

Opłata z tytułu utraconej retencji jako trend światowy

Rozwiązania zapobiegające utracie zasobów wodnych stosowane są również w innych krajach. W Niemczech pobierana jest roczna opłata w wysokości blisko 2 euro za każdy metr kwadratowy nieprzepuszczalnej nawierzchni betonowej, asfaltowej czy dachu budynku. Podobnie jest w niektórych regionach Włoch. Opłaty z tytułu utraconej retencji obowiązują też m.in. w Korei Południowej oraz Stanach Zjednoczonych. Warto jednak zaznaczyć, że wolumen w ramach utraty retencji wód nie oznacza nastawienia na przychód, a jedynie konieczność wyeliminowania problemu betonowania powierzchni na obszarach zurbanizowanych.

Retencja wód, a rozwój przemysłu

Zdecydowanie wyższe opłaty będą ponosić podmioty prowadzące działalność gospodarczą oraz zakłady przemysłowe. Ważne jest, aby obszary przemysłowe takie jak strefy ekonomiczne, stocznie, zakłady przemysłowe w swoim planie zagospodarowania posiadały odpowiednio zaprojektowany oraz wyposażony system odprowadzania oraz zagospodarowania wód opadowych i roztopowych. Jest to istotne z uwagi na wykorzystanie wód zarówno do celów przemysłowych, jak i codziennego funkcjonowania obiektu. Zgromadzone zasoby wód odpadowych mogą spełnić zapotrzebowanie na wodę nawet całego zakładu. Wody opadowe mogą zastępować wody użytkowe w instalacjach przeciwpożarowych czy procesach produkcyjnych. Kluczowe jest, aby zapewnić obieg zamknięty tym samym pełne wykorzystanie zasobów wodnych.

Do kogo należy wnieść opłatę?

Sposób naliczania opłaty za utraconą retencję nie ulegnie zmianie. Opłaty dotyczą właścicieli działek powyżej 3500 m² powierzchni. Obecnie za naliczanie, pobór oraz rozliczenie opłaty odpowiedzialne są jednostki samorządu terytorialnego (gminy). Natomiast za kontrole oraz interpretacje przepisów ustawy odpowiada Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Obecnie 10 proc. opłat, które ponoszą właściciele zabetonowanych działek, trafia bezpośrednio do gminy, natomiast w ramach nowelizacji przepisów udział ten wzrośnie do blisko 25 proc. Dodatkowo około 80 proc. całości zgromadzonych środków, gmina będzie zobowiązana wydać również na zwiększenie retencji. Opłata będzie naliczana na podstawie przedłożonych przez właścicieli nieruchomości oświadczeń zawierających niezbędne dane umożliwiające jej naliczenie. Oświadczenie podlega weryfikacji przez gminy.

Przykładowo, właściciel działki o powierzchni 1 tys. m² w przypadku braku retencji oraz zatrzymywania wody opadowej, powinien wnieść opłatę w wysokości 255 zł z tytułu zmniejszenia naturalnej retencji. Natomiast w przypadku zamontowania podstawowej formy gromadzenia wody opadowej np. beczki, wówczas opłata ulega 10- krotnemu pomniejszeniu. W przeliczeniu rocznym opłata wyniesie 25 zł, czyli 2 zł miesięcznie.

Samorządowcy w świetle zmian w przepisach

Według oceny samorządowców projekt ustawy o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy, może spowodować ograniczenie wpływu samorządów na lokalne planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Znowelizowana ustawa wprowadza dodatkowe obowiązki przy jednoczesnym braku wsparcia finansowego na ich realizację.

Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2020 poz. 293)[3], wprowadzono m.in. specjalny tryb uzyskiwania pozwolenia na realizację inwestycji związanych z przeciwdziałaniem skutkom suszy. Według opinii samorządowców rozwiązanie polegające na wydawaniu przez wojewodę decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy, pozbawia samorządy wpływu na jej kształt i lokalizację. Przepisy objęte projektem określają, że jednostka samorządu terytorialnego może wydać wyłącznie niewiążącą decyzję. Wspomniane rozwiązanie niejako ogranicza samorządność w ramach planowania przestrzennego.

[1] Projekt Ustawy o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy
https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12337151/katalog/12709767

[2] Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2020 r. poz. 310)
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200000310/O/D20200310.pdf

[3] Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2020 r. poz. 293)
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200000293/O/D20200293.pdf