Tereny zielone coraz częściej są świadomie włączane w strefy zurbanizowane nie tylko ze względu na walory estetyczne, ale również ich znaczącą funkcję przyrodniczą. Rośliny produkują tlen, redukują zanieczyszczenia powietrza i zwiększają różnorodność biologiczną terenów miejskich. Parki i zieleńce to typowa forma obszarów przyrodniczo czynnych w większości miast. Coraz częściej dołączają do nich pasieki miejskie oraz ogrody deszczowe.

Czym jest ogród deszczowy?

W dużych miastach realnym zagrożeniem staje się deficyt wody. Niezbędne jest więc zapewnienie odpowiedniego poziomu jej retencjonowania tak, aby minimalizować straty zasobów wodnych.  Ogród deszczowy to proste rozwiązanie, pozwalające na ograniczenie spływu wód opadowych do kanalizacji. Podobnie jak w studzienkach chłonnych, stanowi rodzaj podwyższonej rabaty, której podłoże wykonane jest z kilku warstw żwiru i tłucznia. Jest to nieszablonowy rodzaj terenu zielonego, bowiem nie musi zajmować całego terenu działki, a jedynie jej cześć. Tuż obok funkcji ozdobnej, filtruje wodę opadową i zwiększa tym samym jej retencję. Przyczynia się do zmniejszenia utraty wody w ramach spływów z powierzchni nieprzepuszczalnych (chodników ulic, parkingów, dachów) do kanalizacji. Ideą takich ogrodów jest zbieranie wody poprzez system rynien kierujących wodę deszczową do donic, rezerwuarów wodnych, przy wykorzystaniu specjalistycznego podłoża. Dzięki niemu woda zatrzymywana przez rośliny będzie mogła być stopniowo oddawana do atmosfery. Jest to istotne zwłaszcza w okresach bezdeszczowych, ponieważ w ten sposób podnosi się wilgotność powietrza, a to poprawia mikroklimat.

Ogród deszczowy, a prawo wodne

Biorąc pod uwagę zapisy art. 34 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566)[1], pojawiają się wątpliwości prawne co do konieczności uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na montaż tego typu obiektów. Bowiem art. 389[2] oraz art. 390[3] w/w ustawy dokładnie określają przypadki, w których wymagane jest uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego. Pozwolenie takie jest wymagane m.in., na:

• wykonanie urządzeń wodnych;
• usługi wodne;
• szczególne korzystanie z wód;
• na lokalizowanie na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią nowych przedsięwzięć, mogących znacząco oddziaływać na środowisko lub nowych obiektów budowlanych.

Warto jednak podkreślić, że na wykonanie określonych urządzeń wodnych, dla których nie jest wymagane uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego, może być wymagane uzyskanie innej zgody wodnoprawnej np. zgłoszenia wodnoprawnego lub oceny wodnoprawnej. Zgodnie z art. 394 ust. 1[4] ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566), zgłoszenia wodnoprawnego (zamiast pozwolenia wodnoprawnego) wymaga m.in. trwałe odwadnianie wykopów budowlanych, wykonanie urządzeń odwadniających obiekty budowlane, o zasięgu oddziaływania niewykraczającym poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem oraz przebudowa lub odbudowa urządzeń odwadniających zlokalizowanych w pasie drogowym dróg publicznych, obszarze kolejowym, na lotniskach lub lądowiskach.

Czy ogród deszczowy to urządzenie wodne?

Zapisy prawa wodnego wprowadzają definicję urządzenia wodnego. Jest ono rozumiane jako urządzenie lub budowla służącą do kształtowania zasobów wodnych lub korzystania z nich. Przykładami urządzeń wodnych są m.in. urządzenia lub budowle piętrzące, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz wód podziemnych. Przepisy dotyczące urządzeń wodnych stosuje się odpowiednio do urządzeń melioracji wodnych niezaliczonych do urządzeń wodnych. Warto jednak podkreślić, że ustawodawca definiując urządzenie wodne zwraca uwagę na funkcję, którą muszą spełniać poszczególne urządzenia lub budowle, aby można było je uznać za urządzenia wodne. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566)[5], urządzeniami wodnymi są tylko te urządzenia lub budowle, które służą kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich. W związku z tym nie każda budowla lub urządzenie będzie uznawane za urządzenie wodne.
W zawartym w omawianej ustawie, katalogu urządzeń wodnych nie ma bezpośrednio wymienionych ogrodów deszczowych. Jak podkreśla Wiceminister gospodarki morskiej, wykonywanie urządzeń służących do retencjonowania wody lub do odprowadzania wody z obiektów budowlanych może prowadzić do kształtowania zasobów wodnych, tym samym może być kwalifikowane, jako wykonanie urządzenia wodnego.

Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej podkreśla, że do tego typu obiektów należy podejść indywidualnie. Dopiero szczegółowy opis przedsięwzięcia i wskazanie jego istotnych elementów pozwala przesądzić o wymogu uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Zatem, o konieczności uzyskania pozwolenia wodnoprawnego przesądza organ właściwy do wydania tego pozwolenia (tj. Zarząd Zlewni bądź Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej) na podstawie kompletnych dokumentów (o których mowa w art. 407 ust. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566))[6], ewentualnych wyjaśnień, w ramach prowadzonego postępowania administracyjnego.  

Podsumowując, jeśli na obszarze miejskim planowane jest utworzenie ogrodu deszczowego, należy sporządzić projekt i jego opis, a następnie złożyć dokumenty do Zarządu Zlewni bądź Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, po uzyskaniu pozwolenia można przystąpić do prac.

[1] art. 34  Ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566) brzmi:
Szczególnym korzystaniem z wód jest korzystanie z wód wykraczające poza powszechne korzystanie z wód oraz zwykłe korzystanie z wód, obejmujące: 1) odwadnianie gruntów i upraw; 2) użytkowanie wód znajdujących się w stawach i rowach; 3) wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych będących własnością innych podmiotów ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego określone w przepisach wydanych na podstawie art. 100 ust. 1; 4) wykonywanie na nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m2 robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem, mających wpływ na zmniejszenie naturalnej retencji terenowej przez wyłączenie więcej niż 70% powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej; 5) rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych; 6) wykorzystywanie wód do celów żeglugi oraz spławu; 7) przerzuty wód oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych; 8) wydobywanie z wód powierzchniowych, w tym z morskich wód wewnętrznych wraz z wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej oraz wód morza terytorialnego, kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegu; 9) uprawianie na wodach sportu, turystyki lub rekreacji przy pomocy jednostek pływających wyposażonych w silnik spalinowy o mocy silnika powyżej 10 kW, z wyłączeniem dróg wodnych; 10) chów ryb w sadzach; 11) zapewnienie wody dla funkcjonowania urządzeń umożliwiających migrację ryb; 12) nawadnianie gruntów lub upraw wodami w ilości większej niż średniorocznie 5 m3 na dobę; 13) korzystanie z wód na potrzeby działalności gospodarczej; 14) rolnicze wykorzystanie ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa niż 5 m3 na dobę; 15) korzystanie z wód w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących, przeznaczonych do chowu lub hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych; 16) organizacja wypoczynku lub sportów wodnych w ramach działalności gospodarczej.
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170001566/O/D20171566.pdf

[2] art. 389 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566) brzmi:
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pozwolenie wodnoprawne jest wymagane na: 1) usługi wodne; 2) szczególne korzystanie z wód; 3) długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej; 4) rekultywację wód powierzchniowych lub wód podziemnych; 5) wprowadzanie do wód powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów; 6) wykonanie urządzeń wodnych; 7) regulację wód, zabudowę potoków górskich oraz kształtowanie nowych koryt cieków naturalnych; 8) zmianę ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mającą wpływ na warunki przepływu wód; 9) prowadzenie przez wody powierzchniowe płynące w granicach linii brzegu oraz przez wały przeciwpowodziowe obiektów mostowych, rurociągów, przewodów w rurociągach osłonowych lub przepustów; 10) prowadzenie przez śródlądowe drogi wodne oraz przez wały przeciwpowodziowe napowietrznych linii energetycznych i telekomunikacyjnych.
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170001566/O/D20171566.pdf

[3] art. 390 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566) brzmi:
1. Pozwolenie wodnoprawne jest wymagane również na: 1) lokalizowanie na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią: a) nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, b) nowych obiektów budowlanych; 2) gromadzenie na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, oraz prowadzenie na tych obszarach odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym ich składowania, jeżeli wydano decyzję, o której mowa w art. 77 ust. 3. 2. W pozwoleniu wodnoprawnym, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 lit. b, określa się wymagania dla obiektów budowlanych lokalizowanych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią. 3. Pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie do ziemi ścieków i wód innych niż wymienione w art. 76 ust. 1 pkt 1 może być udzielone, jeżeli wydano decyzję, o której mowa w art. 76 ust. 2. 4. Minister właściwy do spraw gospodarki wodnej, minister właściwy do spraw gospodarki morskiej oraz minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw transportu oraz ministrem właściwym do spraw żeglugi śródlądowej określą, w drodze rozporządzenia, zakres wymagań, jakie dla obiektów budowlanych lokalizowanych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią może określać pozwolenie wodnoprawne, kierując się koniecznością zapewnienia ochrony przed powodzią.
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170001566/O/D20171566.pdf

[4] art. 394 ust. 1  ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566) brzmi:
1. Zgłoszenia wodnoprawnego wymaga: 1) wykonanie pomostu o szerokości do 3 m i długości całkowitej do 25 m, stanowiącej sumę długości jego poszczególnych elementów; 2) postój na wodach płynących statków przeznaczonych na cele mieszkaniowe lub usługowe; 3) prowadzenie przez wody inne niż śródlądowe drogi wodne napowietrznych linii energetycznych i telekomunikacyjnych; 4) wykonanie kąpieliska lub wyznaczenie miejsca okazjonalnie wykorzystywanego do kąpieli, w tym na obszarze morza terytorialnego; 5) trwałe odwadnianie wykopów budowlanych; 6) prowadzenie robót w wodach oraz innych robót, które mogą być przyczyną zmiany stanu wód podziemnych; 7) wykonanie urządzeń odwadniających obiekty budowlane, o zasięgu oddziaływania niewykraczającym poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem; 8) odprowadzanie wód z wykopów budowlanych lub z próbnych pompowań otworów hydrogeologicznych; 9) wykonanie stawów, które nie są napełniane w ramach usług wodnych, ale wyłącznie wodami opadowymi lub roztopowymi lub wodami gruntowymi, o powierzchni nieprzekraczającej 500 m2 i głębokości nieprzekraczającej 2 m od naturalnej powierzchni terenu, o zasięgu oddziaływania niewykraczającym poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem; 10) przebudowa rowu polegająca na wykonaniu przepustu lub innego przekroju zamkniętego na długości nie większej niż 10 m; 11) przebudowa lub odbudowa urządzeń odwadniających zlokalizowanych w pasie drogowym dróg publicznych, obszarze kolejowym, na lotniskach lub lądowiskach; 12) wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów z wód w związku z utrzymywaniem wód, śródlądowych dróg wodnych oraz remontem urządzeń wodnych, wykonywane w ramach obowiązków właściciela wód.
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170001566/O/D20171566.pdf

[5] Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566)
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170001566/O/D20171566.pdf

[6] art. 407 ust. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1566) brzmi:
2. Do wniosku dołącza się: 1) operat wodnoprawny z oznaczeniem daty jego wykonania, zwany dalej „operatem”, wraz z opisem prowadzenia zamierzonej działalności niezawierającym określeń specjalistycznych; 2) decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, jeżeli jest wymagana; 3) wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku jego braku – decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego albo decyzję o warunkach zabudowy, jeżeli są wymagane; 4) ocenę wodnoprawną, jeżeli jest wymagana.
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170001566/O/D20171566.pdf