Zawirowania gospodarcze, których obecnie doświadczamy to następstwo dynamicznej sytuacji związanej z pandemią COVID-19. Niemal przez sześć kwartałów większość gospodarek europejskich była poddana restrykcjom. Uwolnienie procesów gospodarczych wraz z końcem izolacji zaowocowało dążeniem do bardzo szybkiej odbudowy. Ogromny popyt, który pojawił się skokowo (głównie w Chinach), wywołał falę zapotrzebowania na surowce, energię, półprodukty czy kapitał ludzki. Podaż nie była w stanie tak szybko się odbudować, a tym bardziej nadążyć za rosnącym popytem. W efekcie dziś doświadczamy niedoborów na masową skalę. To z kolei przekłada się na rosnące ceny przy ograniczeniu produkcji. W rezultacie światowa gospodarka może wkrótce realizować scenariusz stagflacyjny [1].
Branża motoryzacyjna i teleinformatyczna mierzy się z niedoborem mikroprocesorów. Opóźnienia w produkcji zadeklarował m.in. Apple (producent iPhona) i Sony (producent Play Station 5). Produkcję wstrzymały m.in. czeskie fabryki Skody, fabryka Fiata w Tychach i Opla w Eisenach. Ze względu na obowiązujący do tej pory model produkcji „just in time” (komponenty montowane w pojazdach zaraz po dostarczeniu do fabryki), w obliczu opóźnień branża motoryzacyjna zmuszona jest do ograniczania produkcji.
Z niedoborami materiałów lub maszyn boryka się już co piąta firma budowlana w Unii Europejskiej. To bezpośredni efekt dużego popytu m.in. na stal i drewno w Chinach oraz osłabienia zdolności produkcyjnych hutnictwa w państwach UE. Brakuje także surowców niemetalicznych takich jak na przykład cement czy cegły. Skutkiem jest wysoki wzrost cen, który ograniczy inwestycje infrastrukturalne i mieszkaniowe. Skala niedoborów prawdopodobnie będzie wzrastać w kolejnych miesiącach, a w następstwie ceny materiałów budowlanych.
Dla zobrazowania sytuacji Polski Instytut Ekonomiczny podaje [2], że we wrześniu ceny materiałów były o 21,7 proc. wyższe niż rok wcześniej. Najmocniej podrożały płyty OSB (125 proc.), sucha zabudowa (60 proc.) oraz izolacje termiczne (53 proc.). Rosnące koszty materiałów wkrótce znajdą odzwierciedlenie w cenach mieszkań oraz kosztach budowy domów – w 2022 r. spodziewany jest wzrost cen nieruchomości mieszkaniowych na poziomie 10 proc., mimo rekordowej liczby oddawanych budynków i mniejszego popytu niż w ubiegłych latach.
Na świecie brakuje również kontenerów transportowych oraz kierowców ciężarówek, z powodu brakujących mocy przeładunkowych nawarstwiają się opóźnienia na kolejnych etapach łańcucha produkcji, przez co wiele krajów boryka się z paraliżem dostaw, a w konsekwencji z niedoborami produktów. Największy kryzys dotknął Wielką Brytanię, w której brakuje towarów na półkach, paliwa na stacjach benzynowych czy surowców i części do produkcji. Ceny frachtu (Freightos Baltic Index), które w październiku 2020 r. były już o 80 proc. wyższe niż w 2019 r., do końca stycznia 2021 r. jeszcze się podwoiły. W okresie styczeń-kwiecień ceny ustabilizowały się, by wraz z odmrożeniem zachodnich gospodarek i ponownymi zamknięciami portów w Chinach od kwietnia 2021 r. ponownie wzrosnąć ponad dwukrotnie. We wrześniu br. indeks był rekordowo wysoki, dziewięciokrotnie przekraczał ceny sprzed pandemii. Ceny frachtu zachęcają do wykorzystywania innych, kosztowniejszych form transportu. Towary z Chin do Europy mogą być wysyłane również koleją, istnieje też możliwość wysyłki lotniczej. Jednak ceny tych form transportu także wzrosły – na przykład Freightos Air Index pokazuje 22 proc. wzrost cen przewozu towarów drogą lotniczą od początku 2021 r. Więcej o kosztach transportu można przeczytać w raporcie Światowej Organizacji Handlu (WTO) „Trade costs in the time of global pandemic” [3].
Braki i opóźnienia w dostawach na świecie i w UE, a także wąskie gardła w transporcie dotyczą m.in. importu metali, półprzewodników oraz plastiku. Jednocześnie w 2021 r. rosnący popyt przełożył się na intensywny wzrost cen materiałów i paliw na giełdach światowych – od stycznia 2021 r. ceny ropy wzrosły o blisko 100 proc., ceny stali powyżej 40 proc., a węgla o ponad 260 proc. Wśród przedsiębiorstw przemysłowych ogółem w Polsce we wrześniu br. 23,2 proc. ankietowanych firm w badaniu koniunktury GUS postrzegało niedobory surowców, materiałów i półfabrykatów (z przyczyn niefinansowych) jako bariery działalności. Według badania, niedoborami surowców w największym stopniu dotknięte są branże związane z produkcją wyrobów tekstylnych, wyrobów z drewna, mebli, metali i wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (po około 40 proc. w każdej branży).
Uzależnienie od Chin, jako głównego dostawcy wielu krytycznych surowców, to dziś jedna z głównych przyczyn niedoborów surowców oraz ich wysokich cen. Państwo Środka odpowiada za 45 proc. globalnej produkcji 30 surowców uznanych za krytyczne dla sektorów strategicznych gospodarki Unii Europejskiej. W niektórych przypadkach udział ten jest jednak znacznie wyższy. Z Chin pochodzi m.in. 87 proc. globalnej produkcji magnezu oraz 95 proc. dostaw tego surowca do UE. W takim przypadku pojedyncza decyzja – taka jak niedawny nakaz zamknięcia 35 z 50 hut magnezu w prowincji Yulin do końca 2021 r. – może przełożyć się na drastyczne ograniczenia w dostawach surowca niezbędnego do funkcjonowania wielu przedsiębiorstw.
W sytuacji tak dużego rozchwiania gospodarczego na tak wielu płaszczyznach niełatwo będzie przywrócić równowagę i stabilny rozwój. Czy obecna sytuacja będzie tylko średnioterminowym wyzwaniem, czy przekształci się w nowy kryzys gospodarczy – czas pokaże.
[1] Stagflacja – zjawisko makroekonomiczne, polegające na jednoczesnym występowaniu w gospodarce państwa zarówno znaczącej inflacji, jak i stagnacji gospodarczej (inflacja zwykle wiąże się z fazą wzrostu w cyklu koniunkturalnym). Przyczyn tego zjawiska upatruje się w negatywnym szoku podażowym, który powoduje zarówno wzrost cen, jak też i ograniczenie produkcji.
[2] Tygodnik Gospodarczy PIE 42/2021 z 21 października 2021 r.
https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2021/10/Tygodnik-Gospodarczy-PIE_42-2021.pdf [dostęp: 2021-11-09]
[3] Raport World Trade Organization „Trade costs in the time of global pandemic”
https://www.wto.org/english/tratop_e/covid19_e/trade_costs_report_e.pdf [dostęp: 2021-11-09]
