Na czternastym posiedzeniu Konferencji Stron Konwencji bazylejskiej (Conference of the Parties), która odbyła się w dniach 29 kwietnia
– 10 maja 2019 roku, postanowiono w drodze decyzji BC-14/12 [1] włączyć do Konwencji bazylejskiej [2]: nowy kod dotyczący niebezpiecznych odpadów tworzyw sztucznych (kod A3210) do załącznika VIII oraz dwa nowe kody dotyczące odpadów tworzyw sztucznych innych niż odpady niebezpieczne – do załącznika II (kod Y48) oraz do załącznika IX (kod B3011). Nowe wpisy weszły w życie 1 stycznia 2021 r. Celem powyższych zmian jest wzmocnienie kontroli transgranicznego przemieszczania odpadów tworzyw sztucznych i wyjaśnienie zakresu Konwencji bazylejskiej w odniesieniu do takich odpadów.
Zmiany załączników rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 w sprawie przemieszczania odpadów
W celu uwzględnienia zmian samej Konwencji, Unia Europejska, jako strona Konwencji bazylejskiej, działając przez swoje organy wydała Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2020/2174 z dnia 19 października 2020 r. (Dz.U.UE.L.2020.433.11) [3] zmieniające treść załączników do rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie przemieszczania odpadów [4]. Zmiany te dotyczą załączników:
- IC Szczegółowe instrukcje w zakresie wypełniania dokumentów zgłoszenia i przesyłania;
- III Wykaz odpadów podlegających ogólnemu wymogowi w zakresie informowania określonemu w art. 18 (“zielony” wykaz odpadów [5]);
- IIIA Mieszaniny dwóch lub więcej rodzajów odpadów wymienionych w załączniku III i niezakwalifikowanych do żadnej kategorii zgodnie
z art. 3 ust. 2; - IV Wykaz odpadów podlegających procedurze uprzedniego pisemnego zgłoszenia i zgody (“bursztynowy” wykaz odpadów [6]);
- V Odpady podlegające zakazowi wywozu zgodnie z art. 36;
- VII Informacja dołączona do przemieszczanych odpadów zgodnie z art. 3 ust. 2 i 4;
- VIII Wytyczne dotyczące racjonalnego ekologicznie gospodarowania odpadami (art. 49).
Nowe kody klasyfikacji odpadów z tworzyw sztucznych
W dniu 1 stycznia 2021 roku został skreślony kod B3010, który zastąpiono kodem B3011. Pod tym nowym kodem sklasyfikowane zostały odpady tworzyw sztucznych (wymienione poniżej), pod warunkiem, że są one prawie wolne od zanieczyszczeń [8] oraz że są przeznaczone do oddzielnego recyklingu każdego materiału w sposób przyjazny dla środowiska. Odpady pod kodem B3011 nadal będą przyporządkowane do zielonej listy odpadów, a więc będą przemieszczane w procedurze informowania.
Kod B3011 obejmuje następujące odpady tworzyw sztucznych:
- odpady tworzyw sztucznych, składające się niemal wyłącznie [9] z jednego niechlorowcowanego polimeru, w tym, ale nie wyłącznie, z następujących polimerów:
polietylen (PE), polipropylen (PP), polistyren (PS), akrylonitrylo-butadieno-styren (ABS), politereftalan etylenu (PET), poliwęglany (PC), polietery.
- odpady tworzyw sztucznych składające się niemal wyłącznie [10] z jednej żywicy utwardzonej lub produktu kondensacji, w tym, ale nie wyłącznie, z następujących żywic:
żywice mocznikowo-formaldehydowe, żywice fenolowo-formaldehydowe, żywice melaminowo-formaldehydowe, żywice epoksydowe, żywice alkidowe.
- odpady tworzyw sztucznych składające się niemal wyłącznie [11] z jednego z następujących fluorowanych polimerów:
perfluoroetylen/propylen (FEP), alkany perfluoroalkoksylowe: tetrafluoroetylen/perfluoroalkilowinyloeter (PFA), tetrafluoroetylen/ perfluorometylowinyloeter (MFA), polifluorek winylu (PVF), polifluorek winylidenu (PVDF),
- mieszaniny odpadów tworzyw sztucznych, składające się z polietylenu (PE), polipropylenu (PP) i/lub politereftalanu etylenu (PET), pod warunkiem, że są one przeznaczone do oddzielnego recyklingu każdego materiału w sposób racjonalny ekologicznie, i prawie wolne od zanieczyszczeń i innych rodzajów odpadów
Odpady niewchodzące w zakres kodu B3011 (ze względu na swój skład), należy klasyfikować jako Y48, który nie jest kodem z tzw. „zielonej” listy odpadów. Jednak zakwalifikowane pod nim odpady nadal nie wykazują właściwości niebezpiecznych.
Eksport mieszanych odpadów tworzyw sztucznych
Eksport mieszanych odpadów z tworzyw sztucznych jest zabroniony poza członków Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Jednakże eksport zmieszanych odpadów z tworzyw sztucznych w ramach OECD będzie podlegać procedurze zgłoszenia i zgody. Przyjęta rezolucja [12] oznacza, że wwiezienie zanieczyszczonych odpadów z plastiku i większości zmieszanych odpadów z tworzyw sztucznych będzie wymagało uprzedniej zgody krajów przyjmujących, z wyjątkiem mieszanek PE, PP i PET.
Zasady przemieszczania dla odpadów o kodzie B3011
Dla niezanieczyszczonych odpadów tworzyw sztucznych o kodzie B3011 obowiązują następujące zasady dotyczące przemieszczeń pomiędzy krajem UE a krajem trzecim:
- W przypadku ich przywozu do UE lub wywozu do kraju OECD w celu unieszkodliwienia, należy dokonać procedury uprzedniego pisemnego zgłoszenia dla przemieszczenia i uzyskać zgody wszystkich państw, przez terytorium których przemieszczenie będzie się odbywać.
WAŻNE: przed rozpoczęciem wdrażania procedur, należy sprawdzić obowiązujące zakazy wynikające z przepisów krajowych danego państwa, do którego odpady o kodzie B3011 mają trafić w celu ich unieszkodliwienia. - Jeśli przywóz odpadów do kodzie B3011 do UE lub ich wywóz do kraju OECD odbywa się w celu dokonania ich odzysku, należy wdrożyć procedurę informowania zgodną z art. 18 Rozporządzenia nr 1013/2006 [4].
- Jeżeli celem jest wywóz odpadów o kodzie B3011 do kraju nienależącego do OECD w celu odzysku, również należy dokonać procedury uprzedniego pisemnego zgłoszenia dla przemieszczenia i uzyskać zgody wszystkich państw, przez terytorium których przemieszczenie będzie
się odbywać. Zgodnie z informacjami podanymi przez GIOŚ [7] taka procedura, związana z wywozem odpadów do kraju nienależącego do OECD, jest związana z luką w przepisach, wynikającą z wprowadzenia kodu B3011 przez Rozporządzenie (UE) nr 2020/2174. Rozporządzenie Komisji
(WE) nr 1418/2007 z dnia 29 listopada 2007 r. dotyczące wywozu w celu poddania odzyskowi niektórych odpadów wymienionych w załączniku
III lub IIIA rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 (…) [13] zostanie dopiero znowelizowane, w celu uwzględnienia w zapisach, obowiązującego
od 1 stycznia 2021 r. kodu B3011 dla odpadów tworzyw sztucznych.
WAŻNE: Zakazany jest wywóz odpadów o kodzie B3011 do kraju nienależącego do OECD w celu innym niż recykling.
Odpady tworzyw sztucznych wykazujące właściwości niebezpieczne
Pod kodem A3210 oraz AC300, od 1 stycznia 2021 r., klasyfikuje się odpady tworzyw sztucznych, w tym mieszaniny takich odpadów, zawierające składniki wymienione w załączniku I lub zanieczyszczone takimi składnikami (np. odpady z produkcji lub stosowania tuszów), w zakresie, w jakim wykazują one właściwości z załącznika III (np. substancje lub odpady, które chociaż same niekoniecznie są palne, mogą w wyniku wydzielania tlenu powodować lub przyczyniać się do palenia innych materiałów). Zgodnie z informacją podaną przez GIOŚ [7], odpady te uznaje się za odpady wykazujące właściwości niebezpieczne. Jednocześnie GIOŚ zaznacza, że Rozporządzenie (UE) nr 2020/2174 wskazuje, że kod A3210 nie ma zastosowania, natomiast zastosowanie ma kod AC300. Odpady o kodzie AC300 mogą być przemieszczone w ramach UE po spełnieniu procedury uprzedniego pisemnego zgłoszenia i uzyskania zgody wszystkich państw, które owo przemieszczenie dotyczy. Spełnienie tych procedur (dokonanie zgłoszenia i uzyskanie zgody) pozwala również na przywóz do UE i wywóz do kraju OECD odpadów o tym kodzie.
WAŻNE: zgodnie z art. 36 ust. 1 lit. a) i b) Rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 oraz z załącznikiem V do tego rozporządzenia wywóz odpadów tworzyw sztucznych objętych kodami A3210 i AC300 będzie zakazany w odniesieniu do państw trzecich, do których nie ma zastosowania decyzja OECD.
Takie same zasady transgranicznych przemieszczeń jak dla kodu AC300 dotyczą również odpadów z tworzyw sztucznych o kodzie Y48.
Odniesienia w przypisach do specyfikacji międzynarodowych i krajowych
W przypisach do wprowadzonych poprawek odnoszących się do odpadów z tworzyw sztucznych Konwencji bazylejskiej, a także Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) 2020/2174 z dnia 19 października 2020 roku, stwierdzono, że w odniesieniu do „prawie wolnych od zanieczyszczeń i innych rodzajów odpadów” oraz „prawie wyłącznie” „międzynarodowe i krajowe specyfikacje mogą stanowić punkt odniesienia”.
Istniejące specyfikacje branżowe/normy przemysłowe koncentrują się gównie na ułatwieniu handlu, są dobrowolne i przede wszystkim niespójne na poziomie globalnym. Dotychczas okazały się nieskuteczne w zapobieganiu znacznemu zanieczyszczeniu transportowanych odpadów z tworzyw sztucznych i ogólnie związanemu z tym zanieczyszczeniu. Odniesienia do specyfikacji branżowych/norm przemysłowych rodzą pewne ryzyko, mianowicie prawdopodobnie wprowadzą w błąd zarówno przedsiębiorstwa, jak i funkcjonariuszy organów ścigania, a co najistotniejsze mogą zwiększyć ryzyko naruszenia zobowiązań wynikających z Konwencji bazylejskiej.
Specyfikacje branżowe/normy przemysłowe są dobrowolnymi wytycznymi opracowanymi w celu ułatwienia handlu. Zapewniają one opcjonalne ramy pomagające kupującym i sprzedającym odpady z tworzyw sztucznych negocjować transakcje i uzgadniać ceny. Na przykład w specyfikacjach dotyczących odpadów z tworzyw sztucznych opracowanych przez amerykański organ przemysłowy Industry for Scrap and Recycling Industries Inc. (ISRI) [14] rulonom tworzyw sztucznych nadających się do recyklingu przypisuje się różne „klasy”, w zależności od poziomu niektórych zanieczyszczeń. Na przykład rulon odpadów z butelek PET otrzymuje etykietę „Klasa A”, jeśli zawiera mniej niż 6 proc. zanieczyszczenia, „Klasa B” z zanieczyszczeniem 7-17 proc., „Klasa C” z zanieczyszczeniem 18–28 proc. i „Klasa F” z ponad 28 proc. udziałem zanieczyszczeń. Tworzywa sztuczne, które mają wyższą klasę, mają równocześnie wyższą wartość pieniężną. Oznacza to, że ten system klasyfikacji może mieć odwrotny skutek dla bezpieczeństwa środowiska niż wiążące limity zanieczyszczeń: tworzywa sztuczne, które nie spełniają wysokich ocen, są sprzedawane po niższej cenie, co jest znacznie łatwiejsze w handlu międzynarodowym.
Specyfikacje branżowe/normy przemysłowe nie powinny zastępować wiążących przepisów dotyczących ochrony środowiska, w tym limitów zanieczyszczenia odpadów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do przyjaznego dla środowiska recyklingu. Koniecznym wydaje się, aby organy ścigania miały jasne i mierzalne limity zanieczyszczeń, aby móc zweryfikować zgodność danego transportu tworzywa sztucznego z Konwencją bazylejską, czy też zmienionym Rozporządzeniem (WE) nr 1013/2006 Parlamentu i Rady w sprawie przemieszczania odpadów. Specyfikacje branżowe/normy przemysłowe dotyczące odpadów z tworzyw sztucznych mogą być zbyt skomplikowane, aby funkcjonariusze organów ścigania mogli je bezpośrednio egzekwować. Czasami mogą obejmować niewykonalne, niejasne i niejednoznaczne wymagania dotyczące zanieczyszczenia. W niektórych przypadkach specyfikacje ISRI używają niejednoznacznego i niewykonalnego języka, takiego jak „małe procenty” zamiast wyraźnych granic zanieczyszczenia. Tymczasem norma ISO dotycząca odpadów z tworzyw sztucznych ISO EN 15347 w ogóle nie określa poziomów zanieczyszczenia – oferuje jedynie ramy, w jaki sposób należy scharakteryzować odpady z tworzyw sztucznych, pozostawiając kupującym i sprzedającym uzgodnienie wymagań jakościowych dla każdej pojedynczej transakcji. Specyfikacje te są dalekie od sformułowań „prawie wolne od zanieczyszczeń” w poprawkach do Konwencji bazylejskiej i Rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu i Rady. Nie ma również prawdziwie międzynarodowych specyfikacji dotyczących odpadów z tworzyw sztucznych. Specyfikacje ISRI powszechnie używane w USA są rzadko używane w Unii Europejskiej lub w handlu między Unią Europejską a krajami azjatyckimi. Istotną barierą utrudniającą bardziej uogólnione stosowanie normy ISO EN 15347 jest jej model oparty na opłatach, który prawdopodobnie nie ulegnie zmianie w dającej się przewidzieć przyszłości. Powszechna niespójność w specyfikacjach branżowych/normach przemysłowych uniemożliwia celnikom ich egzekwowanie. Tymczasem krajowe normy dotyczące zanieczyszczeń różnią się znacznie w poszczególnych krajach, co utrudnia podmiotom branżowym dostosowanie swoich praktyk do zgodności z Konwencją bazylejską w celu ułatwienia bezpiecznego i przyjaznego dla środowiska recyklingu.
Niespójności i brak jasności w normach dotyczących zanieczyszczenia, a także występujące w obecnym przemyśle specyfikacje są kluczową przyczyną światowego kryzysu związanego z odpadami z tworzyw sztucznych i wskazują na potrzebę wprowadzenia wiążącej międzynarodowej normy dotyczącej zanieczyszczenia dla globalnego przepływu odpadów z tworzyw sztucznych.
[1] BC-14/12: Amendments to Annexes II, VIII and IX to the Basel Convention http://www.basel.int/Portals/4/download.aspx?d=UNEP-CHW-COP.14-BC-14-12.English.pdf [dostęp: 2021-04-01]
[2] Konwencja bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych, sporządzona w Bazylei dnia 22 marca 1989 r. (Dz. U. z dnia 27 lutego 1995 r.) http://www.gios.gov.pl/images/dokumenty/gospodarka_odpadami/mpo/konwencja_bazylejska_pl.pdf [dostęp: 2021-04-01]
[3] Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2020/2174 z dnia 19 października 2020 r. zmieniające załączniki IC, III, IIIA, IV, V, VII i VIII do rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie przemieszczania odpadów https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020R2174&from=PL [dostęp: 2021-04-01]
[4] Rozporządzenie (WE) NR 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32006R1013&from=PL [dostęp: 2021-04-01]
[5] Zielona lista opadów – wykaz udostępniony przez GIOŚ https://www.gios.gov.pl/images/dokumenty/gospodarka_odpadami/mpo/wykaz_zielony_odpadow.pdf [dostęp: 2021-04-01]
[6] Bursztynowa lista opadów – wykaz udostępniony przez GIOŚ https://www.gios.gov.pl/images/dokumenty/gospodarka_odpadami/mpo/wykaz_bursztynowy_odpadow.pdf [dostęp: 2021-04-01]
[7] Zmiany w przepisach dotyczących transgranicznego przemieszczania odpadów tworzyw sztucznych – informacja udostępniona przez GIOŚ https://www.gios.gov.pl/images/dokumenty/gospodarka_odpadami/mpo/Informacja_GIOS_o_zmianach_przepisow.pdf [dostęp: 2021-04-01]
[8] W odniesieniu do „prawie wolnych od zanieczyszczeń i innych rodzajów odpadów” punkt odniesienia stanowić mogą specyfikacje międzynarodowe i krajowe.
[9] W odniesieniu do „prawie wyłącznie” dotyczy odpadów tworzyw sztucznych, składających się w tym, ale nie wyłącznie z jednego ze wskazanego niechlorowcowanego polimeru, a punkt odniesienia stanowić mogą specyfikacje międzynarodowe i krajowe.
[10] W odniesieniu do „prawie wyłącznie” w przypadku odpadów tworzyw sztucznych składających się w tym, ale nie wyłącznie z jednej ze wskazanej żywicy utwardzonej lub produktu kondensacji, punkt odniesienia stanowić mogą specyfikacje międzynarodowe i krajowe.
[11] W odniesieniu do „prawie wyłącznie” w przypadku odpady tworzyw sztucznych składających się w tym, ale nie wyłącznie z jednego ze wskazanego fluorowanego polimeru, punkt odniesienia stanowić mogą specyfikacje międzynarodowe i krajowe.
[12] W tym wypadku odnosi się do decyzji zmieniającej Konwencję bazylejką.
[13]Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1418/2007 z dnia 29 listopada 2007 r. dotyczące wywozu w celu poddania odzyskowi niektórych odpadów wymienionych w załączniku III lub IIIA rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady do pewnych państw, których nie obowiązuje decyzja OECD w sprawie kontroli transgranicznego przemieszczania odpadów https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32007R1418&from=PL [dostęp: 2021-04-01]
[14] The Institute of Scrap Recycling Industries, Inc. (ISRI) to amerykański instytut branżowy zajmujący się recyklingiem. Ma in na celu promocję bezpiecznego, zrównoważonego ekonomicznie i przyjaznego dla środowiska recyklingu np. poprzez tworzenie sieci recyklerów, orzecznictwo i edukację. https://www.isri.org/ [dostęp: 2021-04-01]