Uznanie substancji lub przedmiotu za produkt uboczny zostało na nowo zdefiniowane przez Ustawodawcę, zmianą ustawy o odpadach z dnia 11 września 2018 roku (Dz.U. z 2018 r. poz. 1544) [dalej u.o o.]. Zmiana ta wskazała, że wszystkie podmioty, które uzyskały przed 10 września 2018 r. milczącą zgodę Urzędu Marszałkowskiego uznającego odpad za produkt uboczny, mogą go wytwarzać do końca lutego 2019 roku. Tym samym od 1 marca 2019 roku, wszystkie wytwarzane produkty uboczne na terytorium Polski, ponownie stały się odpadami! Każdy podmiot, który był zainteresowany dalszym wytwarzaniem produktu ubocznego, został zobowiązany do złożenia wniosku według nowych zmienionych zasad określonych w u o o. (Dz. U. 2018 r. poz. 1544).
Zasady te zostały określone w rozdziale 4 ustawy o odpadach – Uznanie przedmiotu lub substancji za produkt uboczny. Ustawodawca nie zmienił treści art. 10, w którym określono przesłanki uznania za produkt uboczny. Zasadnicza rewolucja ma miejsce w art. 11 u. o o., definiującym na nowo przebieg postępowania o uznanie za produkt uboczny. Na czym polegała owa rewolucja? Ustawodawca dodał do art. 11 ust. 4 i tym samym wskazał, że uznanie albo odmowa uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny następuje w drodze decyzji Marszałka Województwa wydawanej po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, właściwego ze względu na miejsce wytwarzania tego przedmiotu lub substancji. Taki zapis, zmniejsza „wagę” sprawczości urzędu marszałkowskiego, której ciężar zostaje przesunięty na rzecz właściwego wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, który to w swojej opinii decyduje, czy wytwarzana w zakładzie substancja lub przedmiot jest produktem ubocznym. Wprost mówi o tym zapis w ust. 4d: „W przypadku negatywnej opinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska marszałek województwa wydaje decyzję o odmowie uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny.” Nasuwa się więc pytanie, jaką rzeczywistą rolę, w całej procedurze ma pełnić właściwy dla składającego wniosek Marszałek Województwa? Jednocześnie należy podkreślać zgodnie z wolą Ustawodawcy, że podmiot gospodarczy, jest zobowiązany złożyć wniosek o uznanie za produkt uboczny, nie do właściwego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, który decyduje o uznaniu lub odmawia uznania, lecz właśnie do właściwego Marszałka Województwa.
Novum w art. 11 jest dodanie ust. 4a, zmieniając w ten sposób zasady uznania przedmiotów i substancji za produkt uboczny. Od 11 września 2018 roku, każdy podmiot, którego wniosek zostanie pozytywnie zaopiniowany przez właściwego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, może uzyskać decyzję, wydaną przez właściwego Marszałka Województwa na okres 10 lat. Wcześniej, uznanie za produkt uboczny miało miejsce poprzez milczącą zgodę organu, czyli Marszałka i było bezterminowe.
W ust. 4b i 4c, Ustawodawca umożliwia przeprowadzenie kontroli zakładu, dla którego złożono wniosek o uznanie substancji lub przedmiotu za produkt uboczny przez Inspektorów właściwego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego. Kontrola na wniosek organu wydającego decyzję może dotyczyć całego zakładu i ma charakter kontroli pozaplanowej (przeprowadzanej bez zawiadomienia). Podczas jej trwania może być sprawdzana prowadzona obowiązkowa sprawozdawczość, np. do KOBiZE, wnikliwe pytania Inspektorów dotyczą przebiegu procesu produkcyjnego, stosowanych półproduktów, składu chemicznego wykorzystywanych surowców i parametrów procesu. Jednak główny nacisk Inspektorzy kładą na temat produktu ubocznego. Kontrola z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska zakończona jest przygotowaniem protokołu z kontroli (z treścią którego składający wniosek może: zgodzić się bez uwag, zgodzić z uwagami lub nie zgadzać i odmówić jego podpisania). Przepis art. 11 ust. 4b wskazuje, że „Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska może przeprowadzić kontrolę w zakresie objętym zgłoszeniem”. Jednak bardzo rzadkim przypadkiem jest wydanie opinii o uznanie przedmiotów lub substancji za produkt uboczny, przed którą zostałaby pominięta kontrola, a więc chcąc uzyskać uznanie produktu ubocznego, wnioskodawca powinien spodziewać się kontroli zakładu przez Inspekcję.
Zgodnie z art. 35 § 3 kodeksu postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2018 r. poz. 2096), załatwienie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania. Ustawodawca chcąc zabezpieczyć się w przypadku wydłużania się prowadzonej kontroli, wprowadził zapis w postaci art. 11 ust. 4e, który mówi, że kontrola wstrzymuje bieg terminu do wydania opinii. Jaki to ma rzeczywisty wpływ na działalność podmiotu? Do uzyskania decyzji wszystkie pozostałości z procesu produkcyjnego będą odpadami, a zmiana ich statusu na produkt uboczny nie nastąpi szybko.
Biorąc pod uwagę wszystkie wymienione wcześniej zmiany, to ta która została wprowadzona przez Ustawodawcę w u. o.o. w ust. 4f może być najbardziej znacząca. Zakładając, że przeprowadzona kontrola właściwego dla naszego zakładu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz właściwego Urzędu Marszałkowskiego zakończyła się sukcesem. Uzyskaliśmy pozytywną opinię i wydana została długo oczekiwana decyzja, to w przypadku dokonywania zmian w naszym procesie produkcyjnym, w którym powstaje przedmiot lub substancja uznana za produkt uboczny, lub w procesie, w którym są one wykorzystywane – czyli w procesie u odbiorcy naszego produktu ubocznego lub gdy zmieniamy odbiorcę, jesteśmy zobowiązani do dokonania nowego zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny. Mówiąc wprost, w przypadku, jeśli zmienimy proces we własnym zakładzie (na co mamy wpływ i wiemy, że zmiana nastąpiła) lub jeśli nasz odbiorca produktu ubocznego dokona takiej zmiany (ważne by zabezpieczyć się w zawieranych umowach, poprzez dodanie postanowienia, w którym zawrzemy obowiązek przekazywania informacji o wprowadzanych (a wręcz planowanych) przez kontrahenta zmianach procesu technologicznego), to nasz produkt uboczny znów staje się odpadem, my zaś jako przedsiębiorca musimy ponownie złożyć wniosek i przejść całą procedurę od początku. W przypadku niepoinformowania o zaistniałych zmianach w zakładzie, podmiot będzie działał niezgodnie z posiadaną decyzją i naraża się na konsekwencje prawne i finansowe.
Nowelizacja ustawy o odpadach z dnia 6 września 2019 r. (Dz. U. z 2019 r., poz. 701) wprowadzała kolejne novum. Otóż w art. 11 ust. 5 Ustawodawca dodał normę, „Przepisów ust. 1-4 nie stosuje się do materiałów […] produktów przetworzenia drewna takich jak kora, strużyny, odziomki pomanipulacyjne, wałki połuszczarskie, trociny, wióry, zrębki, zrzyny, szczapy i inne pochodzące z przetworzenia tych produktów, w tym brykiety i pelety, stanowiących mechanicznie przetworzony naturalny surowiec drzewny niezawierający jakichkolwiek innych substancji.” Jest to swoista odpowiedź na wnioski, które wpłynęły do Urzędów Marszałkowskich i były rozpatrywane, choć w rzeczywistości dotyczyły materiałów naturalnych np. kory. W tym miejscu pojawia się pytanie, co powinni zrobić przedsiębiorcy wytwarzający wyżej wskazane materiały, którzy uzyskali pozytywną decyzję na wytwarzanie produktu ubocznego. W szczególności w kontekście zapisów art. 11 ust. 4f u. o o., to jest w przypadku, kiedy zmiany w swoim procesie produkcyjnym dokona ich kontrahent. Jak mają kwalifikować, np. korę, od momentu zajścia zamiany w procesie kontrahenta lub własnym? Czy ponownie w prowadzonym w zakładzie procesie wytwarzany jest odpad? Po wprowadzonych zmianach: korę, strużyny, odziomek pomanipulacyjnych, trociny, itd., Ustawodawca automatycznie uznaje za produkt uboczny – ”nie-odpad” i w tym przypadku nie potrzebna jest decyzja. Podejście takie wprost wynika z art. 2 u. o o. Jak należy postąpić w przypadku, jeśli już posiadamy decyzję (została ona wydana pomiędzy wrześniem 2018 r., a wrześniem 2019 r.)? Jeśli została wydana decyzja na produkt uboczny dla materiałów określonych w art. 11 ust. 5 u. o.o. to zasadne jest, by na wniosek przedsiębiorcy, bądź z urzędu właściwy Marszałek Województwa, wszczął postępowanie w sprawie wygaszenia owej decyzji, ponieważ jest ona bezprzedmiotowa i nie powinna znajdować się w obrocie prawnym, a przedsiębiorca ma interes prawny w wyrugowaniu jej z obrotu prawnego.
Ważne jest również odpowiednie postępowanie z produktem ubocznym w zakładzie, kiedy już uzyskaliśmy pozytywną decyzję. Zgodnie z niezmienionymi zapisami w art. 13 u. o.o., obowiązuje zakaz łącznego magazynowania produktów ubocznych i odpadów, a także magazynowania produktów ubocznych w miejscach przeznaczonych do magazynowania odpadów lub składowania odpadów. Należy o tym zapisie pamiętać, w szczególności w przypadku kontroli właściwego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska.
Co możemy zrobić w przypadku otrzymania negatywnej opinii i postanowienia dla złożonego wniosku, wydanego przez właściwego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska? Wnioskodawca ma dwa wyjścia: może napisać zażalenie na postanowienie i skierować wniosek do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, może również wycofać złożony wniosek i uniknąć otrzymania negatywnej decyzji, a po uwzględnieniu zastrzeżeń Inspektorów WIOŚ zainicjować nowe postępowanie. Wybrana ścieżka postępowania zależy od zaistniałego stanu faktycznego.
Autorka: Paulina Pelczyk-Nieborak, Kancelaria Ekologiczna