Dyrektywa MCP (Medium Combustion Plants) [1] jest jedną z dyrektyw, które mają wpływ na transformacje energetyczną w tym ciepłownictwo. Dotyczy ona średnich obiektów energetycznego spalania. Zasadniczo dyrektywa uzupełnia ramy regulacyjne dotyczące sektora energetycznego spalania, a jej postanowienia dotyczą źródeł o nominalnej mocy cieplnej nie mniejszej niż 1 MW i mniejszej niż 50 MW. Dyrektywa jest efektem prac regulacyjnych podjętych dla realizacji programu „Czyste powietrze dla Europy”, w którym Komisja Europejska wezwała instytucje unijne m.in. do działań na rzecz ograniczenia emisji zanieczyszczeń z tzw. średnich obiektów energetycznego spalania.

Polskie regulacje dotyczące obiektów MCP

Dyrektywa MCP została przyjęta w związku z brakiem na poziomie unijnym regulacji dotyczących emisji do powietrza ze średnich obiektów spalania paliw. Przeniesienie do prawa polskiego postanowień dyrektywy MCP nastąpiło w drodze:

• Ustawy z dnia 15 września 2017 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2017 r. poz. 1999) [2];
• Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. z 2017 r. poz. 2390) [3];
• Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 1 marca 2018 r. w sprawie standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1860) [4];
• Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 maja 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz. U. poz. 1022) [5].

 Przesłanki do wprowadzenia zmian

Unia Europejska obliguje państwa członkowskie do podjęcia kroków w ramach minimalizacji zanieczyszczenia powietrza z obiektów energetycznego spalania. Czynnikami, które wpływają na konieczność wprowadzenia zmian są m.in.:

• Najgorsza w Unii Europejskiej jakość powietrza, która zimą spowodowana jest spalaniem paliw stałych;
• Znaczny udział węgla w systemach ciepłownictwa oraz duża emisja dwutlenku węgla, z którym borykają się mniejsze i większe zakłady wytwórstwa;
• Rosnący import węgla do Polski, wynikający ze stale rosnących kosztów wydobycia węgla;
• Rosnące ceny emisji dwutlenku węgla;
• Niska efektywność energetyczna budynków. Użytkownicy powinni generować oszczędności, ponieważ to oni używają ciepła.

Dyrektywa MCP reguluje powyższe zmiany, tym samym nadając im ramy czasowe realizacji.

Propozycja zmian

Nowe standardy będą obowiązywały w odniesieniu do istniejących źródeł szczytowych o mocy cieplnej większej niż 5 MW od 1 stycznia 2025 r. Natomiast średnie obiekty energetyczne , tzn. od 1 MW do 5 MW, oraz obiekty zasilające sieci ciepłownicze, będą miały więcej czasu na dostosowanie instalacji, bowiem mogą to zrobić do 1 stycznia 2030 r.

Przepisy zawarte w dyrektywie MCP wprowadzają obowiązek objęcia obiektów pozwoleniami lub rejestracją, dopuszczalnych wielkościach emisji oraz wymagania dotyczące ich monitorowania i eksploatacji urządzeń redukujących emisje. Wprowadza ona rygorystyczne normy szkodliwych emisji pyłów, dwutlenku siarki i tlenków azotu.

Dyrektywa nie obejmuje m.in.:

• Obiektów (dużych źródeł spalania) wyłączonych przedmiotowo na mocy dyrektywy 2010/75/UE (IED) [6];
• Znajdujących się na terenie gospodarstwa rolnego obiektów energetycznego spalania o nominalnej mocy cieplnej 1 MW – 5 MW, w których jest spalany wyłącznie nieprzetworzony obornik pochodzący od drobiu, o którym mowa w rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 [7];
• Obiektów o nominalnej mocy cieplnej 1 MW- 50 MW:

– w których gazowe produkty spalania są wykorzystywane bezpośrednio w gazowym ogrzewaniu pomieszczeń w celu poprawy warunków pracy;
– w których są spalane wyłącznie lub w połączeniu z innymi paliwami paliwa rafineryjne w celu wytwarzania energii w rafineriach ropy naftowej lub rafineriach gazu;
– stosowanych w krematoriach.

Zgłoszenia instalacji

W prawodawstwie polskim, źródła o mocy cieplnej 1 MW dotąd nie były objęte obowiązkiem zgłoszenia. Za pomocą przepisów dyrektywy MCP, rozszerzono obowiązek zgłoszenia dla instalacji o mocy równej 1 MW. Zgłoszenia dla źródeł istniejących należy dokonać do 31 grudnia 2028 r. Dla wszystkich zgłoszeń, które obejmują źródła MCP, organ zostanie zobowiązany wydać decyzję eksploatacyjną, ustalającą wymagania w zakresie ochrony środowiska, w szczególności warunki i wielkość emisji oraz standardy emisyjne. Wynika to z założeń dyrektywy MCP, które określają, że nie może istnieć średni obiekt energetycznego spalania, który nie jest objęty pozwoleniem lub rejestracją. Decyzja eksploatacyjna stanowi formę pozwolenia. Warto również wspomnieć, że dla źródeł istniejących, organ wydaje wspomnianą decyzję w terminach do 31 grudnia 2024 r. (w przypadku źródła o mocy cieplnej powyżej 5 MW) oraz do 31 grudnia 2029 r. (w przypadku istniejącego źródła o nominalnej mocy cieplnej powyżej 1 MW, natomiast mniej niż 5 MW).

Standardy emisyjne

Standardy emisyjne określa się dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów. Stanowią graniczne wielkości wprowadzonych do powietrza gazów, pyłów, wytworzonych odpadów lub emitowanego hałasu. Określane są w zależności od:

• Terminu oddania źródła spalania paliw do użytkowania (istniejące i nowe źródła spalania posiadają zróżnicowane terminy i dopuszczalne wielkości emisji);
• Wielkości nominalnej mocy cieplnej;
• Rodzaju spalanego paliwa (węgla kamiennego, węgla brunatnego, koksu, biomasy, innego paliwa stałego, paliwa ciekłego czy paliwa gazowego).

Czym jest istniejący i nowy obiekt energetycznego spalania?

Biorąc pod uwagę termin oddania do użytkowania obiektu wyróżniamy istniejący oraz nowy obiekt energetycznego spalania. Istniejący obiekt energetycznego spalania stanowi obiekt oddany do użytkowania przed dniem 20 grudnia 2018 r., a w przypadku gdy pozwolenie na budowę źródła wydano przed dniem 19 grudnia 2017 r., oddane do użytkowania nie później niż w dniu 20 grudnia 2018 r. Nowym obiektem energetycznego spalania jest inny niż istniejący obiekt energetycznego spalania tj. oddany do użytkowania po dacie 20 grudnia 2018 r.

Wobec nowych źródeł spalania konieczne będzie stosowanie trzeciej zasady łączenia. Odnosi się ona do nowych źródeł spalania w przypadku, gdy moce takich źródeł po zsumowaniu wynoszą nie mniej niż 50 MW. Przyjmuje się, że całkowita nominalna moc cieplna źródła nie osiąga wartości 50 MW. Na potrzeby dyrektywy MCP, połączenie co najmniej dwóch nowych obiektów MCP, uznaje się za jeden obiekt MCP. Dodatkowo nominalną moc cieplną należy sumować w celu obliczenia całkowitej nominalnej mocy. Zastosowanie trzeciej zasady łączenia możliwe jest w przypadku, gdy gazy odlotowe odprowadzane są przez jeden wspólny komin lub, gdy według oceny organu gazy odlotowe mogłyby być odprowadzane przez wspólny komin.

Dyrektywa zobowiązała państwa członkowskie Unii Europejskiej do wprowadzenia środków zapewniających osiągnięcie odpowiednich wielkości emisji do powietrza. Standardy emisyjne wprowadzone dyrektywą MCP zasadniczo są zaostrzone. Wiąże się to z realizacją kosztownych inwestycji w ramach modernizacji lub zmiany technologii wytwarzania. Od 1 stycznia 2025 r. będą obowiązywały nowe standardy – dopuszczalne wielkości emisji substancji zanieczyszczających powietrze dla źródeł o mocy cieplnej większej niż 5 MW (określonych w załączniku II dyrektywy MCP), natomiast od 1 stycznia 2030 r. dla źródeł mniejszych niż 5 MW. Warto również podkreślić, że dla nowych źródeł energetycznego spalania obowiązują normy zgodne z wprowadzonymi 20 grudnia 2018 r.

Odstępstwa od standardów emisyjnych

Dyrektywa MCP wprowadza derogacje dla niektórych obiektów. Dotyczy ona głównie źródeł szczytowych oraz ciepłownictwa.

1. Czas użytkowania źródła energetycznego spalania powinien wynosić mniej niż 500 h/ rok. Wymagane jest dołączenie do wniosku o wydanie pozwolenia lub zgłoszenia, oświadczenia o nieprzekroczeniu określonego czasu użytkowania;
2. Istniejące źródło energetycznego spalania z przedziału od 5 do 50 MW, które produkuje ciepło użytkowe na cele publiczne w ilości minimalnie 50 proc. oraz źródło służące do napędzania tłoczni gazu niezbędnej do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony krajowego przesyłu gazu mogą wystąpić o derogację ciepłowniczą. Konieczne jest przedłożenie dokumentów potwierdzających spełnienie warunków w terminie do 1 stycznia 2024 r.

Obowiązki pomiarowe wynikające z dyrektywy MCP

Część obowiązków pomiarowych nie uległa zmianie. Novum wynikającym z zapisów załącznika III dyrektywy MCP jest obowiązek przeprowadzenia pomiarów emisji dla źródła wymagającego zgłoszenia, którego nominalna moc cieplna jest nie mniejsza niż 1 MW. Takiego pomiaru należy dokonywać co najmniej raz na trzy lata. Natomiast, dla źródła wymagającego pozwolenia lub zgłoszenia o nominalnej mocy cieplnej nie mniejszej niż 1 MW i nie większej niż 20 MW, jeżeli jest to źródło szczytowe co najmniej każdorazowo po upływie 3- krotności określonego dla tego źródła średniego rocznego czasu użytkowania, ale nie rzadziej niż raz na pięć lat.

Kiedy należy wykonać pierwsze pomiary emisji?

Dla istniejących średnich źródeł spalania paliw, dla których w dniu wejścia w życie rozporządzenia (tj. 13 czerwca 2018 r.), wykonywanie pomiarów emisji nie było wymagane, pierwsze pomiary okresowe należy przeprowadzać nie później niż do dnia:

• Dla źródła o nominalnej mocy cieplnej większej niż 5 MW do 1 stycznia 2024 r.;
• Dla źródła o nominalnej mocy cieplnej nie mniejszej niż 1 MW i nie większej niż 5 MW do 1 stycznia 2029 r.

Warto również zwrócić uwagę, że dla nowych źródeł spalania paliw załącznik III dyrektywy MCP również określa ramy czasowe w ramach pierwszych pomiarów emisji. Okresowe pomiary należy przeprowadzić w terminie nie dłuższym niż 4 miesiące od daty uzyskania pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, pozwolenia zintegrowanego, dokonania zgłoszenia lub od daty rozpoczęcia użytkowania źródła, w zależności od tego, która z tych dat jest późniejsza.

Rejestr obiektów MCP

W mocy dyrektywy MCP wprowadzony został rejestr średnich źródeł spalania paliw. Opiekę nad rejestrem powierzono Krajowemu Ośrodkowi Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE) [8]. Rejestr został udostępniony na stronie internetowej: http://www.mcp.kobize.pl/. Informacje wykorzystywane w rejestrze przekazywane są przez organy ochrony środowiska, odpowiedzialne m.in. za przyjęcie zgłoszenia lub wydanie pozwolenia.

Ważne daty – Dyrektywa MCP

Zmiany sektora ciepłownictwa – cele Unii Europejskiej do 2030 r.

Kierunki zmian sektora ciepłowniczego są zdeterminowane polityką klimatyczną Unii Europejskiej. Należą do niej:

• Redukcja gazów cieplarnianych o 40 proc. Warto również podkreślić, że trwają prace nad zwiększeniem celu nawet do 60 proc.;
• Osiągnięcie poprawy efektywności energetycznej o 32,5 proc. w odniesieniu do prognozy z 2007 r.;
• Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii do poziomu 32 proc.

Europejski Zielony Ład

Plan Europejskiego Zielonego Ładu opracowanego przez Komisję Europejską ma na celu poprawę dobrostanu obywateli poprzez przekształcenie Europy w kontynent w najwyższym stopniu neutralności dla klimatu oraz ochronę środowiska naturalnego. Założeniem strategii Unii Europejskiej jest przebudowa gospodarki w proekologiczną. W celu poprawy jakości środowiska oraz życia człowieka UE za priorytety i plany wyznacza osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r., ochronę życia ludzkiego, zwierząt, roślin poprzez ograniczenie zanieczyszczeń, wsparcie przedsiębiorstw na drodze do światowego przywództwa w dziedzinie czystych produktów i technologii oraz zapewnienie, aby transformacja odbywała się w sposób sprawiedliwy. Działania, które zostaną podjęte w celu poprawy jakości klimatu to przede wszystkim założenie, że do 2050 r. UE stanie się kontynentem neutralnym dla klimatu m.in. poprzez redukcję gazów cieplarnianych do poziomu zero netto. Osiągnięcie tego celu będzie wymagało działań we wszystkich sektorach gospodarki. Unia Europejska oraz przedsiębiorstwa mogą odpowiednio dobrze i komfortowo rozwijać się w momencie, gdy gospodarka będzie temu sprzyjała.

Realizacja celów dyrektywy MPC w Polsce zobliguje wiele firm do znalezienia rozwiązań umożliwiających produkcję czystej energii, ciepła i chłodu. Wyzwania, przed którymi stoją firmy, niejako zmuszą je do znalezienia partnerów, którzy zrealizują projekty związane z modernizacją oraz budową lokalnych źródeł produkcji ciepła.

Dla sektora ciepłowniczego stanowi to ogromne wyzwanie organizacyjne. Zasadniczo Polska posiada jeden z najbardziej rozbudowanych systemów sieci ciepłowniczych w Unii Europejskiej. Z pewnością jednostki zobligowane do wprowadzenia zmian będą musiały pozyskać ogromne fundusze niezbędne do modernizacji obecnych lub budowy nowych obiektów. Zostaną postawione przed problemem pozyskania środków finansowych niezbędnych do modernizacji obecnych lub budowy nowych obiektów.

[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/ 2193 w sprawie ograniczenia niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania
https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/dab34984-9560-11e5-983e-01aa75ed71a1/language-pl [dostęp 2020-12-29]

[2] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2017 r. poz. 1999)
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170001999/O/D20171999.pdf  [dostęp 2020-12-29]

[3] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. z 2017 r. poz. 2390)
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170002390/O/D20172390.pdf [dostęp 2020-12-29]

[4] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 marca 2018 r. w sprawie standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1860)
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001860/O/D20201860.pdf [dostęp 2020-12-29]

[5] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 maja 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz. U. poz. 1022)
 https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180001022/O/D20181022.pdf [dostęp 2020-12-29]

[6] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24  listopada 2010  r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola)
https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:334:0017:0119:pl:PDF [dostęp 2020-12-29]

[7] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 r. określające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi
https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/cd2b6c68-b889-46b0-8edc-5787397a0a40 [dostęp 2020-12-29]

[8] Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami
https://kobize.pl/