Charakteryzując gospodarowanie odpadami, mówimy o szeregu procesów, którym poddawane są odpady. Począwszy od ich wytwarzania, zbierania, przetwarzania w procesach odzysku, po ich unieszkodliwianie. Elementem pozwalającym na zachowanie spójności poszczególnych procesów w gospodarce odpadami jest ich transport. Jednak najważniejsze jest to, by na gospodarowanie odpadami patrzeć kompleksowo. Właśnie całościowe spojrzenie na zagadnienie odpadów ujęto w ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Ale zaczynając od samego początku, należy określić czym są odpady…
Odpady to…
Substancje lub przedmioty, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest zobowiązany. Dotyczy to zarówno: bioodpadów, komunalnych osadów ściekowych, odpadów: budowlanych i rozbiórkowych, komunalnych, medycznych, obojętnych, ulegających biodegradacji itd.
Hierarchia postępowania z odpadami
Mając na uwadze zwiększane się ilości wywarzanych odpadów, podejmowany jest szereg działań mających na celu odwrócenie tego niepożądanego trendu, który stanowi globalny problem. W związku z tym, wykorzystywane są różne środki ekonomiczne, na przykład dodatkowe opłaty, mające ograniczyć ich masę. Innym podejściem są zachęty do stosowania najlepszych technologii (dających się wdrożyć zarówno w przemyśle, jak i w domu), które będą miały wymierny wpływ na gospodarowanie odpadami. To również opracowywanie wskaźników presji na środowisko związanej z wytwarzaniem odpadów, które mogą przyczynić się do zmiany w procesach produkcyjnych. Istotnym zagadnieniem w tym przypadku jest ekoprojektowanie, które w mniejszym stopniu będzie oddziaływać na środowisko i pozwala na wydłużenie cyklu życia produktu. W przemyśle nacisk należy położyć na dostarczanie informacji o możliwościach zapobiegania powstawaniu odpadów. Głównym celem gospodarki odpadami w przemyśle powinno być wprowadzanie najlepszych dostępnych technik BAT, wdrożenia systemów zarządzania środowiskiem, stosowania certyfikatów i deklaracji jakości.
Sposoby postępowania z odpadami na mocy art. 17 ustawy o odpadach zostały usystematyzowane w hierarchii ważności. Najważniejszą składową hierarchii jest zapobieganie powstawaniu odpadów, określone w art. 3 ust. 1 pkt 33 ustawy o odpadach. Zapobieganie powstawania odpadów dotyczy produktów, materiałów oraz substancji, co w swojej konsekwencji ma ograniczyć problem w postaci ich masy, która kierowana jest do unieszkodliwiania. W tym przypadku największy wpływ na ilość wytwarzanych odpadów (których źródłem są na przykład opakowania i pojemniki) mają zarówno podmioty gospodarcze, jak i konsumenci.
To my jako konsumenci w drodze decyzji podejmowanych każdego dnia podczas zakupów, mamy realny wpływ na masę wytwarzanych odpadów. Zapobieganie powstawania odpadów to również działania mające na celu wydłużenie życia produktu, zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko i zdrowie człowieka oraz zmniejszenie zawartości substancji niebezpiecznych w produktach, które staną się odpadami.
Drugim co do ważności sposobem postępowania z odpadami, na którym oparta jest gospodarka odpadami, jest przygotowanie odpadów do ponownego użycia określone w art. 3 ust. 1 pkt 22 ustawy o odpadach. Czyli ocena stanu, czyszczenie, naprawa, bez wstępnego przetwarzania odpadów, które pozwolą na ponowne wykorzystanie.
Kolejnym zaleceniem w hierarchii postępowania z odpadami jest ich recykling, określony w art. 3 ust. 1 pkt 23 ustawy, czyli odzysk, podczas którego odpadom przywracane jest ponowne życie na przykład dzięki ich przetworzeniu na produkty, materiały lub substancje zdatne do ponownego wykorzystania. Co ważne, recykling nie obejmuje odzysku energii, przetworzenia na materiały, które mają zostać wykorzystane jako paliwo lub zastosowane do prac ziemnych.
Jako inne procesy odzysku, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 14 ustawy o odpadach, rozumie się poddanie odpadów jakimkolwiek procesom R1-R12, dzięki którym odpady mogą dalej być wykorzystywane lub pozwalają na zastąpienie innych surowców. Natomiast unieszkodliwienie odpadów, wskazane w art. 3 ust. 1 pkt 30 ustawy, jest najmniej pożądanym procesem, który został wskazany w hierarchii postępowania z odpadami. Nie jest to odzysk, nawet w przypadku, gdy w wyniku zastosowania któregoś z procesów D1-D10 wtórnym skutkiem jest odzysk substancji lub energii.
Gospodarowanie odpadami zgodnie z hierarchią umożliwi szybsze przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, której celem jest maksymalne zmniejszenie masy powstających odpadów z jednoczesnym dążeniem do minimalizacji zużycia surowców. Gospodarka o obiegu zamkniętym to cel, do którego dążymy zarówno jako państwo, jak i jako Unia Europejska.
Wytwarzanie odpadów
Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (p.o.ś.) eksploatacja instalacji wytwarzającej odpady jest możliwa po uzyskaniu pozwolenia na wytwarzania odpadów. Pozwolenie wymagane jest, gdy w instalacji wytwarza się rocznie odpady:
- niebezpieczne o masie ponad 1 Mg,
- inne niż niebezpieczne w ilości ponad 5000 Mg.
Ustawa p.o.ś. określa, co powinien zawierać wniosek wraz z wymaganymi załącznikami, na przykład: oświadczenia i zaświadczenia o niekaralności, operat przeciwpożarowy.
Dokumentację należy złożyć do: marszałka województwa, starosty lub regionalnego dyrektora ochrony środowiska (RDOŚ).
Po ocenie złożonej dokumentacji, urząd występuje z wnioskiem o przeprowadzenie planowanej kontroli do komendanta powiatowego Państwowej Straży Pożarnej. W trakcie kontroli instalacje, obiekty budowlane lub ich części i miejsca magazynowania odpadów sprawdzane są pod kątem zgodności z warunkami ochrony przeciwpożarowej. Po przeprowadzonej kontroli wydawane jest postanowienie. Niespełnienie określonych wymagań skutkuje wydaniem negatywnej opinii komendanta, co jest równoznaczne z odmową wydania pozwolenia na wytwarzanie odpadów.
Eksploatujący instalację wytwarzającą odpady w ilości większej niż podano w ustawie p.o.ś., który nie posiada ważnego pozwolenia na wytwarzanie odpadów lub narusza jego warunki podlega karze aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny. Nieświadomość konieczności posiadania pozwolenia ze względu na nieznajomość prawa lub złą ocenę masy wytwarzanych odpadów, nie zwalnia z konieczności poniesienia kary.
Zbieranie odpadów
Prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, polegającej na ich zbieraniu, również wymaga uzyskania pozwolenia. W przypadku tego rodzaju działalności, informacje co ma zawierać wniosek znajdują się w ustawie o odpadach. Podobnie jak w przypadku wytwarzania odpadów do wniosku załącza się: oświadczenia i zaświadczenia o niekaralności, operat przeciwpożarowy.
Wniosek o uzyskanie pozwolenia na zbieranie odpadów składa się do: marszałka województwa, starosty lub RDOŚ.
Przed wydaniem zezwolenia urząd przekazuje kopię dokumentacji do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska (WIOŚ) oraz komendanta Państwowej Straży Pożarnej i występuje z wnioskiem o kontrole. Sprawdzane są instalacje, obiekty budowlane lub ich części, miejsca magazynowania, w których ma być prowadzone zbieranie odpadów. Efektem końcowym przeprowadzonych kontroli są postanowienia. Negatywna opinia już jednego z powyższych podmiotów jest podstawą do odmowy wydania zezwolenia na zbieranie odpadów.
Kolejnym etapem jest określenie wysokości zabezpieczenia roszczeń w postaci depozytu, gwarancji bankowej, gwarancji ubezpieczeniowej lub polisy.
Wypłacenie zabezpieczenia będzie miało miejsce, jeśli urząd wykona usunięcie odpadów:
- z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania,
- oraz szkody w środowisku wynikających z prowadzonej działalności, objętej zezwoleniem,
- a także, zagospodaruje odpady i pozostałości z ewentualnej akcji gaśniczej.
Nie wszystkie wnioski wymagają określenia wysokości zabezpieczania roszczeń. Z obowiązku zwolnieni są zbierający odpady: obojętne, spełniające kryteria dopuszczenia do składowania na składowisku odpadów obojętnych, a także popioły, żużle i gipsy oraz wydobytą w trakcie robót budowlanych niezanieczyszczoną glebę lub ziemię.
W przypadku naruszenia przepisów ustawy o odpadach lub działań niezgodnych z posiadanym zezwoleniem, urząd będzie wzywał do zaniechania naruszeń i wyznaczy termin usunięcia nieprawidłowości. Ich nieusunięcie będzie skutkować cofnięciem zezwolenia bez odszkodowania, co może zakończyć prowadzoną działalność w zakresie zbierania odpadów. Decyzja urzędu może mieć rygor natychmiastowej wykonalności, a odpady należy usunąć na własny koszt. Cofnięcie zezwolenie ma też długoterminowe skutki. W przypadku, gdy decyzja stała się ostateczna, nie ma możliwości uzyskania nowego zezwolenia przez okres 10 lat.
Przetwarzanie i unieszkodliwianie odpadów
Przetwarzanie odpadów polega między innymi na odzyskiwaniu surowców wtórnych w procesach produkcyjnych w celu uzyskania materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub innym, czyli na recyklingu. W ustawie o odpadach są to procesy od R1 do R12.
Natomiast przez unieszkodliwianie odpadów rozumie się poddanie ich procesom przekształcania biologicznego, fizycznego lub chemicznego w efekcie czego doprowadzenia je do stanu, który nie stwarza zagrożeń dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska.
Unieszkodliwianie odpadów (procesy od D1 do D10) obejmują m.in. ich: składowanie, termiczne przekształcenie, zgazowanie i pirolizę, przerób na paliwo stałe, kompostowanie i fermentację.
W przypadku przetwarzania odpadów wniosek pozwalający na prowadzenie procesu opracowuje się również w oparciu o ustawę o odpadach. Jego zakres, wymagane załączniki i przebieg procedury administracyjnej są zbliżone z wnioskiem na zbieranie odpadów. Dlatego też często oba rodzaje wniosków opracowywane są jednocześnie.
Szczególną uwagę należy zwrócić na wysokość zabezpieczenia roszczeń. Jeśli urząd stwierdzi jego brak lub niezgodność z postanowieniem (w wysokości niższej niż wymagana) skutkiem jest odmowa wydania zezwolenia na przetwarzanie.
Zezwolenie umożliwiające przetwarzanie odpadów jest wymagane dla odpadów, które w wyniku prowadzonych procesów technologicznych w instalacjach mogą zagrażać środowisku.
System BDO w celu zachowania transparentności
System BDO powstał na podstawie przepisów ustawy o odpadach w celu gromadzenia i umożliwienia zarządzania informacjami z zakresu gospodarki odpadami. W systemie znajdują się informacje dotyczące powstałych odpadów z wprowadzonych na terytorium kraju opakowań i produktów w opakowaniach, olejów, smarów, opon, pojazdów, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, baterii oraz akumulatorów. W bazie znajdują się również dane o poziomach odzysku i recyklingu, rodzajach i ilościach wytwarzanych odpadów, składowiskach oraz rodzajach instalacji do ich zagospodarowania. W swoim założeniu system BDO ma zapewnić transparentne gospodarowanie odpadami.
Nie wszyscy wytwórcy odpadów muszą prowadzić ich ewidencję. Zwolnieni są wytwórcy odpadów: komunalnych, rolnicy gospodarujący na powierzchni użytków rolnych poniżej 75 ha oraz wytwórcy odpadów w postaci pojazdów wycofanych z eksploatacji (gdy pojazdy zostały przekazane do przedsiębiorcy), a także osoby fizyczne i jednostki niebędące przedsiębiorcami wykorzystującymi odpady na potrzeby własne. Z obowiązku zwolnione są podmioty prowadzące nieprofesjonalną działalność w zakresie zbierania odpadów, czyli zbierające odpady opakowaniowe i w postaci zużytych artykułów konsumpcyjnych.
Transparentność systemu BDO jest możliwa dzięki wprowadzeniu pięciu rodzajów kart ewidencji odpadów oraz nieograniczonej możliwości weryfikacji wprowadzonych danych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska.
Karty przekazania odpadów są wykorzystywane przez trzy typy podmiotów, którym jest: przekazujący, transportujący i przejmujący odpady.
Prowadzenie jawnej współpracy między kolejnymi podmiotami eliminuje zagrożenia związane nieprawidłowościami, które dotyczyły gospodarki odpadami w Polsce.
Powyżej sygnalizujemy jedynie najważniejsze kwestie dotyczące odpadów. Więcej informacji znajdziesz w naszych publikacjach umieszczonych w kategorii Odpady. Skorzystaj!
Jakie informacje znajdziesz w kategorii Odpady?
W kategorii Odpady znajdziesz informacje na temat: odpadów komunalnych, przemysłowych, niebezpiecznych, medycznych, olejów, smarów, opon, pojazdów, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, baterii oraz akumulatorów itd. Znajdziesz tu również podpowiedzi i odpowiedzi, jak prowadzić ewidencję w BDO, jak tworzyć sprawozdania, jakiej wysokości opłaty należy dokonać za funkcjonowanie w rejestrze, jak wygląda gospodarowanie odpadami w innych krajach, czym jest GOZ, jakie są złożenia Krajowego Planu Gospodarowania Odpadami.
Przeczytaj również „Nieprawidłowości w systemie gospodarowania odpadami – raport NIK„
