Jednym z efektów specustawy o rewitalizacji rzeki Odry jest powołanie do życia nowej państwowej służby w zakresie ochrony środowiska – utworzenie Inspekcji Wodnej [1]. Inspekcja ta ma, w ramach Wód Polskich, od 1 lipca 2024 roku wykrywać oraz zwalczać wszelkie przestępstwa w zakresie nielegalnych zrzutów ścieków do wód. Jakie są jej kompetencje i zadania?
Inspekcja Wodna, czyli…
pracownicy o statusie funkcjonariusza publicznego. To inspektorzy w mundurach, z legitymacjami służbowymi a także prawem do używania broni palnej krótkiej i broni sygnałowej oraz prawem do stosowania przymusu bezpośredniego. Inspektorzy ci są pracownikami Wód Polskich.
Inspekcja Wodna ma strukturę dwustopniową. Wyróżniamy:
- Krajową Inspekcję Wodną działającą pod kierownictwem Prezesa Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie (PGW WP), który pełni rolę Krajowego Inspektora Wodnego
- regionalne inspekcje wodne pod kierownictwem dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej PGW WP.
Zadania Inspekcji Wodnej w zakresie ochrony środowiska
Zadaniem inspektorów jest zmniejszenie zanieczyszczenia wód i ich skutków oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu poprzez m.in. kontrolę przestrzegania przepisów ustawy z dnia 13 lipca 2023 r. o rewitalizacji rzeki Odry (Dz. U. z 2023 r. poz. 1963) [2] oraz ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Dz. U. 2022 r. poz. 883) [3]. Inspekcja Wodna ma natychmiastowo przeciwdziałać występującym wykroczeniom, wykrywać, ograniczać oraz dokumentować przestępstwa i wykroczenia w zakresie m.in. nielegalnych zrzutów do wód. W rozumieniu ustawy do obowiązków Inspekcji Wodnej należy kontrola w zakresie gospodarki wodnej, ochrona, monitorowanie oraz kontrola zrzutów do wody. Inspekcja Wodna może także podejmować działania prowadzące do ewentualnego uniemożliwienia lub ograniczenia korzystania z urządzenia wodnego bez wymaganego pozwolenia lub zgłoszenia wodnoprawnego. Szeroki zakres nadanych ustawą kompetencji ma pozwolić inspektorom na skuteczne i efektywne działanie w celu ochrony wód, zapobieganiu szkodom oraz wszczęcia odpowiedniego postępowania.
Co może Inspekcja Wodna?
Uprawnienia
Inspekcja Wodna dysponuje szerokim zakresem kompetencji. Inspektorzy nie tylko przeprowadzają kontrole, mają także uprawnienia do zawieszania uzyskanych pozwoleń wodnoprawnych w przypadkach, gdy zostanie stwierdzony brak przestrzegania warunków ustalonych w decyzjach. Mają prawo legitymować zarówno osoby podejrzane o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, jak i świadków. Mogą też sprawdzać dokumenty uprawniające do połowu ryb, a w przypadku podejrzenia popełnienia wykroczenia zatrzymać dokumenty za pokwitowaniem.
Inspektorzy mogą pobierać próbki wody i ścieków, zabezpieczać porzucone ryby i sprzęt do ich połowu, kontrolować liczbę, masę i gatunki odłowionych ryb, mają też prawo do wstępu i wjazdu na teren np. zakładu przemysłowego, elektrowni, młyna czy tartaku.
Funkcjonariusze Inspekcji Wodnej mają także uprawnienia do nakładania grzywny w postaci mandatu karnego oraz sporządzania wniosków o ukaranie i do występowania przed sądem jako oskarżyciel publiczny.
Inspektor Inspekcji Wodnej jako funkcjonariusz publiczny może być wyposażony w broń palną. Może też stosować środki przymusu bezpośredniego. Jest uprawniony do ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki bądź pościgu.
Kary
Istotną kwestią jest wzrost kar za zaniedbania i wykroczenia. Wykroczenie związane z gospodarką wodną to kara od 1000 do 7500 zł. W przypadku zaniedbania, które zagraża życiu lub zdrowiu ludzi i bezpieczeństwu środowiska może zostać nałożona kara administracyjna w wysokości od 5000 do 1 mln zł.
Pamiętać też należy o art. 478a ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2023 r. poz. 1478, 1688, 1890, 1963, 2029), na mocy którego utrudnianie lub udaremnianie działań Inspekcji Wodnej podlega karze ograniczenia wolności lub grzywny [4].
Utworzenie Inspekcji Wodnej wzbudziło kontrowersje zarówno w Senacie, na etapie jej powoływania, jak i wśród organizacji pozarządowych. Z jednej strony skrytykowano koncepcję powołania Inspekcji Wodnej w ramach instytucji, jaką są Wody Polskie. Z drugiej zaś podważono, m.in. z obawy o chaos kompetencyjny z innymi organami kontroli, sam pomysł stworzenia kolejnej instytucji zamiast dofinansowania i wyposażenia w odpowiednie narzędzia istniejących instytucji do spraw środowiska, którymi są: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ), Państwowa Straż Rybacka czy też Społeczna Straż Rybacka.
Co przyniesie życie i praktyka? Czas pokaże…
Pytanie? Konkretna odpowiedź!
Czym są środki przymusu bezpośredniego?
Zgodnie z art. 12 ust. 1ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. z 2024 r. poz. 383), środkami przymusu bezpośredniego są [5]:
1) siła fizyczna w postaci technik:
a) transportowych,
b) obrony,
c) ataku,
d) obezwładnienia;
2) kajdanki:
a) zakładane na ręce,
b) zakładane na nogi,
c) zespolone;
3) kaftan bezpieczeństwa;
4) pas obezwładniający;
5) siatka obezwładniająca;
6) kask zabezpieczający;
7) pałka służbowa;
8) wodne środki obezwładniające;
9) pies służbowy;
10) koń służbowy;
11) pociski niepenetracyjne;
12) chemiczne środki obezwładniające w postaci:
a) ręcznych miotaczy substancji obezwładniających,
b) plecakowych miotaczy substancji obezwładniających,
c) granatów łzawiących,
d) innych urządzeń przeznaczonych do miotania środków obezwładniających;
13) przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej;
14) cela zabezpieczająca;
15) izba izolacyjna;
16) pokój izolacyjny;
17) kolczatka drogowa i inne środki służące do zatrzymywania oraz unieruchamiania pojazdów mechanicznych;
18) pojazdy służbowe;
19) środki przeznaczone do pokonywania zamknięć budowlanych i innych przeszkód, w tym materiały wybuchowe;
20) środki pirotechniczne o właściwościach ogłuszających lub olśniewających.
[1] Art. 13 pkt 13 ustawy z dnia 13 lipca 2023 r. o rewitalizacji rzeki Odry (Dz. U. z 2023 r. poz. 1963) brzmi:
13) w dziale VI po rozdziale 2 dodaje się rozdział 2a w brzmieniu:
„Rozdział 2a
Inspekcja Wodna
Art. 251a. 1. Inspekcją Wodną kieruje Krajowy Inspektor Wodny przy pomocy regionalnych inspektorów wodnych.
2. Prezes Wód Polskich pełni funkcję Krajowego Inspektora Wodnego.
3. Dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej Wód Polskich pełnią funkcje regionalnych inspektorów wodnych.
4. Zadania Inspekcji Wodnej wykonują inspektorzy będący pracownikami Wód Polskich.
5. W skład Inspekcji Wodnej wchodzą:
1) Krajowa Inspekcja Wodna działająca przy Krajowym Zarządzie Gospodarki Wodnej;
2) regionalne inspekcje wodne działające przy regionalnych zarządach gospodarki wodnej.
6. Obszar działania poszczególnych regionalnych inspekcji wodnych wyznacza obszar działania poszczególnych regionalnych zarządów gospodarki wodnej.
Art. 251b. Zadaniem Inspekcji Wodnej jest:
1) kontrola przestrzegania przepisów niniejszej ustawy, ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym oraz przepisów wydanych na podstawie tych ustaw;
2) kontrola gospodarowania wodami w zakresie określonym w przepisach działu VII rozdziału 3;
3) dokonywanie czynności, o których mowa w art. 190a ust. 1 i 3 pkt 1.
Art. 251c. 1. Krajowy Inspektor Wodny kieruje pracą Krajowej Inspekcji Wodnej.
2. Do zadań Krajowej Inspekcji Wodnej należy:
1) koordynacja działalności regionalnych inspekcji wodnych i nadzór nad tą działalnością, w szczególności poprzez wydawanie poleceń dotyczących sposobu realizacji zadań oraz żądanie przekazania informacji;
2) określanie ryzyka wystąpienia potencjalnych zdarzeń mogących powodować negatywne skutki dla wód lub zasobów ryb w wodach w celu eliminacji tych skutków;
3) opracowywanie rocznego planu działania Inspekcji Wodnej;
4) przygotowywanie planu kontroli gospodarowania wodami na dany rok.
Art. 251d. 1. Regionalny inspektor wodny kieruje pracą regionalnej inspekcji wodnej.
2. Regionalny inspektor wodny wykonuje zadania, o których mowa w art. 251b, w zakresie swojej właściwości, oraz przekazuje właściwym organom Wód Polskich dokumentację sporządzoną w ramach czynności służbowych, w celu ewentualnego wszczęcia właściwego postępowania lub podjęcia innych czynności przewidzianych w ustawie.
3. Podczas wykonywania zadań regionalnej inspekcji wodnej, o których mowa w ust. 2, inspektorzy regionalnej inspekcji wodnej są uprawnieni do:
1) poboru próbek wody i ścieków do badań wykonywanych przez inspektora akredytowanego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (Dz. U. z 2022 r. poz. 1854);
2) nakładania grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia określone w niniejszej ustawie oraz w ustawie z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym;
3) kontrolowania dokumentów uprawniających do połowu ryb osób dokonujących połowu, a w przypadku podejrzenia popełnienia wykroczenia – zatrzymywania tych dokumentów za pokwitowaniem, z tym że dokumenty te wraz z wnioskiem o ukaranie przekazuje się do sądu w terminie 7 dni od dnia ich zatrzymania;
4) kontrolowania liczby, masy i gatunków odłowionych ryb oraz kontrolowania przedmiotów służących do ich połowu;
5) zabezpieczania porzuconych ryb i przedmiotów służących do ich połowu – w przypadku niemożności ustalenia ich posiadacza;
6) żądania wyjaśnień i wykonywania czynności niezbędnych do przeprowadzenia kontroli, w szczególności w zakresie niezbędnym do ustalenia:
a) maksymalnej technicznej wydajności instalacji lub urządzeń służących do wprowadzania ścieków do wód lub ziemi przez podmiot wprowadzający ścieki do wód lub ziemi bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego,
b) rodzaju ścieków wprowadzanych do wód lub ziemi bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego;
7) legitymowania świadków przestępstwa lub wykroczenia w celu ustalenia ich tożsamości;
8) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, a także zwracania się o taką pomoc do jednostek gospodarczych, organizacji społecznych, a w nagłych przypadkach – zwracania się do każdego obywatela o udzielenie doraźnej pomocy na zasadach określonych w przepisach o Policji określających szczegółowe zasady żądania takiej pomocy;
9) dokonywania czynności wyjaśniających w postępowaniach w sprawach o wykroczenia, które zostały określone w przepisach niniejszej ustawy i ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym, sporządzania wniosków o ukaranie do sądu w sprawach o wykroczenia, udziału w charakterze oskarżyciela publicznego oraz wnoszenia środków zaskarżenia od rozstrzygnięć zapadłych w tych sprawach;
10) wstępu i wjazdu na tereny:
a) lasów, zakładów przemysłowych, ośrodków turystyczno-wypoczynkowych, gospodarstw rolnych – w zakresie niezbędnym do prowadzenia kontroli na wodach przyległych do tych terenów,
b) elektrowni, młynów i tartaków wodnych, z wyjątkiem terenów i obiektów sił zbrojnych, Straży Granicznej i Policji oraz innych terenów i obiektów, których szczególne przeznaczenie stanowi informacje niejawne o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”.
4. Inspektor regionalnej inspekcji wodnej w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia jest również uprawniony do:
1) legitymowania osób podejrzanych w celu ustalenia ich tożsamości;
2) odebrania za pokwitowaniem ryb i przedmiotów służących do ich połowu, z tym że ryby należy przekazać za pokwitowaniem uprawnionemu do rybactwa, a przedmioty – zabezpieczyć;
3) ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą celem niezwłocznego przekazania jej Policji.
5. Wstęp na tereny zamknięte, o których mowa w art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne, następuje za zgodą i pod nadzorem podmiotu zarządzającego tym terenem.
6. Z czynności, o których mowa w ust. 3 pkt 1, 3, 6 i 8, sporządza się protokół.
7. Do wykonywania przez inspektora regionalnej inspekcji wodnej czynności, o których mowa w ust. 3 pkt 2-10 i ust. 4, stosuje się odpowiednio przepisy o Policji.
8. Inspektorzy regionalnej inspekcji wodnej w związku z pełnieniem obowiązków służbowych korzystają z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny.
Art. 251e. 1. Inspektorzy regionalnej inspekcji wodnej wykonujący zadania określone w art. 251d ust. 3 mogą być wyposażeni w broń palną na zasadach i w trybie przepisów ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. z 2022 r. poz. 2516 oraz z 2023 r. poz. 535, 803, 1030 i 1532).
2. Minister właściwy do spraw gospodarki wodnej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i warunki posiadania, przechowywania i ewidencjonowania broni palnej oraz amunicji do niej, oraz środków przymusu bezpośredniego, mając na względzie konieczność uniemożliwienia dostępu do broni, amunicji i środków przymusu bezpośredniego osobom trzecim oraz potrzebę ochrony ewidencji przed uszkodzeniem, zniszczeniem lub utratą.
Art. 251f. 1. W przypadkach, o których mowa w art. 11 pkt 1-3, 8, 10 i 12-14 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. z 2023 r. poz. 202, 547, 1053, 1088, 1489 i 1963), inspektor regionalnej inspekcji wodnej może użyć środków przymusu bezpośredniego, o których mowa w art. 12 ust. 1 pkt 1, 2 lit. a, pkt 7, 12 lit. a i pkt 13 tej ustawy, lub wykorzystać te środki.
2. W przypadkach, o których mowa w art. 45 pkt 1 lit. a i pkt 2 oraz w art. 47 pkt 1, 2 lit. a, pkt 3, 5 i 6 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, inspektor regionalnej inspekcji wodnej może użyć broni palnej lub ją wykorzystać.
3. Użycie i wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego i broni palnej oraz dokumentowanie tego użycia i wykorzystania odbywa się na zasadach określonych w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.
Art. 251g. 1. Krajowy Inspektor Wodny wskazuje stanowiska pracy w Inspekcji Wodnej, na których wykonuje się zadania związane z wykonywaniem czynności w terenie.
2. Na stanowiskach, o których mowa w ust. 1, może być zatrudniona osoba, która:
1) ukończyła 21. rok życia;
2) jest obywatelem polskim;
3) korzysta z pełni praw publicznych;
4) nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo;
5) ma wykształcenie wyższe lub przez okres co najmniej 5 lat pełniła służbę w Policji, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Więziennej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Wywiadu Wojskowego, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Urzędzie Ochrony Państwa lub pełniła zawodową służbę wojskową.
Art. 251h. 1. Organy administracji publicznej oraz organizacje społeczne współdziałają z Inspekcją Wodną przy wykonywaniu jej zadań.
2. Współdziałanie, o którym mowa w ust. 1, polega w szczególności na bezpłatnym udzielaniu informacji lub udostępnianiu dokumentów lub danych niezbędnych do podjęcia czynności służbowych wynikających z posiadanych uprawnień.
3. Inspekcja Wodna przy wykonywaniu zadań w zakresie zapobiegania wykroczeniom i przestępstwom oraz wykrywania wykroczeń i przestępstw, o których mowa w ustawie z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym, współdziała z Państwową Strażą Rybacką.
Art. 251i. 1. Inspekcja Wodna może przekazać dane osobowe państwu trzeciemu lub organizacjom międzynarodowym, na ich wniosek, w przypadku gdy są spełnione warunki przekazywania informacji określone w art. 18a-18d ustawy z dnia 16 września 2011 r. o wymianie informacji z organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej, państw trzecich, agencjami Unii Europejskiej oraz organizacjami międzynarodowymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 783).
2. Wystąpienie z żądaniem, o którym mowa w art. 18 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz. Urz. UE L 119 z 04.05.2016, str. 1, z późn. zm. 6 ), nie wstrzymuje wykonywania przez Inspekcję Wodną zadań, o których mowa w art. 251b i art. 251c.”;
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230001963/O/D20231963.pdf [dostęp: 2024-06-25]
[2] Ustawa z dnia 13 lipca 2023 r. o rewitalizacji rzeki Odry (Dz. U. z 2023 r. poz. 1963) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230001963/O/D20231963.pdf [dostęp: 2024-06-25]
[3] Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Dz. U. 2022 r. poz. 883) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20220000883/O/D20220883.pdf [dostęp: 2024-06-25]
[4] Art. 478a ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2023 r. poz. 1478, 1688, 1890, 1963, 2029) brzmi:
Kto utrudnia lub udaremnia przeprowadzenie kontroli gospodarowania wodami albo wykrywanie i zwalczanie przestępstw lub wykroczeń przez Inspekcję Wodną, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230001478/U/D20231478Lj.pdf [dostęp: 2024-06-25]
[5] Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. z 2024 r. poz. 383) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20240000383/O/D20240383.pdf [dostęp: 2024-06-25]
