
EDIT z dnia 30 lipca 2024 roku. Zaktualizowano o dane z publikacji GUS „Ochrona środowiska 2023” [3] oraz „Ochrona środowiska w 2023 r.” [4].
W roku 2022 ilość ścieków przemysłowych oraz komunalnych wymagających oczyszczenia spadła do 2010,5 hm3, w roku kolejnym do 2000 hm3.
Wzrosła natomiast ilość ścieków nieoczyszczonych – w roku 2022 do 137,9 hm3, w 2023 r. do 135,8 hm3.
Oczyszczanie mechaniczne zastosowano w 19 procentach ścieków oczyszczanych w roku 2022 i w 17 procentach w roku 2023. W oczyszczalniach z podwyższonym usuwaniem biogenów oczyszczono 58,13 procent ścieków oczyszczanych w 2022 r. i 61 procent w 2023 r.
Zaobserwowano także kolejny spadek liczby oczyszczalni ścieków przemysłowych – w roku 2022 r. do 854, a w roku 2023 do 841. Liczba oczyszczalni komunalnych wyniosła w roku 2022 – 3260, w roku 2023 – 3249.
Liczba zbiorników bezodpływowych wyniosła zarówno w roku 2022, jak i 2023 – 2,1 mln.
Jednym z głównych problemów związanych z prawidłową gospodarką wodną jest pogarszająca się jakość wody, która uniemożliwia naturalne procesy samooczyszczania. Brak skutecznych działań w gospodarce ściekami przemysłowymi pogarsza sytuację zanieczyszczenia wód. Pod pojęciem zanieczyszczenia wód rozumie się wszelkie niekorzystne zmiany, zarówno fizyczne, chemiczne, jak i biologiczne, które obniżają walory jakościowe wody.
Rozwój gospodarki, w szczególności wzrost produkcji przemysłowej, intensyfikacja rolnictwa i rozwój aglomeracji miejskich, powodują pojawienie się nowych rodzajów presji na ekosystemy wodne. Jednym z głównych zagrożeń dla środowiska wodnego jest wyrzut ścieków przemysłowych i komunalnych do wód powierzchniowych lub bezpośrednio do gleby.
W tym zakresie szczególną uwagę należy zwrócić na wprowadzane do urządzeń kanalizacyjnych ścieki, które zawierają substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, których źródłem są duże zakłady przemysłowe [1].
Struktura ścieków w okresie 2000 do 2021 roku w Polsce
Rozróżniamy:
- Ścieki bytowe są to ścieki z budynków mieszkalnych, obiektów zbiorowego zamieszkania oraz użyteczności publicznej, które powstają w wyniku ludzkiego metabolizmu lub w trakcie funkcjonowania gospodarstw domowych, są to również ścieki o podobnym składzie pochodzące z tego typu budynków [2].
- Ścieki komunalne są to ścieki bytowe lub mieszanina ścieków bytowych wraz ze ściekami przemysłowymi, wodami opadowymi lub roztopowymi. Są one odprowadzane za pomocą urządzeń, które są używane przez gminę do kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych w celu spełnienia własnych zadań.
- Ścieki przemysłowe są to ścieki powstałe w wyniku działalności handlowej, przemysłowej, składowej, transportowej lub usługowej. Nie są one ani ściekami bytowymi, ani wodami opadowymi lub roztopowymi. Mogą być mieszaniną ścieków innego podmiotu i są odprowadzane za pomocą kanalizacyjnych urządzeń należących do tego zakładu.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego „Ochrona środowiska 2022” z 2022 r. w okresie od 2000 do 2021 roku zaobserwowano kilka zmian:
- spadek ilości ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczenia o około 10 proc., tj. z 2501,5 hm3 do 2254,0 hm3,
- spadek ilości nieoczyszczanych ścieków przemysłowych i komunalnych o 59 proc., tj. z 301,3 hm3 do 124,3 hm3,
- spadek udziału oczyszczanych mechanicznie ścieków przemysłowych i komunalnych o 33 proc., tj. z 732,7 hm3, do 487,7 hm3,
- ponad dwukrotny wzrost ilości ścieków przemysłowych i komunalnych oczyszczanych w oczyszczalniach z podwyższonym usuwaniem biogenów, tj. z 460,4 hm3 do 1 168,7 hm3.
Ponadto zauważono chociażby zmianę podejścia do oczyszczania ścieków, gdzie metody oparte na mechanicznym usuwaniu zanieczyszczeń są stopniowo zastępowane przez wysokoefektywne technologie, które skupiają się na głębszym usuwaniu związków azotu i fosforu.
Zgodnie z danymi GUS za 2021 rok wynika, iż ilość ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczenia wyniosła 2250 hm3, z tego 2126 hm3 ścieków zostało poddanych procesowi oczyszczania. To oznacza pozytywny wynik, który wskazuje na wysiłki podejmowane w celu minimalizacji wpływu zanieczyszczeń na środowisko wodne. Niestety wciąż występuje pewna ilość ścieków, które są odprowadzane bez uprzedniego oczyszczenia. W 2021 r. ilość ta wyniosła 124 hm3.
Odbiorcami ścieków, które wymagają oczyszczania były w przeważającej części zlewnie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW) w Gliwicach (473 hm3), Warszawie (316 hm3) i Gdańsku (278 hm3). Przy czym najmniejsze ilości ścieków odprowadzono do zlewni RZGW w Bydgoszczy (49 hm3) i Lublinie (74 hm3). W przypadku wyższego poziomu ścieków przemysłowych i komunalnych oczyszczano je metodami pozwalającymi na podwyższone usuwanie biogenów, w skali kraju było to 55 proc. wszystkich ścieków.
Ścieki przemysłowe
Informacje z roku 2021 roku wskazują, że największa ilość ścieków została wygenerowana w procesach związanych z produkcją i dostarczaniem energii elektrycznej, gazu, pary wodnej oraz gorącej wody i wyniosła 5 399 hm3. Większość tych ścieków to wody chłodnicze, które nie wymagają chemicznego ani biologicznego oczyszczania, ponieważ są one efektem procesów produkcyjnych, głównie w elektrowniach cieplnych. W związku z podwyższoną temperaturą, mogą one jednak powodować zanieczyszczenie termiczne wód. Największą ilość ścieków przemysłowych, które wymagają oczyszczania, wygenerowano w procesach przetwórstwa przemysłowego (49 proc.) oraz z działalności górniczej i wydobywczej (34 proc.).
Oczyszczalnie ścieków
Doskonalenie procesów zbierania i oczyszczania ścieków to kluczowe działania poprawiające jakość wód. Odbywają się one w oczyszczalni ścieków, czyli kompleksie urządzeń technologicznych, które służą do oczyszczania ścieków przemysłowych i komunalnych poprzez usunięcie z nich substancji rozpuszczonych, koloidów i zawiesin przed odprowadzeniem do wód lub ziemi.
Ze względu na stosowane metody oczyszczania ścieków i związane z nimi procesy, oczyszczalnie można podzielić na:
- Mechaniczne: usuwające nierozpuszczalne zanieczyszczenia przy użyciu krat, sit, piaskowników (np. ciała stałe i tłuszcze, które ulegają osadzaniu lub flotacji).
- Chemiczne: oczyszczające ścieki poprzez wytrącanie niektórych rozpuszczalnych związków lub neutralizację ścieków za pomocą metod chemicznych takich jak: koagulacja, sorpcja na węglu aktywnym itp.
- Biologiczne: usuwające organiczne i biogenne zanieczyszczenia ze ścieków poprzez biologiczny rozkład za pomocą mikroorganizmów i drobnoustrojów.
- Z podwyższonym usuwaniem biogenów: umożliwiające zwiększoną redukcję azotu i fosforu.
Na podstawie informacji z kilkunastu lat, wiemy iż liczba oczyszczalni ścieków przemysłowych w Polsce znacznie się zmniejszyła, spadając z 1626 w 2000 roku do 851 w 2021 roku. Część z tych oczyszczalni została zlikwidowana wraz z zamknięciem zakładów przemysłowych lub przekształcona w podczyszczalnie ścieków przemysłowych, w których uzyskuje się ścieki o zmniejszonym ładunku zanieczyszczeń, które to ścieki w dalszej kolejności mogą zostać odprowadzone do przydomowych oczyszczalni ścieków – komunalnych lub zakładowych.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego za 2021 r. wynika, iż wśród oczyszczalni przemysłowych, największy udział miały oczyszczalnie biologiczne (60 proc.) oraz mechaniczne (23 proc.). Większość oczyszczalni komunalnych korzystała z metod biologicznego oczyszczania ścieków (75 proc.) oraz metod umożliwiających podwyższone usuwanie biogenów (25 proc.).
Osady ściekowe
Podczas oczyszczania ścieków przemysłowych i komunalnych generowane są osady ściekowe, które stanowią problem wymagający odpowiedniego zagospodarowania. Osady ściekowe to pochodzące z oczyszczalni ścieków osady, powstające w komorach fermentacyjnych oraz innych instalacjach służących do procesu oczyszczania ścieków. Ich ilość i skład są zależne od sposobu i stopnia oczyszczania ścieków. Pomimo że ilość tych osadów wynosi zaledwie około 1-3 proc. objętości przepływających ścieków, ich właściwości sprawiają, że mogą spowodować zanieczyszczenie środowiska, gdy są niewłaściwie zagospodarowane. Osady ściekowe zawierają metale ciężkie i organizmy chorobotwórcze, dlatego tak ważne jest prawidłowe postępowanie z nimi.
Z drugiej strony, osady ściekowe posiadają praktyczne zastosowanie, ponieważ są źródłem substancji organicznej i pierwiastków biogennych. Mogą być wykorzystywane w rolnictwie do nawożenia gleb i roślin, tym samym dostarczając cenne źródło azotu i fosforu. Są również wykorzystywane do produkcji kompostu oraz do rekultywacji zdegradowanych terenów. Gospodarka osadami ściekowymi jest istotna z perspektywy obiegu zamkniętego, efektywnego wykorzystania energii oraz ochrony nieodnawialnych zasobów mineralnych, takich jak fosfor.
Z informacji podanych w raporcie GUS wynika, iż w roku 2021 w Polsce wytworzono 1025,8 tys. ton suchej masy osadów ściekowych, a to oznacza wzrost o 3,7 proc. w porównaniu z poprzednim rokiem. Zaobserwowano:
- niewielki wzrost ilości osadów poddawanych przekształceniu termicznemu o 1 proc.,
- zwiększenie ilości osadów wykorzystywanych w rolnictwie o 9,1 proc.,
- spadek ilości osadów stosowanych do produkcji kompostu o 24,3 proc.
Osady przemysłowe
W roku 2021 ilość osadów ściekowych powstających w przemysłowych oczyszczalniach ścieków zmniejszyła się o 37 proc. w stosunku do roku 2000, spadając z 703,3 tys. ton osadów w 2000 roku do 441,0 tys. ton suchej masy w 2021 roku.
Istnieje kilka czynników mogących przyczynić się do tego spadku, takich jak redukcja liczby oczyszczalni przemysłowych oraz zmniejszenie ilości wytwarzanych ścieków przemysłowych. Dodatkowo zaobserwowano pozytywny trend w postępowaniu z przemysłowymi osadami ściekowymi, polegający na 4 krotnym zwiększeniu ilości osadów poddanych unieszkodliwianiu termicznemu. W 2000 roku przekształceniu termicznemu poddano 28,2 tys. ton osadów, natomiast w 2021 roku masa osadów przekształconych termicznie wyniosła 128,3 tys. ton suchej masy!
GUS zwraca uwagę, iż w 2021 ilość osadów ściekowych powstających w przemysłowych oczyszczalniach ścieków stanowiła 43 proc. całkowitej masy osadów ściekowych wytworzonych w tym roku.
Reasumując
Brak odpowiednich działań w gospodarce ściekami przemysłowymi może prowadzić do poważnych konsekwencji dla środowiska naturalnego oraz zdrowia ludzkiego. Pomimo postępów w oczyszczaniu ścieków, wciąż istnieje potrzeba dalszych inwestycji w infrastrukturę wodno-ściekową w Polsce, aby minimalizować wpływ zanieczyszczeń na środowisko wodne. Z uwagi na fakt, że ścieki przemysłowe stanowią poważne wyzwanie dla środowiska i zdrowia publicznego, uwzględnienie skutecznych rozwiązań zarządzania tymi ściekami jest niezbędne dla ochrony zasobów wodnych i minimalizacji negatywnego wpływu na ekosystemy. Właściwe oczyszczanie i monitorowanie ścieków przemysłowych jest kluczowe dla utrzymania wysokiej jakości wody. Mając na uwadze zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska, Polska musi podjąć zdecydowane kroki w celu wprowadzenia zrównoważonej praktyki gospodarki ściekami przemysłowymi.
W raporcie GUS za 2022 r. przedstawiono również dane dotyczące głównych źródeł emisji przemysłowych do powietrza i masy wytworzonych odpadów przemysłowych.
[1] Publikacja GUS „Ochrona środowiska 2022” https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2022,1,23.html [dostęp: 2023-07-11]
[2] Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne [Dz. U. z 2022 r. poz. 2625, 2687, z 2023 r. poz.295, 412, 877] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170001566/U/D20171566Lj.pdf [dostęp: 2023-07-11]
[3] Publikacja GUS „Ochrona środowiska 2023” https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2023,1,24.html [dostęp: 2024-07-30]
[4] Publikacja GUS „Ochrona środowiska w 2023” https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-w-2023-roku,12,7.html [dostęp: 2024-07-30]