Odpady przemysłowe są związane z działalnością gospodarczą i dotyczą pierwszych 19 grup z katalogu odpadów [1]. Dane zawarte w niniejszym tekście pochodzą z publikacji GUS „Ochrona środowiska 2022” [2] i dotyczą odpadów pochodzących z zakładów, które rocznie wytwarzają łącznie powyżej 1 tysiąca ton odpadów, z wyłączeniem odpadów komunalnych, lub posiadających 1 milion ton lub więcej nagromadzonych odpadów. Z pobranych danych wynika, iż w 2021 r. ilość wytworzonych odpadów (z wyłączeniem odpadów komunalnych) z różnych sektorów gospodarki wyniosła 107 712 tysięcy ton. Głównymi czynnikami determinującymi tę ilość był rozwój gospodarczy oraz poziom konsumpcji indywidualnej.

Źródła odpadów przemysłowych

Głównymi źródłami odpadów, tak jak w poprzednich latach, były: górnictwo i wydobywanie (61,9 proc. ogólnej ilości wytworzonych odpadów) [3], przetwórstwo przemysłowe (22 proc.) [4] oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (12,7 proc.) [5]. Z całej ilości wytworzonych odpadów w 2021 roku, około 48 proc. poddano procesom odzysku, 44 proc. zostało unieszkodliwione poprzez składowanie, a 7 proc. poddano innym formom unieszkodliwienia.

Podobnie jak w latach ubiegłych największy udział w całkowitej ilości wytworzonych odpadów przemysłowych, tj. 60 proc przypadł odpadom powstającym podczas poszukiwania, wydobycia, fizycznej i chemicznej przeróbki rud i innych kopalin. Kolejnym ważnym źródłem odpadów były odpady z procesów termicznych, które stanowiły 19 proc. ogólnej ilości.

Gospodarka odpadami pochodzenia przemysłowego w poszczególnych częściach kraju

W roku 2021 największa ilość odpadów wytworzonych, podobnie jak w poprzednich latach, pochodziła z województwa śląskiego i dolnośląskiego, gdzie zlokalizowany jest przemysł wydobywczy. Te dwa regiony razem dostarczyły łącznie 58 proc. wszystkich wytworzonych odpadów. Natomiast najmniejszą ilość odpadów wytworzono w województwach lubuskim i podkarpackim – po 1 proc. każde.

Największy wzrost procentowy ilości odpadów w porównaniu z poprzednim rokiem odnotowano w województwie świętokrzyskim (11 proc.) oraz łódzkim (7 proc.). Natomiast największe spadki procentowe wystąpiły w województwach: podlaskim (62 proc.), warmińsko-mazurskim (55 proc.) i podkarpackim (34 proc.).

Jeśli chodzi o wzrost ilościowy odpadów, największy przyrost odnotowano w województwach: dolnośląskim (1,7 mln ton), świętokrzyskim (0,5 mln ton) i łódzkim (0,5 mln ton). Natomiast największy spadek wystąpił w województwach: podlaskim (1,5 mln ton), warmińsko-mazurskim (1,4 mln ton) i małopolskim (1 mln ton).

Grupy odpadów w poszczególnych rejonach

Jak wynika z danych GUS, w 2021 roku w poszczególnych województwach dominowały różne grupy odpadów wytworzonych, co można zauważyć w poniższych wynikach:

• Województwa dolnośląskie, lubelskie, małopolskie, śląskie i świętokrzyskie: dominowały odpady z grupy 01 – odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud i innych kopalin.
• Województwo kujawsko-pomorskie: przeważały odpady z grup: 10 – odpady z procesów termicznych; 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury.
• Województwa łódzkie, opolskie, podkarpackie i wielkopolskie: w czołówce wytworzonych odpadów znalazły się odpady należące do grupy 10 – odpady z procesów termicznych, znalazły się w czołówce wytworzonych odpadów.
• Województwo lubuskie: wiodące były odpady grupy 03 – odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury.
• Województwa podlaskie, pomorskie i warmińsko-mazurskie: największa liczba odpadów wytworzonych należała do grupy 17 – odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych).
• Województwo mazowieckie: najliczniej reprezentowane były odpady z grupy 19 – odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych.
• Województwo zachodniopomorskie: pierwsze miejsce pod względem ilości zajęły odpady grupy 06 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej, a drugie odpady grupy 19 – odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych.

Składowane odpady przemysłowe

Mimo wprowadzenia w polskim prawie pięciostopniowej hierarchii gospodarowania odpadami, która ma na celu ograniczenie ich powstawania i promowanie działań związanych z wykorzystaniem odpadów w całości bądź w części, znaczna ich część pochodząca z działalności gospodarczej wciąż trafia na składowiska. Według danych GUS w 2021 roku ilość odpadów przemysłowych składowanych wyniosła 47 milionów ton, zajmując ogólną powierzchnię 8051,1 hektarów. Największe obszary składowania znajdują się w województwach, w których wytwarzane są największe ilości odpadów. Są to województwa: śląskie, dolnośląskie, łódzkie i świętokrzyskie.

Zrekultywowane tereny składowania odpadów to obszary, które przeszły proces rewitalizacji i zostały przywrócone do użytku poprzez różnorodne działania. W ramach tych prac, teren został odpowiednio ukształtowany, poprawione zostały jego właściwości fizyczne i chemiczne, a także uregulowane zostały stosunki wodne. Dzięki tym działaniom teren zyskał nowe wartości użytkowe, umożliwiające jego dalsze wykorzystanie w odpowiedni sposób. W 2021 roku zrekultywowano jedynie 2,7 hektara powierzchni, co stanowi zaledwie 0,03 proc. ogólnej powierzchni składowisk.

Porównanie danych do 2019 roku

W 2019 r. wytworzono 107 712 tys. ton odpadów przemysłowych (z wyłączeniem odpadów komunalnych), czyli o 6 422 tys. ton odpadów więcej niż w 2021 r.  Głównym źródłem odpadów w 2019 r. były górnictwo i wydobywanie 55,8 proc. ilości wytworzonych odpadów ogółem, czyli o 6,1 proc. mniej niż wskazują dane z 2021 r. Na drugim miejscu  przetwórstwo przemysłowe (23,8 proc.), które było większe o 1,8 proc. w stosunku do 2021 r. oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę (12,3 proc.) tj. o 0,4 proc. mniej niż dane z najnowszej publikacji GUS zawierającej dane z 2021 roku. Z ogólnej ilości odpadów wytworzonych w 2019 r., 49 proc. zostało poddanych odzyskowi, co daje wynik 1 proc. więcej niż w roku 2021 W 2019 r. składowano podobną ilość odpadów przemysłowych (przekładało się to na 8051,1 hektarów)  co w 2021 r. lecz zrekultywowano o 1,7 h mniej składowisk niż dwa lata później.

Wnioski

Ze względu na nieznaczne różnice w poziomie odzysku odpadów przemysłowych, ilości składowanych odpadów oraz rekultywowanych terenów na podstawie danych z 2019 r. i 2021 r. zalecenia dla sektora odpadów przemysłowych nadal są aktualne.

W najbliższych latach model funkcjonowania gospodarki odpadami w Polsce będzie podlegać istotnym zmianom. Zgodnie z obecnymi regulacjami Unii Europejskiej, które promują gospodarkę o obiegu zamkniętym, zagospodarowanie odpadów opiera się na kilku priorytetowych etapach zgodnie z obecnymi wymaganiami ochrony środowiska. W pierwszej kolejności należy minimalizować produkcję odpadów, w dalszej kolejności działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części. Ostatecznie, poddanie odpadów unieszkodliwieniu, jeśli nie istnieje inna możliwość.

Choć obowiązują w naszym kraju odpowiednie przepisy prawa, podejmowane są liczne działania związane z zrównoważoną mające na celu ograniczenie ilości odpadów pochodzących z gospodarki oraz promowane są działania związane z recyklingiem odpadów, nadal jednak istnieje potrzeba większego zaangażowania w unieszkodliwianie odpadów, zmniejszanie ilości odpadów umieszczanych na składowisku i zintensyfikowanie działań rewitalizacyjnych na terenach składowania.

Konieczne jest dalsze ograniczanie ilości odpadów wytwarzanych przez sektory gospodarki poprzez wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań technologicznych. Równocześnie należy zwiększyć wysiłki w zakresie recyklingu i odzysku surowców z odpadów, co przyczyni się do bardziej efektywnego wykorzystania zasobów i zmniejszenia obciążenia środowiska.
W raporcie GUS za 2022 r., przedstawiono również dane dotyczące głównych źródeł emisji przemysłowych do powietrza i ilości wytworzonych ścieków przemysłowych. 

[1] Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 2 stycznia 2020 r. w sprawie katalogu odpadów [Dz.U.2020.10] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200000010/O/D20200010.pdf

[2] Publikacja GUS „Ochrona środowiska 2022” https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2022,1,23.html

[3] Odpady z górnictwa i wydobywania to rodzaj odpadów przemysłowych powstających w procesie poszukiwania, wydobycia oraz przetwarzania surowców mineralnych. Są to odpady generowane w różnych fazach działalności górniczej, w tym podczas eksploatacji kopalni, wydobycia surowców mineralnych, przeróbki rud oraz rekultywacji terenów górniczych. Odpady te mogą mieć różne formy i skład chemiczny w zależności od rodzaju wydobywanego surowca.

[4] Odpady z przetwórstwa przemysłowego to rodzaj odpadów przemysłowych powstających w procesie obróbki, przekształcania lub przetwarzania surowców i materiałów w różnych gałęziach przemysłu. Są to odpady generowane podczas produkcji wyrobów przemysłowych lub operacji przemysłowych, takich jak obróbka mechaniczna, przemysł chemiczny, przemysł spożywczy, przemysł metalurgiczny itp. Odpady te mogą mieć różne formy, skład chemiczny i właściwości fizyczne w zależności od rodzaju przemysłu i procesu przetwarzania.

[5] Odpady z wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę to rodzaj odpadów przemysłowych związanych z produkcją i dostarczaniem różnych form energii do użytku przemysłowego i społecznego. Odpady te są wynikiem działalności przedsiębiorstw energetycznych, elektrociepłowni, zakładów przemysłowych zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej, gazu, pary wodnej i gorącej wody.