Import uszkodzonych samochodów ze Stanów Zjednoczonych stał się bardzo popularny na przestrzeni kilku ostatnich lat. Według danych Instytutu Badań Rynku Motoryzacyjnego Samar, w 2023 r. do Polski sprowadzono ponad 46 tys. samochodów pochodzących z USA. Importowane samochody znajdują się w różnym stanie technicznym i wizualnym – jedne są mniej lub bardziej uszkodzone, a inne uległy poważnym wypadkom, aktom wandalizmu, spaleniom lub zatopieniom. Należy podkreślić, że rynek samochodów w Stanach jest bardzo specyficzny – nawet pojazdy uszkodzone w stopniu nieznacznym bardzo często traktowane są i kwalifikowane jako nienadające się do ponownego dopuszczenia do ruchu drogowego w USA. Osoby, które sprowadzają uszkodzone pojazdy zazwyczaj nie traktują ich jako odpady, a raczej towary, które można naprawić i odsprzedać jako sprawne samochody. W związku z powyższym, nie zostają dopełnione żadne procedury związane z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów.
Czy import uszkodzonego pojazdu z USA może być uznany za nielegalne transgraniczne przemieszczenie odpadu?
W ocenie służb celnych oraz inspekcji ochrony środowiska, które zatrzymują sprowadzane samochody z zagranicy, bardzo często pada jednoznaczna ocena – uszkodzony pojazd stanowi odpad, a importer dokonał nielegalnego międzynarodowego przemieszczenia odpadu. Uszkodzone pojazdy najczęściej kwalifikowane są jako odpady niebezpieczne o kodzie 16 01 04* (zużyte lub nienadające się do użytkowania pojazdy), zgodnie z załącznikiem do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 stycznia 2020 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. poz. 10) [1].
Należy zaznaczyć, iż przemieszczanie odpadów pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej, a także przywóz i wywóz odpadów na i z terenu Unii, podlegają przepisom rozporządzenia (WE) 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów [2] oraz przepisom ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów [3], które określają właściwość organów oraz kary pieniężne za naruszenie obowiązków określonych przepisami prawa.
Po dokonaniu oceny przez organy, że sprowadzony pojazd stanowi „odpad”, wszczęte zostaje postępowanie w sprawie nielegalnego transgranicznego przemieszczenia odpadów, w efekcie którego na importera może zostać nałożona administracyjna kara pieniężna w wysokości od 50 000 zł nawet do 500 000 zł oraz zobowiązanie do przekazania pojazdu, bez względu na jego aktualny stan, do stacji demontażu. Dodatkowo, import odpadów z zagranicy do Polski bez wymaganych stosownych procedur i zezwoleń – w tym przypadku bez procedury uprzedniego pisemnego zgłoszenia i zgody, która obowiązuje dla odpadów z listy bursztynowej przeznaczonych do odzysku – stanowi przestępstwo (przyp. aut. zezwolenie w Polsce wydaje Główny Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie).
Czy każde uszkodzone auto, które jest importowane z zagranicy do Polski stanowi odpad?
W rzeczywistości bardzo problematyczne okazuje się stwierdzenie czy używane pojazdy sprowadzane do Polski, w tym pojazdy uszkodzone i powypadkowe, stanowią odpady i podlegają przepisom o transgranicznym przemieszczaniu odpadów. Powyższe skutkuje wieloma sporami sądowymi pomiędzy importerami a organami inspekcji ochrony środowiska.
W Stanach Zjednoczonych bardzo często pojazd nieznacznie uszkodzony nie jest naprawiany przez właściciela, ale przekazywany firmie ubezpieczeniowej. W zamian za przekazanie samochodu ubezpieczycielowi (który ostatecznie sprzedaje go na aukcji), wypłacane jest odszkodowanie w kwocie odpowiadającej szkodzie całkowitej pojazdu. Jednak nie we wszystkich stanach USA rejestracja takiego pojazdu jest możliwa (np. Kalifornia), a jedynym sposobem na dochód z uszkodzonego pojazdu jest jego sprzedaż do innego stanu USA lub za granicę. Dla pojazdów, które zostały zakwalifikowane w USA jako uszkodzone/powypadkowe lub nienadające się do naprawy, wydawane są świadectwa typu Certificate of Destruction, Damage Equal to the Value, For Parts Only, Non Rebuildable, Non Repairable, Salvage Certificate itp. Fakt posiadania ww. dokumentów często wpływa na niską cenę pojazdów, która zachęca podmioty do ich zakupu i sprowadzenia na teren RP.
W ocenie, czy przedmiotowy pojazd stanowi odpad decydujące znaczenie ma jego stan w momencie wwozu na terytorium Polski oraz wola jego poprzedniego właściciela (sprzedającego). W związku z powyższym, nie można jednoznacznie stwierdzić, że każdy uszkodzony pojazd, który został sprowadzony do Polski stanowi odpad.
Jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę przy ocenie czy uszkodzone auto stanowi odpad?
W pierwszej kolejności należy przyjrzeć się definicji odpadu w myśl ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2023 r., poz. 1587) [4] oraz przepisom ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz.U. z 2020 r., poz. 1792) [3] i rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów [2].
Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy o odpadach [5], odpad definiowany jest jako „każda substancja lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany”. Zgodnie z powyższą definicją, odpad powstaje w momencie, gdy posiadacz przedmiotu nie znajduje dla niego dalszego zastosowania i pozbywa się go, zamierza się pozbyć lub do którego pozbycia się jest zobowiązany z mocy prawa. Aby ustalić, czy pojazd w dniu wwozu go na teren kraju stanowił odpad decydujące znaczenie ma moment jego sprzedaży – wola sprzedającego i obowiązki na nim ciążące (czy wolą sprzedawcy było pozbycie się pojazdu lub czy miał obowiązek uznania pojazdu za odpad z uwagi na obowiązujące przepisy prawa).
Niekiedy nie ma możliwości ustalenia woli sprzedającego na podstawie zgromadzonych w toku postępowania dokumentów i zachodzi wtedy konieczność, aby w sposób szczegółowy przeprowadzić postępowanie dowodowe i ustalić status pojazdu. W takiej sytuacji, zgodnie z wyrokiem NSA II OSK 1975/17 [6], konieczne może być ustalenie i analiza treści oferty sprzedaży przedmiotowego pojazdu, ze szczególnym uwzględnieniem opisanego w niej stanu technicznego i formalnoprawnego (z punktu widzenia obowiązujących na terytorium USA przepisów – prawo stanowe i prawo federalne).
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 18 czerwca 2015 r. sygn. akt II OSK 2874/13 [7] wskazał, że dla uznania danego przedmiotu za odpad podlegający regulacjom ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz. U. z 2007 r. Nr 124, poz. 859 ze zm.) oraz rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego str. 5 z 8 i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów, decydujące znaczenie ma stan prawny i faktyczny istniejący w chwili wprowadzenia pojazdu na terytorium Polski. Nabycie przez pojazd statusu odpadu uzależnione jest od tego, czy w momencie przekroczenia granicy może on być wykorzystywany zgodnie z jego pierwotnym przeznaczeniem, czyli czy może on poruszać się po drogach. Mając powyższe na względzie, należy pamiętać, że na uzyskany przez pojazd status odpadu nie ma wpływu to, co stanie się z nim w przyszłości. Jego późniejsza naprawa i rejestracja na terenie Polski nie zmieniają tej oceny.
W wyroku z dnia 24 czerwca 2019 r. sygn. akt II OSK 1975/17 [6] Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że dla uznania przedmiotu za odpad nie ma znaczenia okoliczność, że dla jego nabywcy może on mieć wartość użytkową i nadaje się do dalszego wykorzystania po poddaniu stosownym operacjom. Tym samym, odpady mogą i podlegają obrotowi gospodarczemu, co pozostaje jednak bez wpływu na ich status, zaś rozpatrując stan techniczny danego pojazdu, organ może zakwalifikować jako odpad nie tylko pojazd nienadający się do naprawienia (niemożność techniczna lub technologiczna albo nieopłacalność ekonomiczna, stan określany jako „szkoda całkowita”). Ewentualna naprawa i rejestracja pojazdu nie wykluczają zakwalifikowania naprawionego pojazdu jako odpadu.
Gdzie szukać wskazówek?
Klasyfikacja uszkodzonych pojazdów budzi wiele wątpliwości i sporów. W celu zminimalizowania problemów z interpretacją przepisów, wydane zostały w Polsce i w Unii Europejskiej dokumenty, które mają charakter wytycznych i wskazówek metodycznych, ułatwiających prawidłową kwalifikację i ocenę pojazdu. Pierwszym z ww. dokumentów są „Wskazówki metodyczne z dnia 3 kwietnia 2008 r. z korektami pkt 2 z dnia 15 lipca 2008 r. oraz z dnia 21 marca 2013 r. w sprawie uznawania pojazdów za odpad w transgranicznym przemieszczaniu odpadów” [8], natomiast drugim dokumentem są „Wytyczne korespondentów nr 9 w sprawie przemieszczania odpadów w postaci pojazdów” [9]. Obydwa dokumenty można znaleźć na portalu gov.pl [10]. Należy jednak pamiętać, że powyższe dokumenty, choć nie są prawnie wiążące dla organów i sądów, to ułatwiają odróżnienie pojazdów używanych od odpadów w postaci pojazdów i często są brane pod uwagę w celu ich prawidłowej kwalifikacji.
Podsumowanie
Opisana wyżej problematyka została scharakteryzowana na przykładzie rynku samochodowego w USA, ale należy pamiętać, że dotyczy również pojazdów sprowadzanych z innych krajów na terytorium RP. Nie można jednoznacznie stwierdzić, że każdy uszkodzony pojazd, który został sprowadzony do Polski stanowi odpad, ponieważ decydujące znaczenie ma jego stan w momencie wwozu do kraju oraz wola zbywcy, a także stan prawny i faktyczny istniejący w chwili wprowadzenia pojazdu na terytorium Polski. Kluczowe jest, aby pamiętać, że to, co stanie się w przyszłości z pojazdem – jego ewentualna naprawa, rejestracja, pozytywne badania techniczne oraz przywrócenie do poruszania się po drogach – nie ma wpływu na uzyskany status odpadu.
Autorka: Magdalena Zachara, specjalista Kancelarii Ekologicznej ds. ochrony środowiska
Pytanie? Konkretna odpowiedź!
Czym jest lista zielona i bursztynowa w transgranicznym przemieszczaniu odpadów?
Transgraniczne przemieszczanie odpadów związane jest z dochowaniem wymaganych procedur (procedura informowania lub procedura pisemnego zgłoszenia i zgody).
Procedury te różnią się w zależności od rodzaju przemieszczanych odpadów (lista bursztynowa, lista zielona, odpady niesklasyfikowane) oraz procesu, jakiemu odpady mają zostać poddane (odzysk lub unieszkodliwianie).
Przywóz odpadów w celu unieszkodliwienia:
- dla wszystkich odpadów – obowiązuje procedura pisemnego zgłoszenia i zgody na transgraniczne przemieszczenie odpadów.
Przywóz odpadów w celu odzysku:
- dla odpadów z „listy zielonej” lub „zielonego wykazu odpadów” [11] – obowiązuje procedura informowania;
Na „liście zielonej” znajdują się rodzaje odpadów inne niż niebezpieczne, które zostały wyszczególnione w załączniku III do rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów;
- dla odpadów z „listy bursztynowej” lub „bursztynowego wykazu odpadów” [12] – obowiązuje procedura pisemnego zgłoszenia i zgody na transgraniczne przemieszczenie odpadów.
Na „liście bursztynowej” znajdują się rodzaje odpadów niebezpiecznych i potencjalnie niebezpiecznych, które zostały wyszczególnione w załączniku IV do rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów;
- dla odpadów niesklasyfikowanych (spoza listy, nieujętych w żadnym załączniku) – obowiązuje procedura pisemnego zgłoszenia i zgody na transgraniczne przemieszczenie odpadów;
[1] załącznik do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 stycznia 2020 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. poz. 10) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200000010/O/D20200010.pdf [dostęp: 2024-06-11]
[2] rozporządzenie (WE) 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32006R1013 [dostęp: 2024-06-11]
[3] ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1792, z 2023 r. poz. 1890) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20071240859/U/D20070859Lj.pdf [dostęp: 2024-06-11]
[4] ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2023 r., poz. 1587, 597, 1688, 1852, 2029) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf [dostęp: 2024-06-11]
[5] art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2023 r., poz. 1587, 597, 1688, 1852, 2029) brzmi:
1. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
6) odpadach – rozumie się przez to każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany;
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf [dostęp: 2024-06-11]
[6] wyrok NSA z dnia 24 czerwca 2019 r. sygn. akt II OSK 1975/17 https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/0199CCE2F7 [dostęp: 2024-06-11]
[7] wyrok NSA z dnia 18 czerwca 2015 r. sygn. akt II OSK 2874/13 https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/6B62458CD4 [dostęp: 2024-06-11]
[8] Wskazówki metodyczne z dnia 3 kwietnia 2008 r. z korektami pkt 2 z dnia 15 lipca 2008 r. oraz z dnia 21 marca 2013 r. w sprawie uznawania pojazdów za odpad w transgranicznym przemieszczaniu odpadów https://przemyslisrodowisko.pl/wp-content/uploads/2024/05/wskazowki_metodyczne_odpadow_gov.pl_.pdf [dostęp: 2024-06-11]
[9] Wytyczne korespondentów nr 9 w sprawie przemieszczania odpadów w postaci pojazdów https://przemyslisrodowisko.pl/wp-content/uploads/2024/05/wytyczne_korenspondentow_gov.pl_.pdf [dostęp: 2024-06-11]
[10] Wskazówki metodyczne w sprawie uznawania uszkodzonych pojazdów za odpad w transgranicznym przemieszczaniu odpadów https://www.gov.pl/web/gios/wskazowki-metodyczne-w-sprawie-uznawania-uszkodzonych-pojazdow-za-odpad-w-transgranicznym-przemieszczaniu-odpadow2 [dostęp: 2024-06-11]
[11] załącznik III do rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów – Wykaz odpadów podlegajacych ogólnemu wymogowi w zakresie informowania określonemu w art. 18 („zielony” wykaz odpadów) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32006R1013 [dostęp: 2024-06-11]
[12] załącznik IV do rozporządzenia (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów – Wykaz odpadów podlegajacych procedurze uprzedniego pisemnego zgłoszenia i zgody („bursztynowy” wykaz odpadów) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32006R1013 [dostęp: 2024-06-11]
