System handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (ETS)

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (EU ETS) ma na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, których pochodzenie związane jest z przemysłem. System stanowi aktualnie jeden z kluczowych mechanizmów umożliwiających trwałą redukcję emisji gazów cieplarnianych. W myśl zasady „zanieczyszczający płaci” liczne zakłady przemysłowe w całej Wspólnocie zobowiązane są do uczestnictwa w Systemie handlu uprawnieniami i uiszczania opłat za wyemitowane gazy cieplarniane wyrażone ekwiwalentem emitowanego CO₂.

Zgodnie z założeniami EU ETS docelowa redukcja emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych powinna osiągnąć poziom, który według naukowców uważany jest za konieczny do uniknięcia groźnych zmian klimatu. System handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych ma prowadzić do stopniowego obniżania emisji aby w roku 2050 możliwe było osiągnięcie neutralności klimatycznej – w odniesieniu do emisji gazów cieplarnianych oznacza to osiągnięcie zera emisji netto [8].

Historia EU ETS

W 2002 roku Parlament Europejski i Rada uznały zmianę klimatu za priorytet w odniesieniu do działań podejmowanych w Unii [1]. W konsekwencji organy Unii Europejskiej zapewniły o ustanowieniu w całej Wspólnocie systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, którego celem będzie dążenie do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych.

Początków systemu unijnego należy jednak upatrywać pięć lat wcześniej, wraz z przyjęciem w roku 1997 protokołu z Kioto [2] do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu [3], w której ustanowiono cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Jednym z najistotniejszych wydarzeń w historii tworzenia się EU ETS jest przyjęcie przez Parlament Europejski w 2003 roku Dyrektywy ustanawiającej system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie [4]. Dyrektywa ta, transponowana do prawa krajowego, jest podstawą funkcjonowania EU ETS we wszystkich krajach członkowskich.

EU ETS jest pierwszym na świecie dużym systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, umożliwiającym skuteczną redukcję emisji na szeroką skalę.

Kraje objęte systemem handlu uprawnieniami do emisji

System handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych wdrożony został we wszystkich 27 krajach Unii Europejskiej oraz w Islandii, Lichtensteinie oraz Norwegii. Wszystkie kraje uczestniczące w EU ETS zobowiązane są do monitorowania, raportowania i bilansowania emisji zgodnie z zasadami określonymi w obowiązujących aktach prawa.

Proces wdrażania EU ETS

Wdrażanie EU ETS przebiega w czterech etapach, stanowiących okresy rozliczeniowe, w których państwa członkowskie opracowują krajowe plany rozdziału uprawnień (KPRU), uwzględniając stopniowe zmniejszanie wielkości emisji zgodnie z zaplanowanymi limitami:

• Etap I – od 2005 r. do 2007 r. (faza pilotażowa).
• Etap II – od 2008 r. do 2012 r.
• Etap III – od 2013 r. do 2020 r.
• Etap IV – od 2021 r. do 2030 r. (podzielony na dwa pięcioletnie podokresy: 2021-2025 oraz 2026-2030).

Dla każdego z wydzielonych etapów założono stopień redukcji emisji, określany m.in. na podstawie wielkości emisji z instalacji w całej Wspólnocie w poszczególnych okresach poprzedzających dany etap. Na podstawie opracowanych krajowych planów rozdziału uprawnień określane są pule uprawnień do emisji dla poszczególnych branż, wielkość przydziału uprawnień darmowych oraz przydział uprawnień dla poszczególnych instalacji.

Kolejne lata to zakładane wdrożenie EU ETS2, który swoim zasięgiem obejmie również budownictwo, drogownictwo i transport, a także dotyczyć będzie procesów technologicznych prowadzonych w innych branżach przemysłu, nie uwzględnionych dotychczas w systemie handlu uprawnieniami.

Zgodnie z założeniami wdrażania EU ETS wielkość emisji dwutlenku węgla do roku 2030 we Wspólnocie zmniejszyć się powinna o 55% w stosunku do poziomów emisji z roku 2005 [9]. Założenia polityki klimatycznej Unii zakładają stopniowe obniżanie emisji w każdym okresie rozliczeniowym oraz docelowe osiągnięcie zera emisji netto do roku 2050.

Podstawa funkcjonowania EU ETS

Podstawą funkcjonowania EU ETS we Wspólnocie jest Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE [4], zakładająca wsparcie w zmniejszaniu emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych w sposób efektywny pod względem kosztów oraz skuteczny gospodarczo.

Oprócz wskazanej powyżej dyrektywy ETS w obrocie prawnym funkcjonuje szereg aktów prawnych mających na celu regulację poszczególnych zagadnień istotnych dla realizacji celów systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Do najważniejszych aktów wykonawczych należą nich:

• Rozporządzenie FAR (ang. free alocation rules) – rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2019/331 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie ustanowienia przejściowych zasad dotyczących zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji w całej Unii na podstawie art. 10a dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady [5]
• Rozporządzenie MRR (ang. monitoring and reporting regulation) – Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2018/2066 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie monitorowania i raportowania w zakresie emisji gazów cieplarnianych na podstawie dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz zmieniające rozporządzenie Komisji (UE) nr 601/2012 [6]

W Polsce zagadnienia w zakresie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych reguluje ustawa z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych [7], która określa m.in. rodzaje działań prowadzonych w instalacjach wraz z wartościami progowymi odniesionymi do zdolności produkcyjnych tych instalacji oraz gazy cieplarniane przyporządkowane danemu działaniu tj. dwutlenek węgla (CO₂), podtlenek azotu (N₂O) oraz perfluorowęglowodory (PFCs).

Istotnym aktem polskiego prawa jest także ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji, której zapisy odnoszą się do obowiązków informacyjnych w zakresie korzystania ze środowiska i dotyczą nie tylko podmiotów uczestniczących w systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, a wszystkich podmiotów korzystających ze środowiska.

Uczestnictwo w EU ETS

Unijny system handlu uprawnieniami ustanowiony został Dyrektywą ETS, która ma zastosowanie do działań wymienionych w załącznikach I i III oraz do gazów cieplarnianych wymienionych w załączniku II tejże Dyrektywy. Z uczestnictwem w unijnym systemie handlu uprawnieniami wiąże się szereg praw i obowiązków, które omówiono poniżej.

Zakres działań objęty EU ETS

Unijny system handlu uprawnieniami dotyczy instalacji, w których prowadzone są działania określone w załączniku I do Dyrektywy ETS oraz w załączniku 1 do ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych [4]. Do działań tych należą:

• Spalanie paliw w instalacjach o całkowitej nominalnej mocy cieplnej przekraczającej 20 MW;
• Spalanie paliw w instalacjach spalania odpadów komunalnych o całkowitej nominalnej mocy cieplnej przekraczającej 20 MW;
• Rafinacja oleju, w której wykorzystywane są jednostki spalania o całkowitej nominalnej mocy cieplnej przekraczającej 20 MW;
• Produkcja koksu;
• Prażenie lub spiekanie rud metalu, w tym rudy siarczkowej;
• Produkcja żelaza lub stali (pierwotny i wtórny wytop), łącznie z odlewaniem stałym, z wydajnością powyżej 2,5 Mg na godzinę;
• Produkcja lub obróbka metali żelaznych (w tym stopów żelaznych), w której wykorzystywane są jednostki spalania o całkowitej nominalnej mocy cieplnej przekraczającej 20 MW;
• Produkcja pierwotnego aluminium lub tlenku glinu;
• Produkcja wtórnego aluminium, w której wykorzystywane są jednostki spalania o całkowitej nominalnej mocy cieplnej przekraczającej 20 MW;
• Produkcja lub obróbka metali nieżelaznych, w tym produkcja stopów, rafinacja, odlewnictwo itp., w której wykorzystywane są jednostki spalania o całkowitej nominalnej mocy cieplnej (w tym paliwa wykorzystywane jako czynniki redukujące) przekraczającej 20 MW;
• Produkcja klinkieru cementowego w piecach obrotowych o zdolności produkcyjnej przekraczającej 500 Mg dziennie lub innych piecach o zdolności produkcyjnej powyżej 50 Mg na dobę;
• Produkcja wapna lub kalcynacja dolomitu lub magnezytu w piecach obrotowych lub innych piecach o zdolności produkcyjnej przekraczającej 50 Mg na dobę;
• Osuszanie lub kalcynacja gipsu lub produkcja płyt gipsowo-kartonowych i innych wyrobów gipsowych, o zdolności produkcyjnej gipsu kalcynowanego lub suchego gipsu wtórnego przekraczającej łącznie 20 ton na dobę;
• Wytwarzanie szkła, łącznie z włóknem szklanym, z wydajnością przetopu przekraczającą 20 Mg na dobę;
• Produkcja wyrobów ceramicznych przez wypalanie, o wydajności powyżej 75 Mg na dobę;
• Wytwarzanie materiałów izolacyjnych z wełny mineralnej z wykorzystaniem szkła, surowców skalnych lub żużlu przy użyciu zdolności produkcyjnej przekraczającej 20 Mg na dobę;
• Produkcja pulpy drzewnej lub innych materiałów włóknistych;
• Produkcja papieru lub tektury o wydajności przekraczającej 20 Mg na dobę;
• Produkcja sadzy, w tym karbonizacja substancji organicznych, takich jak oleje mineralne, smoły, pozostałości krakowania i destylacji, o zdolności produkcyjnej przekraczającej 50 ton na dobę;
• Produkcja kwasu azotowego;
• Produkcja kwasu adypinowego;
• Produkcja kwasu glioksalowego i glioksylowego;
• Produkcja amoniaku;
• Produkcja chemikaliów organicznych luzem poprzez krakowanie, reformowanie, częściowe lub pełne utlenianie albo poprzez podobne procesy, przy zdolności produkcyjnej przekraczającej 100 Mg na dobę;
• Produkcja wodoru (H2) i gazu do syntezy o zdolności produkcyjnej przekraczającej 5 Mg na dobę;
• Produkcja węglanu sodu (Na2CO3) oraz wodorowęglanu sodu (NaHCO3);
• Wychwytywanie dwutlenku węgla z instalacji objętej systemem handlu uprawnieniami do emisji w celu jego przesyłania i podziemnego składowania, w łącznej ilości równej lub większej niż 100 kiloton;
• Przesyłanie dwutlenku węgla przeznaczonego do podziemnego składowania dwutlenku węgla w łącznej ilości równej lub większej niż 100 kiloton, z wyłączeniem emisji objętych innym działaniem;
• Podziemne składowanie dwutlenku węgla w łącznej ilości równej lub większej niż 100 kiloton.

Systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych są zatem objęte wszystkie instalacje spełniające kryteria uczestnictwa instalacji w EU ETS. Zakłady związane z eksploatacją instalacji, w których prowadzone są działania wymienione powyżej przy osiągnięciu progów dla poszczególnych działań, są zobowiązane do spełnienia wymagań prawa w zakresie handlu emisjami.

Warto zaznaczyć, że pojęcie instalacji w systemie EU ETS nie jest jednoznaczne z definicją instalacji w rozumieniu ustawy prawo ochrony środowiska. Na potrzeby Systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych EU ETS instalacja definiowana jest jako stacjonarne urządzenie techniczne lub zespół takich urządzeń, w których są prowadzone jedno lub więcej działań określonych w załączniku nr 1 do ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych oraz wszelkie inne czynności posiadające bezpośredni techniczny związek ze wskazanymi działaniami prowadzonymi w danym miejscu, które powodują emisję lub mają wpływ na jej wielkość [10].

Podstawa uczestnictwa w Systemie handlu uprawnieniami

Podstawą uczestnictwa w EU ETS jest zezwolenie na emisję gazów cieplarnianych wydawane dla instalacji [11]. Wnioski o wydanie zezwoleń na emisję gazów cieplarnianych opiniowane są przez Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami przy Instytucie Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego, który jest jednocześnie administratorem Systemy handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych w Polsce [12].

Zezwolenie na emisję gazów cieplarnianych jest decyzją administracyjną umożliwiającą emisję gazów cieplarnianych z instalacji objętej systemem i określającą obowiązki prowadzącego instalację w zakresie monitorowania emisji. Proces wydania zezwolenia regulowany jest przez kodeks postępowania administracyjnego.

Monitorowanie i raportowanie emisji gazów cieplarnianych

Nadzór nad ograniczaniem emisji gazów cieplarnianych możliwy jest dzięki stałemu monitorowaniu i raportowaniu w zakresie emisji gazów cieplarnianych zgodnie z rozporządzeniem Wykonawczym Komisji (UE) 2018/2066. Podmioty uczestniczące w Systemie zobowiązane są do ciągłego monitorowania i weryfikowania poziomów działalności, w tym wielkości emisji gazów cieplarnianych, dzięki czemu możliwe jest wdrażanie działań dostosowawczych mających na celu osiągnięcie wyznaczonych limitów emisji gazów cieplarnianych.

Obowiązki wynikające z systemu handlu uprawnieniami do emisji

Podstawowym obowiązkiem wynikającym z uczestnictwa w systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych jest uzyskanie przez prowadzącego instalację zezwolenia na emisji gazów cieplarnianych. Prowadzący instalację, posiadający tytuł władania instalacją, obowiązany wystąpić jest z wnioskiem o wydanie zezwolenia [11].

Organ właściwy do wydania zezwolenia dokonuje także zatwierdzenia planu metodyki monitorowania oraz ewentualnie planu pobierania próbek [13]. Prowadzący instalację jest także zobowiązany do monitorowania i raportowania emisji oraz uprawniony do złożenia wniosku aby uzyskać przydział bezpłatnych uprawnień do emisji gazów cieplarnianych [14].

W zakresie obowiązków informacyjnych prowadzący instalację zobowiązany jest do przedkładania rocznych raportów na temat wielkości emisji oraz rocznych raportów na temat poziomów działalności (tzw. raportów ALC). Raporty te są podstawą do określania poziomów działalności instalacji w całej wspólnocie i określania przydziału uprawnień do emisji [15].

Więcej o obowiązkach wynikających z uczestnictwa w Systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych piszemy TUTAJ.

Czym jest uprawnienie do emisji

Uprawnieniami do emisji określa się uprawnienie do wprowadzania do powietrza ekwiwalentu, w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji, dwutlenku węgla (CO₂) utworzone w ramach EU ETS lub systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych Konfederacji Szwajcarskiej, które służy do rozliczania wielkości emisji w ramach każdego z tych systemów i którym można rozporządzać na zasadach określonych w ustawie [16].

Jedno uprawnienie do emisji uprawniania prowadzącego instalację do wyemitowania jednej tony gazów cieplarnianych do atmosfery. Uprawnienia do emisji stanowią zatem formę opłaty za korzystanie ze środowiska, jednakże zasadnicza różnica wskazuje na możliwość handlowania uprawnieniami do emisji.

Na czym polega handel emisjami gazów cieplarnianych

W ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji Komisja Europejska określa limity gazów cieplarnianych możliwych do wyemitowania w poszczególnych sektorach przemysłu. Emisja gazów cieplarnianych przez instalacje uczestniczące w systemie handlu uprawnieniami musi być poprzedzona nabyciem uprawnień do emisji. Prowadzący instalację może dokonać zakupu uprawnień do emisji w rejestrze unii lub zawnioskować o przydział bezpłatnych uprawnień do emisji na zasadach określonych w odpowiednich aktach prawa.

Komisja Unii Europejskiej jest uprawniona do przyjmowania aktów delegowanych, które mają zapewnić przydział uprawnień w sposób, który dostarcza zachęt do redukcji emisji gazów cieplarnianych (w tym dwutlenku węgla, podtlenku azotu czy perfluorowęglowodorów) oraz do stosowania energooszczędnych technologii, uwzględniając najbardziej wydajne technologie, substytuty, alternatywne procesy produkcyjne, kogenerację o wysokiej sprawności, skuteczne odzyskiwanie energii gazów odlotowych, wykorzystanie biomasy oraz wychwytywanie i składowanie CO₂ [17].

Przydział bezpłatnych uprawnień do emisji

Prowadzący instalację kwalifikującą się do przydziału bezpłatnych uprawnień może przedłożyć wniosek o przydział bezpłatnych uprawnień na zasadach określonych w rozporządzeniu FAR [18]. Organem właściwym do przyjęcia wniosku jest Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami przy Instytucie Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego.

Na podstawie wniosków złożonych w całej Unii całościowy pułap uprawnień rozdzielany jest pomiędzy poszczególnymi instalacjami w sposób, który umożliwi ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do minimum.

Akty prawa regulujące zagadnienia przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji

Aktami prawa regulującymi zagadnienia przydziały bezpłatnych uprawnień do emisji, oprócz Dyrektywy ETS, są przede wszystkim:

• Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2019/331 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie ustanowienia przejściowych zasad dotyczących zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji w całej Unii
• Ustawa z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589);
• Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2019/1122 z dnia 12 marca 2019 r. uzupełniające dyrektywę 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do funkcjonowania rejestru Unii;
• Decyzja Delegowana Komisji (UE) 2019/708 z dnia 15 lutego 2019 r. uzupełniająca dyrektywę 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie wskazania sektorów i podsektorów uznanych za narażone na ryzyko ucieczki emisji w okresie 2021–2030;

Procedura przydziału bezpłatnych uprawnień

Proces przydziału bezpłatnych uprawnień od dnia otrzymania wniosku przez Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania emisjami do momentu faktycznego wydania uprawnień jest skomplikowany i obejmuje następujące etapy [19]:

1. Opracowanie głównych elementów wniosku o przydział bezpłatnych uprawnień (raportu dotyczącego danych podstawowych, planu metodyki monitorowania oraz w określonych przypadkach planu neutralności klimatycznej – formularze dokumentów dostępne są na stronie internetowej Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami);
2. Weryfikacja dokumentacji przez uprawnionego weryfikatora;
3. Złożenie wniosku o przydział bezpłatnych uprawnień organowi właściwemu w sprawie;
4. Ewentualne wezwanie wnioskodawcy do złożenia wyjaśnień i uzupełnienie wniosku;
5. Opracowanie wstępnego wykazu instalacji objętych Dyrektywą ETS (tzw. Krajowe Środki Wykonawcze) przez organ właściwy i przekazanie danych do Komisji Europejskiej;
6. Ocena Krajowych Środków Wykonawczych przez Komisję Europejską i obliczenie benchmarków;
7. Obliczenie wstępnego przydziału bezpłatnych uprawnień przez kraje członkowskie;
8. Obliczenie wskaźników korekty przez Komisję Europejską i określenie ostatecznego przydziału uprawnień do emisji gazów cieplarnianych.

Prawo do ubiegania się o bezpłatne uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych dotyczy zarówno istniejących jak i nowych instalacji uczestniczących w systemie handlu uprawnieniami.

Od czego zależy ilość przydzielonych uprawnień do emisji

Wstępny przydział uprawnień do emisji zależy od rodzaju prowadzonej działalności, rodzaju wydzielonych podinstalacji, wielkości emisji dwutlenku węgla z tych podinstalacji, ilości energii wprowadzonej na instalacji oraz ciepła wytworzonego czy wykorzystanego w podinstalacjach. Dla każdej z wydzielonych podinstalacji określa się charakterystyczne współczynniki obliczeniowe, od których zależny jest przydział uprawnień do emisji.

W opracowanym na potrzeby wniosku u przedział bezpłatnych uprawnień raporcie danych podstawowych określany jest wstępny przydział uprawnień, który korygowany jest w dalszych etapach procesu przyznawania uprawnień do emisji.

Zakup uprawnień do emisji

Podmiot emitujący jeden ze zidentyfikowanych gazów cieplarnianych (ditlenek węgla (CO₂), metan (CH₄), podtlenek azotu (N₂O), wodorofluorowęglowodory (HFCs), perfluorowęglowodory (PFCs) czy heksafluorek siarki (SF6)), zobowiązany jest do uzyskania uprawnień do emisji poprzez ich zakup w zakresie, który nie został objęty przydziałem bezpłatnym.

Uprawnienia do emisji rejestrowane są w rejestrze wspólnotowym (Rejestrze Unii) w celu wykonywania działań związanych z prowadzeniem kont rozliczeniowych oraz przydziałem, przekazywaniem do rozliczenia i umorzeniem uprawnień na mocy prawa [20].

Akty prawa regulujące zakup i sprzedaż uprawnień do emisji

Najważniejszym aktem prawa regulującym zagadnienia dotyczące zakupu i sprzedaży uprawnień jest rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2019/1122 z dnia 12 marca 2019 r. uzupełniające dyrektywę 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do funkcjonowania rejestru Unii.

Zagadnienia dotyczące handlu uprawnieniami do emisji są także uwzględnione w poszczególnych rozdziałach ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.

Rejestr Unii

W Rejestrze Unii dokonuje się wszelkich działań w zakresie zbycia oraz zakupu uprawnień do emisji. Każdy prowadzący instalację zobligowany jest do posiadania rachunku w rejestrze [21] i to za pośrednictwem tego rachunku dokonuje się wszelkich transakcji.

Rejestr Unii stanowi standaryzowaną elektroniczną bazę danych, zawierającą wspólne elementy danych umożliwiające śledzenie wydania, posiadania, przeniesienia oraz ewentualnego anulowania uprawnień oraz w celu zapewnienia publicznego dostępu oraz poufności.

W rejestrze zapisuje się:

• wykazy instalacji i operatorów statków powietrznych uczestniczących w systemie EU ETS
• informacje o przydzielonych uczestnikom bezpłatnych uprawnieniach do emisji;
• rachunki przedsiębiorstw lub osób fizycznych posiadających uprawnienia do emisji;
• przekazy uprawnień (tzw. transakcje), których dokonują uczestnicy EU ETS;
• roczne zweryfikowane emisje CO₂ dla instalacji i operatorów statków powietrznych;
• coroczne porównanie uprawnień ze zweryfikowanymi emisjami;

Dostęp do rejestru unii możliwy jest pod adresem bazy: https://unionregistry.ec.europa.eu/euregistry/PL/index.xhtml po uprzednim utworzeniu konta. Konto tworzone jest na wniosek prowadzącego instalację, który rozpatruje Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami.

Rozporządzanie uprawnieniami

Prowadzący instalacje może swobodnie rozporządzać posiadanymi uprawnieniami za pośrednictwem swojego konta w rejestrze unii. W przypadku instalacji z nadwyżką uprawnień do emisji może dokonać ich sprzedaży, a w przypadku deficytu – zakupić odpowiednią liczbę uprawnień do emisji.

W wyniku corocznego porównania ilości posiadanych uprawnień ze zweryfikowanymi emisjami, posiadacze rachunku w rejestrze unii zobowiązani są do umorzenia posiadanych uprawnień w zakresie pokrywającym zweryfikowane emisje gazów cieplarnianych z instalacji [22].

Podsumowanie

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) zakłada docelowe ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i osiągnięcia neutralności klimatycznej do roku 2050 [8]. Ograniczenie emisji możliwe jest poprzez odpowiednie dysponowanie uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych przez prowadzących instalację oraz odpowiedni sposób przyznawania bezpłatnych uprawnień do emisji.

Ograniczenie całkowitych emisji w związku z działaniem EU ETS następować ma stopniowo aby w sposób efektywny pod względem kosztów oraz skuteczny gospodarczo walczyć ze zmianą klimaty.

Instalacje uczestniczące w systemie handlu uprawnieniami ponoszą opłaty z tytułu emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych do atmosfery aby w myśl zasady „zanieczyszczający płaci” w sposób zrównoważony zarządzać swoim oddziaływaniem na środowisko.

 

Autorka: dr inż. Weronika Warachowska, ekspertka Kancelarii Ekologicznej ds. ochrony środowiska

Pytanie? Konkretna odpowiedź!

Na czym polega system ETS?

System handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (ETS) polega monitorowaniu emisji gazów cieplarnianych z zakładów przemysłowych prowadzących działania objęte zakresem Dyrektywy ETS oraz dalszym bilansowaniu emisji poprzez zakup lub sprzedaż uprawnień do emisji. Dla jednej wyemitowanej tony gazów cieplarnianych wyrażonych ekwiwalentem CO₂ prowadzący instalację zobowiązany jest uzyskać jedną jednostkę uprawnień do emisji z puli określonej przez Komisję Europejską.

Kto jest objęty systemem ETS?

EU ETS ma zastosowanie w przypadku instalacji, w których prowadzone są działania wskazane w załączniku do ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Ustawa określa rodzaje działań prowadzonych w instalacjach, które kwalifikują zakład do uczestnictwa w ETS oraz wartości progowe, będące podstawą kwalifikacji instalacji.

Kto handluje uprawnieniami do emisji CO₂?

Do handlu uprawnieniami do emisji CO₂ uprawnione są podmioty uczestniczące w ETS, które w przypadku nadwyżki uprawnień mogą dokonać ich sprzedaży, natomiast w przypadku deficytu mogą odkupić uprawnienia od prowadzących pozostałe instalacje w ETS. Handel emisjami możliwy jest za pośrednictwem konta w rejestrze unii.

Sprawdź jakie informacje znajdziesz w kategorii Handel emisjami CO2

Wśród materiałów dotyczących handlu emisjami znajdziesz informacje na temat systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych EU ETS, a także jego reform. Owe rewizje skutkują zmianami założeń samego systemu jak i jego rozszerzaniu o kolejne sektory gospodarki tj. budownictwo, komercyjny transport drogowy, a także typy instalacji np. spalarnie odpadów komunalnych. W kategorii tej przedstawiane są zagadnienia związane planem neutralności klimatycznej (CNP) jaki i podinstalacji w kontekście przydziału bezpłatnych uprawnień.

---

[1] Decyzja 1600/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lipca 2002 r. ustanawiająca szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32002D1600&qid=1717504038001 [dostęp: 2024-06-13]

[2] Protokół z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (w skrócie Protokół z Kioto), został sporządzony 11 grudnia 1997 r. i wszedł w życie 16 lutego 2005 r. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20052031684/O/D20051684.pdf [dostęp: 2024-06-13]

[3] Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC – United Nations Framework Convention on Climate Change), zwana Konwencją Klimatyczną, została przyjęta w 1992 r. na Konferencji „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro i weszła w życie 21 marca 1994 r. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19960530238/O/D19960238.pdf [dostęp: 2024-06-13]

[4] Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02003L0087-20140430 [dostęp:13-06-2024]

[5] Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2019/331 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie ustanowienia przejściowych zasad dotyczących zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji w całej Unii na podstawie art. 10a dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02019R0331-20240101 [dostęp: 2024-06-13]

[6] Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2018/2066 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie monitorowania i raportowania w zakresie emisji gazów cieplarnianych na podstawie dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz zmieniające rozporządzenie Komisji (UE) nr 601/2012 [6]
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02018R2066-20240101&qid=1717739281242 [dostęp: 2024-06-13]

[7] Ustawa z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230000589/U/D20230589Lj.pdf [dostęp: 2024-06-13]

[8] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie)
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32021R1119&qid=1718172606523 [dostęp: 2024-06-13]

[9] Źródło: https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20180208STO97442/ograniczanie-emisji-gazow-cieplarnianych-w-ue-krajowe-cele-na-2030-r [dostęp:13-06-2024]
[10] Art. 3 pkt 7 ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589, 2029) brzmi:

Ilekroć w ustawie jest mowa o:

instalacji – rozumie się przez to stacjonarne urządzenie techniczne lub zespół takich urządzeń, w których są prowadzone jedno lub więcej działań określonych w załączniku nr 1 do ustawy oraz wszelkie inne czynności posiadające bezpośredni techniczny związek ze wskazanymi działaniami prowadzonymi w danym miejscu, które powodują emisję lub mają wpływ na jej wielkość;

[11] Art. 51 ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589, 2029) brzmi:

Eksploatacja instalacji jest dozwolona wyłącznie po uzyskaniu zezwolenia.

[12] Art. 54 ust. 4 ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589, 2029) brzmi:

Krajowy ośrodek wydaje opinię, o której mowa w ust. 2, w terminie 30 dni od dnia otrzymania kompletnego wniosku, o którym mowa w art. 53. Opinia jest wydawana na piśmie utrwalonym w postaci elektronicznej lub w postaci papierowej i zawiera ocenę przedłożonego planu.

[13] Art. 26f ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589, 2029) brzmi:

1. Prowadzący instalację nową, która kwalifikuje się do przydziału uprawnień do emisji, składa do organu właściwego do wydania zezwolenia do zatwierdzenia plan metodyki monitorowania, o którym mowa w art. 8 ust. 1 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331, zwany dalej „planem metodyki monitorowania”.

2. Plan metodyki monitorowania składa się na piśmie utrwalonym w postaci papierowej i w postaci elektronicznej. Plan metodyki monitorowania składa się w dwóch egzemplarzach, chyba że został złożony na piśmie utrwalonym w postaci elektronicznej, opatrzonym kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

3. Plan metodyki monitorowania składa się nie później niż na 4 miesiące przed dniem rozpoczęcia normalnej działalności, o której mowa w art. 2 pkt 12 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331.

4. Organ właściwy do wydania zezwolenia przekazuje Krajowemu ośrodkowi plan metodyki monitorowania w celu wydania opinii. Opinia zawiera ocenę przedłożonego planu w zakresie zgodności z wymaganiami określonymi w przepisach rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331, a także w zakresie kompletności i przejrzystości zawartych w nim informacji i danych.

5. Krajowy ośrodek wydaje opinię, o której mowa w ust. 4, w terminie 30 dni od dnia otrzymania kompletnego wniosku o jej wydanie, z zastrzeżeniem ust. 10.

6. Przy wydawaniu opinii, o której mowa w ust. 4, nie stosuje się przepisu art. 106 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego.

7. Jeżeli plan metodyki monitorowania nie spełnia wymagań określonych w przepisach rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331 lub zawiera niekompletne lub nieprzejrzyste informacje lub dane, Krajowy ośrodek wzywa prowadzącego instalację do poprawienia planu metodyki monitorowania lub do złożenia wyjaśnień w terminie nie dłuższym niż 21 dni od dnia doręczenia wezwania i powiadamia o tym organ właściwy do wydania zezwolenia.

8. Prowadzący instalację składa poprawiony plan metodyki monitorowania lub wyjaśnienia do Krajowego ośrodka i organu właściwego do wydania zezwolenia.

9. Jeżeli pomimo złożenia poprawionego planu metodyki monitorowania lub złożenia wyjaśnień nadal nie jest on zgodny z wymaganiami określonymi w przepisach rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331 lub zawiera niekompletne lub nieprzejrzyste informacje lub dane, przepisy ust. 7 i 8 stosuje się odpowiednio.

10. Jeżeli w terminie 90 dni od dnia doręczenia Krajowemu ośrodkowi po raz pierwszy planu metodyki monitorowania plan ten nadal nie jest zgodny z wymaganiami określonymi w przepisach rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331 lub zawiera niekompletne lub nieprzejrzyste informacje lub dane, Krajowy ośrodek w terminie 14 dni po upływie tego terminu wydaje opinię, o której mowa w ust. 4.

11. Organ właściwy do wydania zezwolenia w drodze decyzji:

1) zatwierdza plan metodyki monitorowania, gdy plan ten jest zgodny z wymaganiami określonymi w przepisach rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331 oraz gdy plan metodyki monitorowania zawiera kompletne i przejrzyste informacje lub dane, albo

2) odmawia zatwierdzenia planu metodyki monitorowania, gdy plan ten jest niezgodny z wymaganiami określonymi w przepisach rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331 albo gdy plan metodyki monitorowania zawiera niekompletne lub nieprzejrzyste informacje lub dane.

11a. Decyzja zatwierdzająca plan metodyki monitorowania zawiera:

1) imię i nazwisko albo nazwę prowadzącego instalację oraz oznaczenie jego adresu miejsca zamieszkania albo adresu siedziby;

2) adres zakładu, na terenie którego jest położona instalacja;

3) określenie rodzaju działania prowadzonego w instalacji;

4) wskazanie zatwierdzonej wersji planu metodyki monitorowania zgodnie z pkt 1 lit. b załącznika VI do rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331 i daty rozpoczęcia stosowania zatwierdzanego planu.

11b. Plan metodyki monitorowania stanowi załącznik do decyzji zatwierdzającej ten plan.

12. Kopię decyzji, w której zatwierdza się plan metodyki monitorowania lub odmawia zatwierdzenia tego planu, organ właściwy do wydania zezwolenia przekazuje Krajowemu ośrodkowi, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna.

[14] Art. 26a ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589, 2029) brzmi:

1. Ilekroć w niniejszym rozdziale jest mowa o wniosku o przydział uprawnień do emisji, rozumie się przez to wniosek o przydział uprawnień do emisji, o którym mowa w art. 4 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331.

2. Uprawnienia do emisji dla instalacji na produkcję inną niż produkcja energii elektrycznej są przydzielane na podstawie wniosku o przydział uprawnień do emisji.

[15] Art. 64 ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589, 2029) brzmi:

1. Prowadzący instalację, której przydzielono uprawnienia do emisji na zasadach określonych w przepisach rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331, przedkłada Krajowemu ośrodkowi w terminie do dnia 31 marca każdego roku:

1) raport dotyczący poziomu działalności zawierający informacje na temat poziomu działalności każdej podinstalacji w poprzednim roku kalendarzowym, zgodnie z art. 3 rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2019/1842 z dnia 31 października 2019 r. ustanawiającego zasady stosowania dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do dalszych ustaleń dotyczących dostosowań przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji ze względu na zmiany w poziomie działalności (Dz. Urz. UE L 282 z 04.11.2019, str. 20), zwanego dalej „rozporządzeniem Komisji (UE) 2019/1842”, oraz

2) sprawozdanie z weryfikacji raportu dotyczącego poziomu działalności, zgodnie z przepisami rozporządzenia Komisji (UE) 2018/2067.

2. Raport i sprawozdanie, o których mowa w ust. 1, przedkłada także prowadzący instalację, która powstała w wyniku podziału albo łączenia instalacji, na zasadach określonych w art. 25 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331.

2a. Prowadzący instalację nową przedkłada Krajowemu ośrodkowi raport i sprawozdanie, o których mowa w ust. 1, po upływie roku kalendarzowego następującego po pierwszym dniu działalności. Raport i sprawozdanie, wraz z planem metodyki monitorowania, stanowią wniosek prowadzącego instalację nową o przydział uprawnień do emisji, o którym mowa w art. 5 ust. 1 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331.

2b. Prowadzący instalację nową, która funkcjonowała przez okres krótszy niż rok kalendarzowy, może przedłożyć raport i sprawozdanie, o których mowa w ust. 1, w terminie wskazanym w tym przepisie.

3. Raport, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, wprowadza się do Krajowej bazy o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji, o której mowa w art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji, zwanej dalej „Krajową bazą”, przy użyciu dostępnych w niej formularzy, w sposób przewidziany dla raportu, o którym mowa w art. 7 ust. 1 tej ustawy, wskazany w przepisach wydanych na podstawie art. 7 ust. 7 tej ustawy, oraz dołącza się sprawozdanie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2.

3a. Sprawozdanie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, sporządza się na piśmie utrwalonym w postaci elektronicznej umożliwiającej przetwarzanie zawartych w nim danych, opatrzonym kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym weryfikatora, na formularzu dostępnym na stronie internetowej Krajowego ośrodka.

[16] Art. 3 pkt 22 ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589, 2029) brzmi:

Ilekroć w ustawie jest mowa o:

uprawnieniu do emisji – rozumie się przez to uprawnienie do wprowadzania do powietrza ekwiwalentu, w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji, dwutlenku węgla (CO₂) utworzone w ramach:

a) systemu lub

b) systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych Konfederacji Szwajcarskiej

– które służy do rozliczania wielkości emisji w ramach każdego z tych systemów i którym można rozporządzać na zasadach określonych w ustawie;

[17] Art. 10a Dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniającej dyrektywę Rady 96/61/WE, brzmi:

Przejściowe zasady dotyczące zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień w całej Wspólnocie

1. Do dnia 31 grudnia 2010 r. Komisja przyjmuje w pełni zharmonizowane w całej Wspólnocie przepisy wykonawcze dotyczące przydziału uprawnień, o którym mowa w ust. 4, 5, 7 i 12, w tym wszelkie niezbędne przepisy dotyczące zharmonizowanego stosowania ust. 19.

Środki te, mające na celu zmianę elementów innych niż istotne niniejszej dyrektywy poprzez jej uzupełnienie, przyjmuje się zgodnie z procedurą regulacyjną połączoną z kontrolą, o której mowa w art. 23 ust. 3.

Przepisy, o których mowa w akapicie pierwszym, określają w stopniu, w jakim jest to możliwe, wspólnotowe wskaźniki ex ante tak, aby zapewnić przydział uprawnień w sposób, który dostarcza zachęt do redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz do stosowania energooszczędnych technologii, uwzględniając najbardziej wydajne technologie, substytuty, alternatywne procesy produkcyjne, kogenerację o wysokiej sprawności, skuteczne odzyskiwanie energii gazów odlotowych, wykorzystanie biomasy oraz wychwytywanie i składowanie CO 2 , jeśli takie instalacje są dostępne, oraz w sposób, który nie dostarcza zachęt do zwiększenia emisji. Nie dokonuje się żadnych przydziałów bezpłatnych uprawnień w odniesieniu do jakiejkolwiek formy wytwarzania energii elektrycznej, z wyjątkiem przypadków objętych art. 10c oraz energii wytwarzanej z gazów odlotowych.

Dla każdego sektora i podsektora wskaźnik co do zasady obliczany jest dla produktów raczej niż dla czynników produkcji, aby w jak największym stopniu zmniejszyć emisje i zwiększyć oszczędności wynikające z poprawy efektywności energetycznej w każdym z procesów produkcyjnych danego sektora i podsektora. Podczas określania zasad dotyczących ustanawiania wskaźników ex ante w poszczególnych sektorach i podsektorach, Komisja konsultuje się z zainteresowanymi stronami, w tym z danymi sektorami i podsektorami.

Po zatwierdzeniu przez Wspólnotę międzynarodowego porozumienia w sprawie zmian klimatu, prowadzącego do obowiązkowej redukcji emisji gazów cieplarnianych w stopniu porównywalnym z redukcją emisji we Wspólnocie, Komisja dokonuje przeglądu tych środków w celu zapewnienia, aby przydział bezpłatnych uprawnień miał miejsce jedynie w przypadkach, które są w pełni uzasadnione w świetle tego porozumienia.

2. Punktem wyjścia podczas określania zasad dotyczących ustanawiania wskaźników ex ante w poszczególnych sektorach lub podsektorach są średnie parametry 10 % najbardziej wydajnych instalacji w danym sektorze lub podsektorze we Wspólnocie w latach 2007–2008. Komisja konsultuje się z zainteresowanymi stronami, w tym z danymi sektorami i podsektorami.

Rozporządzenia przyjęte na mocy art. 14 i 15 przewidują zharmonizowane zasady dotyczące monitorowania, sprawozdawczości i weryfikacji emisji gazów cieplarnianych związanych z produkcją, w celu ustanowienia wskaźników ex ante.

3. Z zastrzeżeniem ust. 4 oraz 8 i niezależnie od przepisów art. 10c, nie przydziela się żadnych bezpłatnych uprawnień wytwórcom energii elektrycznej, instalacjom służącym do wychwytywania CO 2 , rurociągom służącym do transportu CO 2 ani składowiskom CO 2 .

4. Bezpłatne uprawnienia przydziela się sieciom ciepłowniczym, jak również kogeneracji o wysokiej sprawności, określonej w dyrektywie 2004/8/WE, w celu zaspokojenia ekonomicznie uzasadnionego popytu, w odniesieniu do wytwarzania energii cieplnej lub chłodu. W każdym roku następującym po roku 2013 całkowity przydział uprawnień dla takich instalacji w odniesieniu do wytwarzania energii cieplnej jest korygowany współczynnikiem liniowym, o którym mowa w art. 9.

5. Maksymalna roczna liczba uprawnień, która stanowi podstawę obliczania liczby uprawnień dla instalacji, które nie są objęte ust. 3 oraz nie są nowymi instalacjami, nie może przekraczać sumy:

a) całkowitej rocznej liczby uprawnień w całej Wspólnocie, określonej zgodnie z art. 9, pomnożonej przez udział emisji pochodzących z instalacji, które nie są objęte ust. 3, w całkowitej wielkości średnich zweryfikowanych emisji w latach 2005–2007 pochodzących z instalacji objętych systemem wspólnotowym w latach 2008–2012, oraz

b) całkowitej wielkości średnich rocznych zweryfikowanych emisji w latach 2005–2007 z instalacji, które są objęte systemem wspólnotowym począwszy od roku 2013 i nie są objęte ust. 3, skorygowanej współczynnikiem liniowym, o którym mowa w art. 9.

Jeśli jest to konieczne, stosuje się jednolity międzysektorowy współczynnik korygujący.

6. Państwa członkowskie mogą również przyjąć środki finansowe na rzecz sektorów lub podsektorów, które uznaje się za narażone na znaczące ryzyko ucieczki emisji z powodu przenoszenia kosztów związanych z emisją gazów cieplarnianych w ceny energii, w celu kompensacji tych kosztów i w przypadku gdy takie środki finansowe są zgodne z mającymi zastosowanie zasadami pomocy państwa oraz z tymi, które będą przyjęte w tej dziedzinie.

Środki te opierają się na określanych wskaźnikach ex ante pośrednich emisji CO 2 przypadających na jednostkę produkcji. Wskaźniki ex ante są obliczane dla danego sektora lub podsektora jako iloczyn zużycia energii przypadającej na jednostkę produkcji odpowiadającej najbardziej wydajnym dostępnym technologiom i emisji CO 2 odpowiedniej europejskiej struktury produkcji energii elektrycznej.

7. Pięć procent liczby uprawnień w całej Wspólnocie, określonej zgodnie z art. 9 i 9a dla okresu 2013–2020, jest rezerwowanych dla nowych instalacji jako maksymalna liczba uprawnień, która może być im przydzielona zgodnie z zasadami przyjętymi na mocy ust. 1 niniejszego artykułu. Uprawnienia znajdujące się w tej ogólnowspólnotowej rezerwie, które nie są przydzielone nowym instalacjom ani wykorzystane zgodnie z ust. 8, 9 lub 10 niniejszego artykułu w latach 2013–2020, zostają sprzedane na aukcji przez państwa członkowskie, z uwzględnieniem poziomu, do którego instalacje w państwach członkowskich wykorzystały tę rezerwę, zgodnie z art. 10 ust. 2, oraz w odniesieniu do szczegółowych ustaleń i harmonogramu zgodnie z art. 10 ust. 4, jak również z odpowiednimi przepisami wykonawczymi.

Liczba przydzielonych uprawnień jest korygowana współczynnikiem liniowym, o którym mowa w art. 9.

Nie przydziela się żadnych bezpłatnych uprawnień w odniesieniu do jakiegokolwiek wytwarzania energii elektrycznej przez nowe instalacje.

Do 31 grudnia 2010 r. Komisja przyjmuje zharmonizowane zasady dotyczące stosowania definicji „nowej instalacji”, w szczególności w związku z definicją „znaczącej rozbudowy” instalacji.

Środki te, mające na celu zmianę elementów innych niż istotne niniejszej dyrektywy poprzez jej uzupełnienie, przyjmuje się zgodnie z procedurą regulacyjną połączoną z kontrolą, o której mowa w art. 23 ust. 3.

8. Do 300 milionów uprawnień z rezerwy dla nowych instalacji jest dostępne do dnia 31 grudnia 2015 r. w celu wsparcia budowy i uruchomienia nie więcej niż 12 komercyjnych projektów demonstracyjnych, których celem jest bezpieczne dla środowiska wychwytywanie i geologiczne składowanie CO 2 (CCS), oraz projektów demonstracyjnych w zakresie innowacyjnych technologii energetyki odnawialnej na terytorium Unii.

Uprawnienia zostają udostępnione dla wsparcia projektów demonstracyjnych przewidujących rozwój szeregu technologii CCS oraz innowacyjnych technologii energetyki odnawialnej, które nie są jeszcze ekonomicznie opłacalne, w równomiernie rozmieszczonych pod względem geograficznym lokalizacjach. Przyznanie uprawnień jest uzależnione od zweryfikowanego zapobiegania emisjom CO 2.

Projekty wybierane są na podstawie obiektywnych i przejrzystych kryteriów, obejmujących wymogi dzielenia się wiedzą. Takie kryteria i środki przyjmuje się zgodnie z procedurą regulacyjną połączoną z kontrolą, o której mowa w art. 23 ust. 3, oraz podaje do wiadomości publicznej.

Rezerwuje się uprawnienia dla projektów spełniających kryteria, o których mowa w akapicie trzecim. Wsparcie dla tych projektów jest udzielane za pośrednictwem państw członkowskich i ma charakter uzupełniający w stosunku do podstawowego współfinansowania ze strony prowadzącego instalację. Mogłyby one być również współfinansowane przez dane państwo członkowskie, a także za pomocą innych instrumentów. Żaden projekt nie otrzymuje w ramach mechanizmu określonego w niniejszym ustępie wsparcia przekraczającego 15 % całkowitej liczby uprawnień dostępnych na ten cel. Uprawnienia te uwzględnia się na mocy ust. 7.

9. Litwa, która — zgodnie z art. 1 protokołu nr 4 dotyczącego elektrowni atomowej w Ignalinie na Litwie, załączonego do Aktu przystąpienia z 2003 r. — zobowiązała się do zamknięcia reaktora nr 2 tej elektrowni do dnia 31 grudnia 2009 r., może — jeżeli poziom całkowitych zweryfikowanych emisji Litwy w latach 2013–2015 w systemie wspólnotowym przekroczy sumę bezpłatnych uprawnień wydanych instalacjom na Litwie na emisje związane z wytwarzaniem energii elektrycznej w tym okresie oraz trzy ósme uprawnień, które mają być sprzedane przez Litwę na aukcji w latach 2013–2020 — żądać przyznania uprawnień z rezerwy aukcyjnej dla nowych instalacji zgodnie z rozporządzeniem, o którym mowa w art. 10 ust. 4. Maksymalna wielkość takich uprawnień odpowiada zweryfikowanym emisjom przekraczającym dopuszczalny poziom w tym okresie w zakresie, w jakim nadwyżka ta wynika ze zwiększenia emisji z wytwarzania energii elektrycznej, pomniejszonej o ilość, o jaką uprawnienia w tym państwie członkowskim w latach 2008–2012 przekroczyły zweryfikowane emisje w systemie wspólnotowym na Litwie w tym okresie. Wszelkie takie uprawnienia uwzględnia się na mocy ust. 7.

10. Każde państwo członkowskie, którego sieć elektryczna jest wzajemnie połączona z Litwą i którego import z Litwy na własny użytek w roku 2007 przekroczył 15 % krajowego zużycia energii oraz w którym emisje zwiększyły się w związku z inwestycjami w nowy system wytwarzania energii elektrycznej, może odpowiednio stosować ust. 9 na warunkach przewidzianych w tym ustępie.

11. Z zastrzeżeniem art. 10b, w roku 2013 liczba bezpłatnych uprawnień przydzielonych na mocy ust. 4 do 7 niniejszego artykułu wynosi 80 % liczby uprawnień określonej zgodnie z przepisami, o których mowa w ust. 1. Następnie liczba bezpłatnych uprawnień jest corocznie zmniejszana o taką samą wielkość aż do osiągnięcia poziomu 30 % w roku 2020, w celu osiągnięcia całkowitej likwidacji przydziałów bezpłatnych uprawnień w roku 2027.

12. Z zastrzeżeniem art. 10b, w 2013 r. i w każdym kolejnym roku do 2020 r. instalacjom w sektorach lub w podsektorach narażonych na znaczące ryzyko ucieczki emisji przydzielane są na podstawie ust. 1 bezpłatne uprawnienia w wysokości 100 % liczby określonej zgodnie z przepisami, o których mowa w ust. 1.

13. Do dnia 31 grudnia 2009 r., a następnie co pięć lat, po omówieniu tej kwestii w ramach Rady Europejskiej, Komisja określa wykaz sektorów lub podsektorów, o których mowa w ust. 12, na podstawie kryteriów, o których mowa w ust. 14–17.

Co roku Komisja z własnej inicjatywy lub na wniosek państwa członkowskiego może dodać sektor lub podsektor do wykazu, o którym mowa w akapicie pierwszym, jeżeli można wykazać w oparciu o sprawozdanie analityczne, że ten sektor lub podsektor spełnia kryteria określone w ust. 14 do 17 w następstwie zmiany, która wywarła znaczny wpływ na działalność tego sektora lub podsektora.

Do celów wprowadzenia w życie niniejszego artykułu Komisja konsultuje się z państwami członkowskimi, z danymi sektorami lub podsektorami i z innymi zainteresowanymi stronami.

Środki te, mające na celu zmianę elementów innych niż istotne niniejszej dyrektywy poprzez jej uzupełnienie, przyjmowane są zgodnie z procedurą regulacyjną połączoną z kontrolą, o której mowa w art. 23 ust. 3.

14. W celu określenia sektorów lub podsektorów, o których mowa w ust. 12, Komisja ocenia na poziomie wspólnotowym możliwości przeniesienia przez dany sektor lub podsektor, na odpowiednim poziomie dezagregacji, kosztów bezpośrednich wymaganych uprawnień oraz kosztów pośrednich powodowanych wyższymi cenami energii wynikających z wprowadzenia w życie niniejszej dyrektywy, w ceny produktów bez znaczącej utraty udziału rynkowego na korzyść instalacji poza Wspólnotą, które cechuje większa emisyjność CO 2 . Oceny te opierają się na średniej cenie uprawnienia do emisji CO 2 , zgodnie z dokonaną przez Komisję oceną wpływu dołączoną do pakietu środków wdrażających cele UE w zakresie zmian klimatu i energii ze źródeł odnawialnych do roku 2020 oraz, o ile są one dostępne, na danych dotyczących handlu, produkcji i wartości dodanej z trzech ostatnich lat dla każdego sektora lub podsektora.

15. Sektor lub podsektor uważany jest za narażony na znaczące ryzyko ucieczki emisji, jeżeli:

a) suma dodatkowych kosztów bezpośrednich i pośrednich spowodowanych wprowadzeniem w życie niniejszej dyrektywy prowadziłaby do znacznego wzrostu kosztów produkcji obliczonych jako stosunek do wartości dodanej brutto, w wysokości co najmniej 5 %; oraz

b) intensywność handlu z krajami trzecimi określona jako stosunek między całkowitą wartością eksportu do krajów trzecich powiększona o wartość importu z krajów trzecich, a całkowitą wielkością rynku Wspólnoty (roczny obrót i całkowita wartość importu z krajów trzecich) wynosi powyżej 10 %.

16. Niezależnie od ust. 15, sektor lub podsektor uważany jest również za narażony na znaczące ryzyko ucieczki emisji, jeżeli:

a) suma dodatkowych kosztów bezpośrednich i pośrednich spowodowanych wprowadzeniem w życie niniejszej dyrektywy prowadziłaby do wysokiego wzrostu kosztów produkcji obliczonych jako stosunek do wartości dodanej brutto, w wysokości co najmniej 30 %; lub

b) intensywność handlu z krajami trzecimi określona jako stosunek między całkowitą wartością eksportu do krajów trzecich powiększona o wartość importu z krajów trzecich, a całkowitą wielkością rynku Wspólnoty (roczny obrót i całkowita wartość importu z krajów trzecich) wynosi powyżej 30 %.

17. Wykaz, o którym mowa w ust. 13, może zostać uzupełniony po dokonaniu oceny jakościowej, z uwzględnieniem w przypadku gdy dostępne są odpowiednie dane następujących elementów:

a) zakresu, w jakim dla poszczególnych instalacji w danym sektorze lub podsektorze możliwe jest zmniejszenie poziomów emisji lub zużycia energii elektrycznej, w tym, w stosownych przypadkach, zwiększenia kosztów produkcji, jakie może spowodować powiązana inwestycja, na przykład przez zastosowanie najbardziej wydajnych technik;

b) obecnej i przewidywanej charakterystyki rynku, w tym w przypadku gdy intensywność handlu lub współczynniki wzrostu kosztów bezpośrednich i pośrednich są bliskie jednej z wartości progowych wspomnianych w ust. 16;

c) marży jako potencjalnego wskaźnika inwestycji długoterminowej lub decyzji o przeniesieniu produkcji;

18. Wykaz, o którym mowa w ust. 13, jest ustalany z uwzględnieniem — w przypadku gdy dostępne są odpowiednie dane — następujących elementów:

a) zakresu, w jakim kraje trzecie reprezentujące decydującą część światowej produkcji w sektorach lub podsektorach uważanych za zagrożone ryzykiem ucieczki emisji, zobowiązują się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w odpowiednich sektorach i podsektorach w porównywalnym zakresie jak we Wspólnocie oraz w takim samym okresie; oraz

b) zakres, w jakim wydajność instalacji znajdujących się w tych krajach w zakresie zmniejszania emisji jest porównywalna z wydajnością we Wspólnocie.

19. Nie przydziela się żadnych bezpłatnych uprawnień instalacjom, które zaprzestały działalności, chyba że prowadzący instalację wykaże właściwemu organowi, że instalacja ta wznowi produkcję w określonym i rozsądnym czasie. Instalacje, których zezwolenie na emisję gazów cieplarnianych wygasło lub zostało cofnięte oraz instalacje, które z przyczyn technicznych nie mogą funkcjonować lub wznowić działalności, uważa się za instalacje, które zaprzestały działalności.

20. Wśród środków przyjętych na mocy ust. 1 Komisja przyjmuje środki określające instalacje, które częściowo zaprzestały działalności lub znacząco zmniejszyły swą moc wytwórczą, oraz w stosownych przypadkach środki dotyczące dostosowania poziomu przydzielonych im bezpłatnych uprawnień.

[18] Art. 4 ust. 1 Rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2019/331 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie ustanowienia przejściowych zasad dotyczących zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji w całej Unii na podstawie art. 10a dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, brzmi:

Prowadzący instalację kwalifikującą się do przydziału bezpłatnych uprawnień na podstawie art. 10a dyrektywy 2003/87/WE może przedłożyć właściwemu organowi wniosek o przydział bezpłatnych uprawnień na okres, na który przydzielane są uprawnienia. Taki wniosek przedkłada się przed dniem 30 maja 2019 r. w przypadku pierwszego okresu, na który przydzielane są uprawnienia, oraz co pięć lat od tej daty. Państwa członkowskie mogą ustanawiać alternatywne terminy na złożenie takiego wniosku, które nie mogą jednak być dłuższe ani krótsze o więcej niż jeden miesiąc w porównaniu z terminem przewidzianym w pierwszym akapicie.

[19] Rozdział 5a ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589, 2029) brzmi:

Przydział uprawnień do emisji na produkcję inną niż produkcja energii elektrycznej w okresie rozliczeniowym 2021–2030 oraz w kolejnych okresach rozliczeniowych

Art. 26a. 1. Ilekroć w niniejszym rozdziale jest mowa o wniosku o przydział uprawnień do emisji, rozumie się przez to wniosek o przydział uprawnień do emisji, o którym mowa w art. 4 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331.

2. Uprawnienia do emisji dla instalacji na produkcję inną niż produkcja energii elektrycznej są przydzielane na podstawie wniosku o przydział uprawnień do emisji.

Art. 26b. 1. Wniosek o przydział uprawnień do emisji składa się do Krajowego ośrodka co 5 lat, w terminie do 29 czerwca, na formularzu dostępnym na jego stronie internetowej, na piśmie utrwalonym w postaci papierowej i w postaci elektronicznej.

2. Koszty weryfikacji raportu dotyczącego danych podstawowych, o którym mowa w art. 4 ust. 2 lit. a rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331, ponosi prowadzący instalację.

3. Jeżeli wniosek o przydział uprawnień do emisji nie spełnia wymogów, o których mowa w art. 4 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331, Krajowy ośrodek wzywa prowadzącego instalację do usunięcia braków w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania.

Art. 26c. 1. Krajowy ośrodek sprawdza wniosek o przydział uprawnień do emisji w zakresie kompletności danych oraz zgodności z przepisami rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331 oraz z przepisami ustawy, a także z informacjami zawartymi w zezwoleniu, o którym mowa w art. 52 ust. 1, i pozwoleniach, o których mowa w art. 53 ust. 2 pkt 1.

2. Jeżeli wniosek o przydział uprawnień do emisji zawiera braki lub uchybienia, Krajowy ośrodek wzywa prowadzącego instalację do ich usunięcia w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania.

Art. 26d. 1. Krajowy ośrodek przygotowuje projekt wykazu instalacji, dla których planowany jest przydział uprawnień do emisji na produkcję inną niż produkcja energii elektrycznej na okres, na który przydzielane są uprawnienia.

2. Krajowy ośrodek przekazuje ministrowi właściwemu do spraw klimatu projekt wykazu, o którym mowa w ust. 1.

3. Minister właściwy do spraw klimatu przekazuje Komisji Europejskiej wykaz instalacji, dla których jest planowany przydział uprawnień do emisji na produkcję inną niż produkcja energii elektrycznej, nie później niż 15 miesięcy przed rozpoczęciem okresu, na który są przydzielane uprawnienia.

Art. 26e. 1. Krajowy ośrodek określa dla instalacji wstępną liczbę uprawnień do emisji zgodnie z art. 14 ust. 5 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331 i przekazuje informację o tej liczbie ministrowi właściwemu do spraw klimatu w celu zgłoszenia Komisji Europejskiej zgodnie z art. 14 ust. 5 tego rozporządzenia.

2. Po określeniu przez Komisję Europejską współczynnika, o którym mowa w art. 14 ust. 6 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331, Krajowy ośrodek oblicza ostateczną roczną liczbę uprawnień do emisji zgodnie z art. 16 ust. 8 tego rozporządzenia.

3. Minister właściwy do spraw klimatu ogłasza w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego tego ministra ostateczną roczną liczbę uprawnień do emisji obliczoną zgodnie z art. 16 ust. 8 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/331.

[20] Art. 19 Dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniającej dyrektywę Rady 96/61/WE, brzmi:

1. Uprawnienia wydawane począwszy od dnia 1 stycznia 2012 r. są rejestrowane w rejestrze wspólnotowym w celu wykonywania działań związanych z prowadzeniem kont rozliczeniowych otwartych w państwach członkowskich oraz przydziałem, przekazywaniem do rozliczenia i umorzeniem uprawnień na mocy rozporządzenia, o którym mowa w ust. 3. Każde z państw członkowskich może w pełni wykonywać operacje dozwolone na mocy UNFCCC i protokołu z Kioto.

2. Jakakolwiek osoba może posiadać przydziały. Rejestry są dostępne dla społeczeństwa oraz zawierają oddzielną księgowość w celu odnotowania przydziałów znajdujących się w posiadaniu każdej osoby, dla której oraz od której przydziały są wydawane lub przenoszone.

3. W celu wykonania niniejszej dyrektywy, Komisja przyjmuje rozporządzenie w sprawie znormalizowanego oraz zabezpieczonego systemu rejestrów w formie elektronicznych baz danych zawierających wspólne elementy danych w celu prześledzenia wydania, posiadania, przeniesienia oraz anulowania przydziałów, w celu zapewnienia dostępu społeczeństwa oraz poufności we właściwy sposób oraz w celu zapewnienia, że nie istnieją przeniesienia, które są niezgodne z zobowiązaniami wynikającymi z Protokołu z Kioto. Rozporządzenie to przewiduje również przepisy dotyczące wykorzystania i identyfikacji CER i ERU w systemie wspólnotowym oraz monitorowania poziomu takiego wykorzystania. Środki te, mający na celu zmianę elementów innych niż istotne niniejszej dyrektywy poprzez jej uzupełnienie, przyjmuje się zgodnie z procedurą regulacyjną połączoną z kontrolą, o której mowa w art. 23 ust. 3.

4. Rozporządzenie, o którym mowa w ust. 3, zawiera odpowiednie warunki dotyczące rejestru wspólnotowego pozwalające na realizowanie transakcji oraz innych operacji służących wdrożeniu porozumień, o których mowa w art. 25 ust. 1 lit. b). Rozporządzenie to zawiera także procedury dotyczące zmiany rejestru wspólnotowego i rozwiązywania problemów z nim związanych w odniesieniu do kwestii wymienionych w ust. 1 niniejszego artykułu. Zawiera ono odpowiednie warunki dotyczące rejestru wspólnotowego w celu zapewniania państwom członkowskim możliwości podejmowania inicjatyw związanych z poprawą wydajności, zarządzaniem kosztami administracyjnymi i kontrolą jakości.

[21] Art. 8 ust. 3 ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. z 2023 r. poz. 589, 2029) brzmi:

3. Prowadzący instalację jest obowiązany do posiadania w rejestrze Unii rachunku posiadania operatora, o którym mowa w art. 14 rozporządzenia Komisji (UE) 2019/1122.

[22] Art. 6 ust. 2 lit. c Dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniającej dyrektywę Rady 96/61/WE, brzmi:

Pozwolenia na emisje gazów cieplarnianych zawierają co następuje:

c) plan monitorowania spełniający wymogi rozporządzenia, o których mowa w art. 14. Państwa członkowskie zezwalają prowadzącym instalacje na uaktualnianie planów monitorowania bez obowiązku zmiany zezwolenia. Prowadzący instalacje przedstawiają każdy uaktualniony plan monitorowania właściwym organom do zatwierdzenia;

Dodatkowe źródła:

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/757 z dnia 29 kwietnia 2015 r. w sprawie monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji gazów cieplarnianych z transportu morskiego oraz zmiany dyrektywy 2009/16/WE
  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02015R0757-20240101&qid=1718006545429 [dostęp: 2024-06-13]
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/956 z dnia 10 maja 2023 r. ustanawiające mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂
  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32023R0956&qid=1718006726454 [dostęp: 2024-06-13]