Zagadnienie prawa w ochronie środowiska to temat złożony, wymagająca częstych analiz interdyscyplinarnych, dotyczących szeregu zagadnień znajdujących się na „styku” ustaw, rozporządzeń, dyrektyw unijnych. Taka rozbudowana konstrukcja aktów prawnych ma na celu położenie nacisku na standardy jakości środowiska i ich dotrzymywanie na przykład w przypadku emisji przemysłowych, zapewnienie zrównoważonego rozwoju, ładu w zagospodarowaniu przestrzennym i zapobieganiu szkodom podczas realizacji inwestycji, jednocześnie gwarantując udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie.
Obecnie najważniejszym aktem prawnym jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, która jest nowelizowana np. w zakresie najlepszych dostępnych technik, wynikających z konkluzji BAT.
Rys historyczny krajowej ochrony środowiska
Krajowe ustawodawstwo dotyczące ochrony środowiska ma długą tradycję. Co istotne tworzone w Polsce prawo, często stanowiło milowe kroki w jego rozwoju i zaliczane było do najbardziej nowoczesnych na świecie rozwiązań legislacyjnych [1].
Pierwsze wzmianki o konieczności ochrony środowiska, w kontekście chronienia konkretnych gatunków zwierząt w krajowej ochronie przyrody napotykamy już zapisach powstałych za panowania Króla Bolesława Chrobrego. Ochrona gatunkowa w tym przypadku dotyczyła bobra. Król Władysław Jagiełło w 1423 roku ustanowił prawo, które miało zapewnić ochronę takich zwierząt jak: jelenie, dziki, łosie, tarpany i tury, dając pierwsze podwaliny późniejszym ustawom regulującym prawo łowieckie. Ten akt prawny w swoich założeniach, zakładał również ograniczenie wyrębów lasu, co można odczytać jako pierwsze próby wdrożenia zasad zrównoważonego rozwoju na terenie Polski. Król Stefan Batory ustanowił prawo o ochronie zwierząt, które nie tylko wskazywało konieczność zadbania o „grubą zwierzynę” (które wynikało z przywilejów łowieckich), ale też o ryby. O działaniach mających na celu zapewnienie gatunkom szczególnie cennym ochrony, świadczy wyrok z 1597 roku, królewskiego sądu referendarskiego, który dotyczył polowania na tury w Puszczy Jaktorowskiej (ziemia sochaczewska). Niestety podjęte próby ochrony nie pozwoliły na zachowanie tego gatunku. Zgodnie z przekazem tur wymarł na polskich ziemiach w roku 1627.
Okres rozbiorów i utrata niepodległości to także różnego rodzaju działania z zakresu ochrony środowiska. Ze względu na sytuację geopolityczną, obejmowały one głównie postawy patriotyczne. Wielkim sukcesem było uchwalenie w 1868 roku, przez Sejm Krajowy we Lwowie ustawy, którą obecnie możemy zakwalifikować do aktów prawnych o ochronie zwierząt. Ustawa ta zakazywała łapania, tępienia i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwych Tatrom: świstaka i dzikich kóz. Była ona jednym z pierwszych tego typu aktów prawnych, a motywy jej powstania określa się obecnie, mianem czysto naukowych.
Odrodzenie się państwa polskiego umożliwiło na utworzenie pierwszej państwowej organizacji, której celem była ochrona przyrody – Tymczasowej Komisji Państwa Ochrony Przyrody. W 1919 roku wydano rozporządzenie o ochronie niektórych zabytków przyrody, w którym zakazano niszczenia, uszkadzania i wywożenia z kraju rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Sześć lat później Komisja została przekształcona w Państwową Radę Ochrony Przyrody, popularyzującą ideę ochrony środowiska i opracowującą podwaliny legislacji krajowej w tym zakresie. W tym okresie dużą uwagę poświęcono również tematyce wody, ustanawiając pierwszą Ustawę wodną z dnia 19 września 1922 r., w której ściśle określono jak rozumieć pojęcie wód publicznych i prywatnych. Czas dwudziestolecia międzywojennego zaowocował również uchwaleniem pierwszej ustawy z dnia 10 III 1934 r. o ochronie przyrody. Ten akt prawny z zakresu prawa ochrony środowiska, oceniany jest jako osiągniecie ustawodawcze w skali międzynarodowej. Zgodnie z zapisami ustawy, ochronie podlega m.in.: ziemia i jej ukształtowanie, wody stojące i płynące, zwierzęta, rośliny.
Okres po II wojnie światowej do 1989 roku w legislacji w zakresu ochrony środowiska, charakteryzował się nowelizacjami ustaw wodnych. W tym okresie uchwalona została ustawa z dnia 21 kwietnia 1966 r. o ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniem (w której zawarto normy funkcjonowania zakładów, konieczność stosowania urządzeń i środków minimalizujących szkody w środowisku i jego ochronie, a także emisji przemysłowych), a także ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, która stanowi „kamień węgielny”, dla obecnie obowiązującej ustawy Prawo ochrony środowiska [2].
System prawny a ochrona środowiska
Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, krajowy system prawny, w kontekście ochrony środowiska stanowią:
Krajowe akty prawne takie jak:
a) Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, w której zawarto art. 5, wskazujący, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, oraz art. 74 w którym wskazano, że władze publiczne są zobowiązane prowadzić taką politykę, by zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnym i przyszłym pokoleniom, chronić środowisko, zapewnić prawo do informacji o środowisku i jego ochronie, a także wspierać obywateli w działaniach na rzecz ochrony środowiska i poprawy jego stanu.
b) Ustawy, z których najważniejszą jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, wdrażająca dyrektywy Unii Europejskiej. Co ważne, ustawy po uchwaleniu i opublikowaniu stają się obowiązującym prawem, którego wykonywanie jest powinnością przede wszystkim rządu i całej administracji.
c) Akty prawa miejscowego, w których zawarto na przykład szczegółowe zapisy dotyczące miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
d) Rozporządzenia, czyli akty prawne wydawane przez ministra lub rząd (Radę Ministrów), na podstawie delegacji ustawowej, których celem jest uszczegółowienie zapisów zawartych w ustawie. Bardzo często swoje „źródło” mają one właśnie w przepisach opracowanych przez Komisję Europejską (KE). W przypadku ustawy Prawo ochrony środowiska takim rozporządzeniem jest Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 24 września 2020 r. w sprawie standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów. Standardy emisyjne zapisane w rozporządzaniu zostały wcześniej określone przez KE w załącznikach do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) (przekształcenie) (Tekst mający znaczenie dla EOG).
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Są to porozumienia między państwami oraz innymi podmiotami prawa międzynarodowego na przykład organizacjami międzynarodowymi, regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego. Umowy międzynarodowe, zgodnie z art. 133 ust. 1 pkt. 1 Konstytucji RP, ratyfikuje Prezydent RP. Uznana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana. Umowa międzynarodowa może być również implementowana do prawodawstwa krajowego poprzez ustawę.
Ważną dla ochrony środowiska umową międzynarodową jest Konwencja sztokholmska w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych, podpisana 22–23 maja 2001 r., ratyfikowana przez Prezydenta RP w dniu 30 września 2008 roku. Przedmiotem jej regulacji jest produkcja i stosowanie, a także import i eksport substancji z grupy trwałych zanieczyszczeń organicznych, a celem ograniczenie produkcji i stosowania tych substancji, by chronić w ten sposób zdrowie ludzi i środowisko.
Innym przykładem umowy międzynarodowej jest Konwencja bazylejska (z dnia 22 marca 1989 r.), która ma na celu ochronę zdrowia ludzkiego i środowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem odpadów niebezpiecznych. Konwencja ta ujednolica zasady transgranicznego przemieszczania odpadów niebezpiecznych, jednocześnie zapewniając możliwość kontroli transportu odpadów w każdym kraju, przez który wiedzie trasa przejazdu.
W sferze ochrony klimatu ważnym dokumentem o międzynarodowym zasięgu jest Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzona w Nowym Jorku w dniu 9 maja 1992 r., która jest umową międzynarodową określającą założenia współpracy między państwami, mające na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych odpowiedzialnych za zjawisko globalnego ocieplenia. W latach 80. ubiegłego wieku zwrócono uwagę na konieczność podjęcia działań, które pozwolą na ochronę atmosfery. Swoistą odpowiedzią na zaobserwowany problem była Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej. Dokument ten zobowiązuje strony do prowadzenia pomiarów poziomu ozonu w atmosferze, ograniczenia emisji gazów powodujących zubażanie warstwy ozonowej chroniącej Ziemię oraz prowadzenia badań nad skutkami jej zaniku. Konwencja ta została sporządzona w Wiedniu dnia 22 marca 1985 r., a Polska ratyfikowała jej zapisy w dniu 25 maja 1992 r. Jej „dopełnieniem” jest Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, sporządzony w Montrealu w dniu 16 września 1987 r., którego zapisy zostały wprowadzone do krajowego prawa dziennikiem ustaw z dnia 23 grudnia 1992 r.
Powyższe przykłady mają na celu jedynie zasygnalizować różnorodność tematów związanych z szeroko pojętą ochroną środowiska, które funkcjonują w sferze międzynarodowej. Tego rodzaju umów, których celem jest ochrona środowiska, ratyfikowanych przez RP jest znacznie więcej.
Prawo unijne
I. Rozporządzenia, zgodnie w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, są to akty prawne ustanawiane przez Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską, które są aktem prawnym o najszerszym zasięgu, czyli są wiążące w całości i stosowane bezpośrednio w państwach członkowskich UE. Przykładem takich dokumentów są:
a) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1010 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie dostosowania obowiązków sprawozdawczych w dziedzinie ustawodawstwa dotyczącego środowiska oraz zmieniające rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 166/2006 i (UE) nr 995/2010, dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/49/WE, 2004/35/WE, 2007/2/WE, 2009/147/WE i 2010/63/UE, rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 i (WE) nr 2173/2005 oraz dyrektywę Rady 86/278/EWG (Tekst mający znaczenie dla EOG),
b) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 166/2006 z dnia 18 stycznia 2006 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń zmieniające dyrektywę Rady 91/689/EWG i 96/61/WE (Tekst mający znaczenie dla EOG).
II. Dyrektywy, które są swoistymi drogowskazami dla państw członkowskich. To akty ustawodawcze, zawierające cel, jaki należy osiągnąć poprzez wdrożenie krajowych ustaw. Dyrektywa wiąże więc państwo członkowskie co do rezultatu, jaki ma być osiągnięty, zostawia jednak swobodę w wyborze formy jej wdrożenia.
Przykładowo, ustawa Prawo ochrony środowiska zaimplementowała do prawodawstwa polskiego m.in. następujące dyrektywy:
a) Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (Dz. Urz. UE L 334 z 17.12.2010, s. 17 – IED) zaczęła obowiązywać 6 stycznia 2011 roku z terminem transpozycji do prawa krajowego państw członkowskich do 7 stycznia 2013 r.,
b) Dyrektywę Komisji (UE) 2015/996 z dnia 19 maja 2015 r. ustanawiająca wspólne metody oceny hałasu zgodnie z dyrektywą 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Tekst mający znaczenie dla EOG),
c) Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi, zmieniająca, a następnie uchylająca dyrektywę Rady 96/82/WE (Tekst mający znaczenie dla EOG),
d) Sprostowanie do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 334 z dnia 17 grudnia 2010 r.),
e) Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Tekst mający znaczenie dla EOG),
f) Dyrektywę 2003/35/WE przewidującą udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniającą w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE.
Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowiskowych uwarunkowaniach, w zakresie swojej regulacji wdrożenia do prawodawstwa polskiego implementowała następujące dyrektywy m.in.:
a) Dyrektywę Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz. Urz. WE L 175 z 05.07.1985, str. 40, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, str. 248),
b) Dyrektywę Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. WE L 206 z 22.07.1992, str. 7, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 102),
c) Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Urz. WE L 197 z 21.07.2001, str. 30; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 157),
d) Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/4/WE z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylającej dyrektywę Rady 90/313/EWG (Dz. Urz. WE L 41 z 14.02.2003, str. 26; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 375).
Ustawa o odpadach zaimplementowała do prawodawstwa polskiego zapisy m.in.:
a) Dyrektywy Rady 78/176/EWG z dnia 20 lutego 1978 r. w sprawie odpadów pochodzących z przemysłu ditlenku tytanu (Dz. Urz. WE L 54 z 25.02.1978, str. 19, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, str. 71),
b) Dyrektywy Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, w szczególności gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie (Dz. Urz. WE L 181 z 04.07.1986, str. 6, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, str. 265),
c) Dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 z 30.05.1991, str. 40, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 26).
d) Dyrektywy 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. WE L 365 z 31.12.1994, str. 10, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 13, str. 349).
Zapisy zawarte w ustawie Prawo Wodne, pozwoliły, w zakresie swojej regulacji, na wdrożenie do prawodawstwa polskiego następujących dyrektyw:
a) Dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 z 30.05.1991, str. 40, z późn. zm. – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 26, Dz. Urz. WE L 67 z 07.03.1998, str. 29 – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 4, str. 27, Dz. Urz. UE L 284 z 31.10.2003, str. 1 – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 1, t. 4, str. 447, Dz. Urz. UE L 311 z 21.11.2008, str. 1, z późn. zm. oraz Dz. Urz. UE L 353 z 28.12.2013, str. 8),
b) Dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (Dz. Urz. WE L 375 z 31.12.1991, str. 1, z późn. zm. – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 68, Dz. Urz. UE L 284 z 31.10.2003, str. 1 – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 1, t. 4, str. 447 oraz Dz. Urz. UE L 31 z 21.11.2008, str. 1, z późn. zm.),
c) Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. WE L 327 z 22.12.2000, str. 1 – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 5, str. 275, Dz. Urz. WE L 331 z 15.12.2001, str. 1 – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 358, Dz. Urz. UE L 81 z 20.03.2008, str. 60, Dz. Urz. UE L 348 z 24.12.2008, str. 84, z późn. zm., Dz. Urz. UE L 140 z 05.06.2009, str. 114, z późn. zm., Dz. Urz. UE L 226 z 24.08.2013, str. 1, Dz. Urz. UE L 353 z 28.12.2013, str. 8 oraz Dz. Urz. UE L 311 z 31.10.2010, str. 32),
d) Dyrektywy 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r. dotycząccej zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylającą dyrektywę 76/160/EWG (Dz. Urz. UE L 64 z 04.03.2006, str. 37, Dz. Urz. UE L 188 z 18.07.2009, str. 14, z późn. zm. oraz Dz. Urz. UE L 353 z 28.12.2013, str. 8);
III. Decyzje, które podobnie jak rozporządzenia, wydawane są zgodnie w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przez instytucje Unii Europejskiej – Radę, Komisję i Parlament Europejski. Decyzje są wiążące w całości, jednak kierowane są do konkretnej grupy adresatów, którymi mogą być państwa członkowskie lub przedsiębiorstwa. Przykładem takiego aktu prawnego jest:
a) Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/591 z dnia 6 kwietnia 2022 r. w sprawie ogólnego unijnego programu działań w zakresie środowiska do 2030 r.,
b) Decyzja Wykonawcza Komisji (UE) 2022/2110 z dnia 11 października 2022 r. ustanawiająca konkluzje dotyczące najlepszych dostępnych technik (BAT) zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych w odniesieniu do przetwórstwa metali żelaznych.
Wszystkie powyższe akty prawne mają na celu „zaopiekować” każdy komponent środowiska przyrodniczego, zapewniając jego ochronę zgodnie z posiadaną wiedzą i z wykorzystaniem najlepszych dostępnych technik.
Ustawy pomagające chronić środowisko
Według doktryny lata 2000 – 2001 zalicza się jako okres przełomowy dla krajowego prawa ochrony środowiska, bowiem to właśnie wtedy weszły w życie najistotniejsze akty prawne, w których zawarto idee zmian w zasadach prowadzenia polityki rozwoju ochrony środowiska. [1]
Poniżej przedstawiamy najistotniejsze (w naszej ocenie) ustawy i rozporządzenia, wskazujące zasady prawidłowej ochrony środowiska, które mają umożliwić wdrożenie zasad zrównoważonego rozwoju oraz zapewnić solidarność międzypokoleniową. Są to:
- Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, w której określono zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju. Szczególny nacisk położono na ochronę zasobów środowiska, możliwości wprowadzenia substancji lub energii do środowiska, kosztów korzystania ze środowiska. Ponadto wskazano obowiązki organów administracji, a także zakładów w uwzględnieniem odpowiedzialności, jak i sankcji w przypadku funkcjonowania niezgodnie z poszanowaniem prawa.
- Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowiskowych uwarunkowaniach, która określa zasady i tryb postępowania w sprawach: udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, ocen oddziaływania na środowisko oraz transgranicznego oddziaływania na środowisko. Ponadto reguluje zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska oraz role władz publicznych i organów administracji właściwe w sprawach związanych z jego ochroną.
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, w której ustawodawca określił środki służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi poprzez zapobieganie ich powstawaniu, zmniejszenie ich ilości, a także negatywnego wpływu wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi. Celem jest zmniejszenie całkowitego wpływu użytkowania zasobów oraz poprawa efektywności użytkowania, co pozwoli na przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym.
- Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne, której celem jest regulacja zasad gospodarowania wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. W szczególności ich kształtowanie i ochrona. Na podstawie ustawy ustala się sposoby korzystania z wód oraz wskazuje pożądane kierunki zarządzania zasobami wodnymi. Poza tym ustala się własności wód i gruntów pokrytych wodami, a także zasady gospodarki wodnej tymi składnikami jako mieniem Skarbu Państwa. Przepisy ustawy prawo wodne stosuje się do wód śródlądowych oraz morskich wód wewnętrznych.
Ważnymi rozporządzeniami w szeroko pojętym prawie ochrony środowiska są:
- Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 7 września 2021 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji. W rozporządzeniu tym określono wymagania w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji, do których są obowiązani prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia.
- Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 24 września 2020 r. w sprawie standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów. Rozporządzanie to przedstawia rodzaje instalacji, dla których określa się standardy emisyjne w zakresie wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza oraz rodzaje źródeł spalania paliw, które mają wpływ na poziom emisji gazów cieplarnianych.
- Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 22 lipca 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia, zawierające listę instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia, a których eksploatacja wymaga zgłoszenia organowi ochrony środowiska.
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 sierpnia 2014 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości, które w swoim załączniku wskazuje instalacje istotnie wpływające na środowisko.
- Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 15 października 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Rozporządzenie to różnicuje dopuszczalne poziomy hałasu dla: terenów przemysłowych, przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, szpitale i domy opieki społecznej, budynki związane ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, na cele uzdrowiskowe, rekreacyjno-wypoczynkowe, mieszkaniowo-usługowe. Poza tym określa poziomy hałasu z uwzględnieniem rodzaju obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu, a także okresy, do których odnoszą się poziomy hałasu jako czas odniesienia.
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie przypadków, w których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z instalacji nie wymaga pozwolenia, wskazujące rodzaje instalacji, które by funkcjonować zgodnie z literą prawa, nie wymagają uzyskania pozwolenia.
Powyższe pięć rozporządzeń powiązane jest zapisami Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. - Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, określające rodzaje przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, rodzaje przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko oraz przypadki, w których rozbudowa, przebudowa dokonana w obiekcie powoduje zmianę kwalifikacji. Rozporządzenie to powiązane jest zapisami Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowiskowych uwarunkowaniach.
- Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 2 stycznia 2020 r. w sprawie katalogu odpadów, które stanowi listę odpadów ze wskazaniem ich grupy, podgrupy i rodzaju odpadów wraz z kodem. Rozporządzenie to powiązane jest zapisami Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach.
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 28 czerwca 2019 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, wskazujące w załączniku listę substancji, których występowanie w ściekach przemysłowych powoduje konieczność uzyskania decyzji. Rozporządzenie to powiązane jest zapisami Ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne.
Powyżej przytoczone przykładowe akty prawne w postaci rozporządzeń, w swojej treści uzupełniają najistotniejsze ustawy, wpierając stosowanie prawa ochrony środowiska. Co istotne, w obszarze prawa z zakresu ochrony środowiska często stanowią one bezpośrednią transkrypcję zapisów zawartych w dokumentach UE na przykład w decyzjach, do krajowych ustaw i rozporządzeń.
Prawo żyje
Każde prawo zmienia się, ewaluuje. Pozwala to na wdrożenie zmian, które obserwujemy każdego dnia, od technologii, poprzez rozwój nauki, czy choćby umożliwienie wdrożenia do prawodawstwa krajowego zapisów pozwalających na ratyfikowanie umów międzynarodowych lub opracowanych przez Komisję Europejską unijnych przepisów. Zmiany te wdrażane są za pośrednictwem ustaw, jak i rozporządzeń, które po inicjacji ustawodawczej trafiają do Sejmu RP, następnie Senatu RP i w końcowym etapie są podpisywane przez Prezydenta. Pomysłodawcą inicjatywy ustawodawczej może być Prezydent RP, Rząd – czyli Rada Ministrów, posłowie (15 posłów lub komisja sejmowa), Senat RP albo 100 000 obywateli.
Owa ewaluacja dotyczy też zagadnień ochrony środowiska, co jest szczególnie ważne we wdrażaniu konkluzji BAT i najlepszych dostępnych technik.
RCL – źródłem informacji o prawie w ochronie środowiska
Informacje na temat projektów ustaw i rozporządzeń zgłoszone przez Rząd – Radę Ministrów, Ministra Klimatu i Środowiska można znaleźć na stronie Rządowego Centrum Legislacji (dalej: RCL) https://rcl.gov.pl/. RCL to państwowa jednostka organizacyjna, podlegająca Premierowi (czyli Prezesowi Rady Ministrów), która koordynuje działalność legislacyjną Rządu i innych organów administracji. Zajmuje się ona opracowywaniem rządowych projektów, stanowisk prawno-legislacyjnych do projektów aktów prawnych, jak i opracowywaniem samych aktów. Ponadto koordynuje przebieg uzgodnień między resortami, a także sprawuje pieczę nad dostosowaniem prawa polskiego do prawa Unii Europejskiej – czyli implementowaniem dyrektyw. RCL od 3 stycznia 1918 publikuje również Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski“, w którym znajdują się uchwały Rządu i zarządzenia Premiera, wydane na podstawie ustawy oraz wykaz przyjętych projektów aktów prawnych, które po okresie oczekiwania staną się pełnoprawnymi, obowiązującymi w kraju ustawami i rozporządzeniami.
Co ważne, na stronie RCL na bieżąco można śledzić przebieg rządowego procesu legislacyjnego. Nie tylko obserwować, na jakim etapie znajdują się prace nad projektem interesującego nas aktu prawnego, lecz także zapoznać się z dodatkowymi dokumentami, które pojawiają się podczas poszczególnych etapów procesu.
W zakresie ustaw, przebieg prac poprzedzających nad danym aktem prawnym, można śledzić na stronie Sejmu (http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/proces.xsp).
Vacatio legis, czyli okres wolny od prawa
Vacatio legis to czas dla prowadzących zakłady, pracowników organów administracji, jaki „otrzymują” na zapoznanie się i dostosowanie się do nowych wymagań. Istotą vacatio legis jest zapewnienie wszystkim zainteresowanym stronom dostępu do informacji i wsparcia, by skutecznie wdrożyć nowe przepisy dotyczące ochrony środowiska i przyczynić się do zrównoważonego rozwoju.
Vacatio legis obowiązuje w przypadku wszystkich ustaw i rozporządzeń wprowadzających zmiany w dotychczas obowiązującym prawie. Szczególne znaczenie ma on dla nowej legislacji lub nowelizacji dotychczas obowiązujących aktów z zakresu ochrony środowiska, gdyż odnosi się do okresu między uchwaleniem nowych przepisów, a ich wejściem w życie. Jest to istotny okres, w którym to społeczeństwo, instytucje i prowadzący przedsiębiorstwa mogą nie tylko zapoznać się z nowymi wymaganiami, ale także przygotować się do ich implementacji.
W przypadku prowadzących zakłady jest bardzo istotny czas, ponieważ jest on przeznaczany na zasprzętowienie się, pozwalające na przykład na wprowadzanie najlepszych dostępnych technik, zmianę prowadzonych procesów produkcyjnych.
W przypadku organów administracji publicznej vacatio legis to czas, jaki przeznacza się na przygotowanie i opracowanie wytycznych dotyczących implementacji nowych przepisów. Po za tym organy odpowiedzialne za egzekwowanie przepisów, które mają wejść w życie, mogą również przeprowadzić wewnętrzne szkolenia, których celem jest zapewnienia spójności interpretacji zapisów, jaki i stosowania nowych regulacji.
Dla społeczeństwa vacatio legis jest szansą na zrozumienie nowych przepisów i skonsultowanie się na przykład z organami prowadzącymi postępowanie administracyjne w celu wyjaśnienia zapisów zawartych w nowelizowanym akcie prawnym, bądź w przypadku pojawienia się obaw dotyczących wpływu nowych przepisów na przebieg procesu inwestycyjnego i udziale społeczeństwa w ochronie środowiska, wyjaśnienie ich.
Co ważne, długość okresu vacatio legis może być różny np. w zależności rodzaju regulacji. W państwie prawa, minimum minimorum (czyli absolutne minimum), wynosi dwa tygodnie (standardowo umożliwiając zapoznanie się z nowymi przepisami), lecz może on zostać skrócony lub wydłużony. Długie okresy vacatio legis dotyczą głównie tych aktów prawnych, które mają umożliwić prowadzącym zakłady, wdrożenie nowych technologii, wskazanych w konkluzjach BAT.
Autorka: Paulina Pelczyk-Nieborak, pod kierunkiem dr Marcina Kaźmierskiego, Kancelaria Ekologiczna
Jakie informacje znajdziesz w kategorii Prawo i legislacja?
W kategorii Prawo i legislacja znajdziesz informacje na temat najważniejszych ustaw pozwalających na wdrożenie zapisów z zakresu szeroko pojętej ochrony środowiska i funkcjonowanie zgodnie z literą prawa zakładów przemysłowych. Poza tym wyjaśnienia branżowych zagadnień i pojęć.
Naszym celem nie jest tylko podanie informacji o pojawieniu się nowego aktu prawnego lub jego nowelizacji, ale przekazanie wiedzy wynikającej z tych dokumentów. W zamieszczonych na platformie materiałach pomagamy zrozumieć podstawy prawne. Dzięki szkoleniom online, Bazie wiedzy i wpisom na blogu, zyskasz dostęp do informacji, które pozwolą Ci prowadzić działalność gospodarczą i korzystać ze środowiska zgodnie z obowiązującymi wymaganiami prawnymi.
Nasza działalność wymaga również prowadzenia szczegółowej analizy orzeczeń sądów, podążania za przepisami dotyczącymi ochrony środowiska. Masz więc dostęp do wiedzy z zakresu prawa w wielu jej aspektach. Szybko i pod jednym „adresem” zyskujesz informacje o dużo szerszym spektrum niż podczas samodzielnej analizy tylko jednego z nich. Stawiamy na prosty przekaz. Dlatego mówimy zrozumiałym językiem, a nasze materiały zawierają liczne wskazówki i przykłady z życia, dzięki którym zrozumiesz zawiłe zapisy prawne, niezależnie od tego czy masz już doświadczenie w podobnej tematyce, czy nie.
Poszerz swoje horyzonty o zagadnienia z zakresu pozwoleń zintegrowanych, ocen oddziaływania na środowisko, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska, gospodarki odpadami, sprawozdawczości z zakresu ochrony środowiska (do której zobowiązane są podmioty korzystające ze środowiska), emisji gazów cieplarnianych, systemie handlu uprawnieniami, ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym i o ochronie przyrody. Co ważne, na zagadnienia z szeroko pojętej ochrony środowiska patrzymy również przez pryzmat Ustawy Prawo przedsiębiorców, Kodeks postępowania administracyjnego, dzięki czemu każda strona postępowania może poszerzyć lub ugruntować posiadaną wiedzę.
[1] Bar w: Ustawa Prawo ochrony środowiska. Komentarz, J. Jendrośka (red.), wyd. Centrum Prawa Ekologicznego, Wrocław 2001
[2] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2024 r. poz. 54, 834) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010620627/U/D20010627Lj.pdf
