Często pytacie naszych ekspertów o kwestię trocin, powstających jako integralna cześć zasadniczej produkcji w zakładach z branży drzewnej i meblarskiej. Kiedy pyły trociny i zrzyny są odpadem, czy mogą być produktem ubocznym? Śpieszymy, więc z odpowiedzią na ten temat, w świetle obowiązujących przepisów prawa, po zmianach, które zasadniczo wpłynęły na zasady uznawania produktu i substancji za produkt uboczny.
Rok 2018 – rokiem zmian
Zamiana zasad uznania substancji lub przedmiotu za produkt uboczny wynikająca z ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach ustawy z dnia 14 sierpnia 2018 roku (Dz.U. z 2018 r. poz. 1564)[1], zobowiązała podmioty, które dotychczas korzystały ze zgłoszenia produktu ubocznego jak i tych, którzy dopiero zainteresowali się tym tematem, do złożenia wniosków na przełomie 2018 i 2019 roku. Przed wprowadzoną nowelą wniosek o uznanie produktu lub substancji za produkt uboczny, zasadniczo mógł zgłosić każdy zakład, jednakże w urzędach marszałkowskich dominowały te, które dotyczyły materiałów w postaci: pyłów trocin, zrzyn, zrębek z drewna lub produktów, drewnopochodnych. Tym samym zmiana ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2020 poz.797)[2] [zwana dalej u. o o.], szczególnie dotknęła zakłady z branży meblarskiej i drzewnej (czyli wytwarzające odpady kwalifikowane do grupy 3 – odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury – zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Klimatu z dnia 2 stycznia 2020 w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. 2020 poz.10)[3]), które wcześniej posiadały zgłoszenie produktu ubocznego i utraciły je w wyniku wskazanej noweli z 14 sierpnia 2018 roku, i musiały ponowie złożyć wniosek do urzędu marszałkowskiego właściwego dla miejsca swojej działalności.
Rola organów
Zgodnie z zapisami w ustawie u. o o. od 29 sierpnia 2018 roku, poza urzędem marszałkowskim w postępowaniu o uznanie produktu ubocznego, czynny udział bierze również inspekcja ochrony środowiska, która opiniuje wniosek i w razie konieczności przeprowadza kontrolę. Biorąc pod uwagę zaangażowanie w wydanie decyzji inspektorów ochrony środowiska, cała procedura dla składanych wniosków uległa wydłużeniu, gdyż na okres prowadzonej ewentualnej kontroli, zgodnie z art. 11 ust 4e[4] wstrzymywany jest bieg terminu załatwienia sprawy, aż do wydania opinii. Zgodnie z nadanymi przez Ustawodawcę uprawnieniami, większość wydanych opinii (które formalnie przyjmują postać postanowienia), jest poprzedzona kontrolą w zakładzie składającego wniosek. Kontrolę mogę przeprowadzić inspektorzy z wojewódzkich inspekcji ochrony środowiska właściwych dla miejsca prowadzonej działalności. Istnieje również możliwość, że do zakładu trafią inspektorzy z innych województw z godnie z art. 10c[5] ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2020 poz. 995)[6]. Kontrola dokumentowana jest protokołem i kończy się jego podpisaniem. Opinia, powstająca na bazie protokołu, ma decydujący wpływ na treść wydanej decyzji, o czym mówi art. 11 ust 4d[7].
Co wywołały wprowadzone zmiany w ustawie?
W wyniku zmian w u. o.o. urzędy marszałkowskie i inspektorzy ochrony środowiska zostali wręcz „przytłoczeni” ilością składanych wniosków i prowadzonych postępowań. Ilość wniosków skłoniła Ustawodawcę do weryfikacji, czy koniecznie jest rozpatrywanie wszystkich złożonych wniosków. Czy są grupy przedmiotów i substancji, które można uznać zawsze za bezpieczne dla życia i zdrowia ludzi, a ich wykorzystanie nie doprowadzi do ogólnych negatywnych oddziaływań na środowisko.
Przeprowadzana analiza doprowadziła do wprowadzania kolejnych zmian w u. o o. W dniu 6 września 2019 weszła w życie Ustawa o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2019 poz. 1579)[8], która wprowadziła do u. o.o. normę ponownie zmieniającą ogląd na zagadnienie produktu ubocznego z części instalacji. Ustawodawca dodał do istniejącego już art. 11 ust. 5 listę przedmiotów lub substancji, które nie wymagają uzyskania decyzji, wskazując tym samym w jakich konkretnych przypadkach nie ma konieczności wnioskowania o uznanie przedmiotu lub substancji za produkt uboczny. Po wprowadzonej zmianie art. 11 ust. 5 otrzymał brzmienie: „Przepisów ust. 1-4 nie stosuje się do materiałów paszowych określonych w przepisach Unii Europejskiej wydanych na podstawie art. 24 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 767/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie wprowadzania na rynek i stosowania pasz, zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1831/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady i uchylającego dyrektywę Rady 79/373/EWG, dyrektywę Komisji 80/511/EWG, dyrektywy Rady 82/471/EWG, 83/228/EWG, 93/74/EWG, 93/113/WE i 96/25/WE oraz decyzję Komisji 2004/217/WE (Dz. Urz. UE L 229 z 01.09.2009, str. 1, z późn. zm.) oraz produktów przetworzenia drewna takich jak kora, strużyny, odziomki pomanipulacyjne, wałki połuszczarskie, trociny, wióry, zrębki, zrzyny, szczapy i inne pochodzące z przetworzenia tych produktów, w tym brykiety i pelety, stanowiących mechanicznie przetworzony naturalny surowiec drzewny niezawierający jakichkolwiek innych substancji.”
Wpływ korekty w art. 11 ust.5
Zmiana wprowadzona do art. 11 ust. 5 zasadniczo wpłynęła na wszystkie wnioski, które dotyczyły „czystych” trocin i innych „czystych” produktów przetwarzania drewna, które nie zostały zanieczyszczone żadnymi substancjami, ponieważ zostały one automatycznie uznane za produkt uboczny. Wnioski na te konkretne rodzaje produktu ubocznego składały głównie: tartaki i zakłady stolarskie, które zajmują się obróbką drewna surowego. Efektem zmian w u. o.o. były szybko wydane decyzje, zgodnie z art. 11 ust 4a[9] na okres maksymalnie 10 lat, o ile w tym czasie nie ulegnie zmianie proces, w którym produkt uboczny powstaje i jest wykorzystywany – art. 11 ust. 4f[10].
Konsekwencje zmiany procesu
Zmiana procesu, nawet mała, która może nastąpić u wnioskodawcy, jak i kontrahenta, będzie skutkować niezgodnością wytwarzanego materiału z decyzją, a tym samym nie objęciem go jej „pozytywnymi” skutkami. Jakie są konsekwencje utraty statusu produktu ubocznego? Produkt uboczny ponownie staje się odpadem! A co z tym idzie… zgodnie z art. 171 u o o.[11] prowadzący zakład podlega karze aresztu lub grzywny, bowiem błędnie jest prowadzona ewidencja odpadów w rejestrze BDO, ponieważ nie uwzględnia ona odpadu, który wcześniej był produktem ubocznym. Poza tym, zgodnie z 194 ust. 1 pkt 2b[12] u o o., zakład naraża się na nałożenie pieniężnej karty administracyjne za magazynowanie odpadów niezgodnie z wymogami. Ponadto w przypadku, jeśli produkt uboczny był zagospodarowany w zakładzie i utracił swój status, to zgodnie z art. 176 ust. 1[13] i 2[14] u o o. w związku art. 33 ust. 1, gdy prowadzony proces przetwarzania odpadów lub odpady powstające w nim, zagrażają życiu i zdrowiu ludzi oraz środowisku, to prowadzący zakład naraża się na kolejną karę aresztu lub grzywny. Powyżej przedstawione konsekwencje mają na celu jedynie zasygnalizować problemy, jakie mogą pojawić się w sytuacji prowadzenia działalności, kiedy decyzja uznająca substancję lub produkt utraciła ważność lub wytwarzany materiał nie jest już tym, który podlegał zgłoszeniu, a zakład podlega kontroli inspekcji ochrony środowiska.
Składać czy nie składać wniosek?
Tym samym rodzi się pytanie, czy dla czystej kory, trocin, zrzyn itp. składanie wniosku o uznanie za produkt uboczny, przejście kontroli przeprowadzonej przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska, jest zasadne? Odpowiedź na powyższe pytanie nie jest prosta i jednoznaczna. Część zakładów odpowie: TAK. Dotyczy to tych podmiotów, które do posiadania decyzji uznającej powstawanie produktów lub substancji podchodzą wizerunkowo i rzeczywiście chwalą się jej posiadaniem. Jeśli jednak wnioskodawca stwierdzi, że posiadane takiej decyzji (która może blokować jego rozwój, plany inwestycyjne, pozyskiwanie nowych kontrahentów), jest zbędne… ma prawo do wycofania swojego wniosku lub złożenie wniosku o uchylenie posiadanej decyzji. Tym samym decyzja nigdy nie zostanie wydana lub zostaje uchylona, a potencjalne problemy wyeliminowane jeszcze przed ich pojawieniem się. Należy pamiętać, by pismo o wycofanie wniosku lub uchylenie decyzji trafiło do urzędu marszałkowskiego, ponieważ to Marszałek Województwa jest organem, który wydaje decyzję i do którego składany był wniosek.
Recykling materiałowy szansą na pozytywną opinię!
Część wniosków o uznanie substancji lub przedmiotu za produkt uboczny uzyskała pozytywną opinię wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska i postępowanie zakończyło się wydaniem decyzji. Dla wspomnianej powyżej grupy 3 z katalogu odpadów [odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury], decyzję pozytywną mają szansę otrzymać zakłady, których produkt uboczny zostanie ponownie „wbudowany” w produkt drewnopochodny. W tym podejściu mamy tu do czynienia z recyklingiem materiałowym. Powstające w zakładzie pyły, trociny o określonych parametrach, nie są „czyste”. Mogą one zawierać śladowe ilości klejów, lakierów i innych substancji. Ze względu na ten fakt, mogą być one wykorzystywane jako surowiec do produkcji np. płyt OSB (oriented strand board), płyt MDF (medium-density fibreboard) lub płyt wiórowych. Co istotne, w powyższym przypadku nie są brane pod uwagę zapisy ww. art. 11 ust 5., a więc składnie wniosku i uzyskanie decyzji jest jak najbardziej zasadne. Jednocześnie wytwórca produktu ubocznego, jak i jego kontrahent, muszą w szczególności mieć na uwadze fakt, iż zmiana w procesie produkcyjnym jednego z nich będzie skutkowała niezgodnością wytwarzanego materiału z decyzją, a tym samym nie objęciem go jej „pozytywnymi” skutkami wraz z całym wachlarzem zasygnalizowanych wcześniej konsekwencji, a w przypadku podjęcia decyzji o ponownym składaniu wniosku o uznanie za produkt uboczny, kontroli ze strony inspekcji ochrony środowiska.
Autorka: Paulina Pelczyk-Nieborak, Kancelaria Ekologiczna
[1] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180001564/O/D20181564.pdf
[2] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf
[3] http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20140001923/O/D20141923.pdf
[4] Art. 11 ust 4e u. o o.: Kontrola, o której mowa w ust. 4b, wstrzymuje bieg terminu do wydania opinii, o której mowa w ust. 4.
[5] Art. 10 c ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska brzmi:
1. Główny Inspektor Ochrony Środowiska może powołać zespół kontrolny, w skład, którego może powołać inspektorów Inspekcji Ochrony Środowiska zatrudnionych w wojewódzkich inspektoratach ochrony środowiska.
2. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, wojewódzki inspektor ochrony środowiska wskazuje inspektorów Inspekcji Ochrony Środowiska, którzy wejdą w skład zespołu kontrolnego. Koszty delegacji inspektorów Inspekcji Ochrony Środowiska wskazanych do prac w zespole kontrolnym pokrywa wojewódzki inspektor ochrony środowiska.
3. Zespół, o którym mowa w ust. 1, powołuje się w celu przeprowadzenia kontroli interwencyjnej oraz w szczególnie uzasadnionych przypadkach może być on powołany do innych kontroli pozaplanowych.
4. Jeżeli wykonanie czynności kontrolnych wymaga specjalistycznej wiedzy lub umiejętności, Główny Inspektor Ochrony Środowiska może powołać w skład zespołu, o którym mowa w ust. 1, pracownika zatrudnionego w wojewódzkim inspektoracie ochrony środowiska, niebędącego inspektorem Inspekcji Ochrony Środowiska, posiadającego taką wiedzę lub takie umiejętności.
5. W przypadku, o którym mowa w ust. 4, wojewódzki inspektor ochrony środowiska wskazuje pracownika, który wejdzie w skład zespołu kontrolnego. Koszty delegacji pracownika wskazanego do prac w zespole kontrolnym pokrywa wojewódzki inspektor ochrony środowiska.
[6] http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19910770335/U/D19910335Lj.pdf
[7] Art. 11 ust 4d u. o.o.: W przypadku negatywnej opinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska marszałek województwa wydaje decyzję o odmowie uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny.
[8] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001579/U/D20191579Lj.pdf
[9] Art. 11 ust 4a u. o o.: Decyzję o uznaniu przedmiotu lub substancji za produkt uboczny wydaje się na czas oznaczony, nie dłuższy niż 10 lat.
[10] Art. 11 ust. 4f u. o o.: W przypadku dokonywania zmian w procesie produkcyjnym, w którym powstają przedmiot lub substancja uznane za produkt uboczny, lub w procesie, w którym są one wykorzystywane, wytwórca przedmiotu lub substancji jest obowiązany do dokonania nowego zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny. Przepisy ust. 2–4e stosuje się.
[11] Art. 171. u o o.: Kto prowadzi gospodarkę odpadami niezgodnie z nakazem określonym w art. 16 podlega karze aresztu albo grzywny.
[12] Art. 194 ust 1 pkt 2b u. o o.: Magazynowanie odpadów niezgodnie z wymaganiami, o których mowa w art. 25 ust. 1–6.
[13] Art. 176 ust 1. u. o o.: Kto wbrew przepisowi art. 33 ust. 1 prowadzi procesy przetwarzania odpadów w sposób niezapewniający, aby procesy te nie stwarzały zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska podlega karze aresztu albo grzywny.
[14] Art. 176. ust 2 u. o o.: Tej samej karze podlega, kto wbrew przepisowi art. 33 ust. 1 prowadzi procesy przetwarzania odpadów w sposób niezapewniający, aby odpady powstające z tych procesów nie stwarzały zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska.