Wydaje się Tobie, że unikasz chemikaliów? Masz rację, wydaje się! Przeprowadzone w Europie w ramach programu badawczego badania biomonitorujące u ludzi nie napawają optymizmem. Na przełomie lat 2014-2020 zmierzono poziom bisfenolu A w moczu 2756 osób z 11 krajów europejskich. U co najmniej 92% wyniki wskazały przekroczenie bezpiecznego stężenia bisfenolu A, natomiast poziom przekroczeń wahał się od 71% do 100% [1]. Takie wyniki wskazują na realne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi.
Czym jest bisfenol A?
Bisfenol A (BPA) to mający właściwości toksyczne związek organiczny wykorzystywany do produkcji poliwęglanów i żywic epoksydowych. Jest jednym z częściej stosowanych związków chemicznych przy produkcji przedmiotów, których używamy niemal każdego dnia – opakowań z tworzyw sztucznych, puszek, zabawek, sprzętu sportowego itd.
Jak wynika z raportów, rocznie produkujemy lub sprowadzamy do Unii Europejskiej ponad milion ton bisfenolu A [2].
Dlaczego jest groźny?
BPA jest syntetycznym estrogenem, co może sprzyjać jego gromadzeniu w tkankach i tłuszczach a następnie stopniowemu uwalnianiu. To może zaburzyć funkcjonowanie układu hormonalnego. W konsekwencji BPA negatywnie wpływa na płodność oraz gospodarkę hormonalną.
Eksperci naukowi EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) jednoznacznie stwierdzili, że bisfenol A zagraża zdrowiu ludzi [3]. Badacze wskazali na duży negatywny wpływ tej substancji na układ odpornościowy. BPA powoduje bowiem wzrost liczby komórek odpornościowych, co może prowadzić do alergicznego zapalenia płuc oraz innych zaburzeń autoimmunologicznych.
BPA przedostaje się do ludzkiego organizmu trzema drogami: przez skórę, układ pokarmowy lub układ oddechowy. Zakłóca funkcjonowanie całego organizmu, uszkadza oczy, podrażnia drogi oddechowe, prowadzi do alergicznych reakcji skórnych.
Wszędzie, czyli gdzie?
Woda pitna, puszki z napojami oraz żywnością
Wnętrze puszek z napojami oraz żywnością, ale także rur doprowadzających wodę pitną pokryte są żywicą epoksydową, a ta zawiera w swoim składzie BPA. Zadaniem tej warstwy jest oddzielenie żywności od metalu. Jednak nieuchronnie bisfenol A przedostaje się do produktów spożywczych i wody, co jest niebezpieczne i stanowi realne zagrożenie dla zdrowia.
Paragony
Zbadano, że bisfenol A znajdował się na powierzchni papieru do drukarek termicznych, który był wykorzystywany do drukowania m.in. paragonów, wydruków z bankomatów, faksów i biletów parkingowych. Badania Daniela Zalko dowiodły, że BPA może przedostawać się do ludzkiego organizmu przez skórę – aż 46% substancji przenika w głąb skóry [4]. Badania nad wpływem BPA na organizm ludzki wykazały, że u kasjerek w supermarketach występował znacznie wyższy poziom BPA w moczu niż u pozostałych osób. Z tego powodu od roku 2016 ograniczono stosowanie bisfenolu A w papierze termicznym, a w roku 2020 wprowadzono zakaz jego stosowania w tym produkcie. W jego miejsce zaczęto stosować BPS (bisfenol S), który niestety w chwili obecnej spełnia już kryteria WHO jako substancja zaburzająca działanie układu hormonalnego. Wraz z popularyzacją BPS wzrasta jego poziom w ludzkich organizmach. Wydaje się tylko kwestią czasu, kiedy i ta substancja zostanie zakazana.
Opakowania do żywności, butelki z tworzywa sztucznego
Poliwęglany wykorzystywane są do produkcji plastikowych butelek wielokrotnego użytku i pojemników do przechowywania żywności. Bisfenol A wykorzystywany jest do produkcji opakowań z tworzyw sztucznych w celu ich utwardzenia. Stąd przedostaje się do produktów, które się w nich znajdują, szczególnie wtedy, gdy opakowania te nieprawidłowo użytkujemy (czyli np. poprzez podgrzewanie albo wystawianie na działanie promieni słonecznych).
Bisfenol A znajdziemy także w wielu innych produktach – tuszach, farbach, klejach, ubraniach, płytach CD, podłogach, zabawkach czy niektórych wyrobach medycznych np. wykorzystywanych w usługach dentystycznych.
Jak się bronić?
Wydaje się, że nie sposób zupełnie wyeliminować BPA z naszego otoczenia. Warto jednak metodą małych i dużych kroków robić wszystko, aby unikać plastiku, a tym samym unikać bisfenolu.
Wybieraj świadomie
Zwracaj uwagę na to, w co jest zapakowane pożywienie, które kupujesz. Pilnuj też tego, jak je przechowujesz oraz podgrzewasz (unikaj podgrzewania produktów spożywczych w pojemnikach z tworzywa sztucznego, bo jest to szczególnie szkodliwe i niebezpieczne dla organizmu).
Nie przechowuj żywności w otwartej puszce, przełóż je do innego opakowania, najlepiej szklanego.
Plastikowe opakowania, jeśli tylko możesz, zastępuj szklanymi. Jeżeli jednak używasz plastikowych pojemników do żywności, zwracaj uwagę na oznaczenia. Nie każdy pojemnik nadaje się do przechowywania w nim jedzenia. Bisfenol A z opakowań plastikowych może przedostawać się do żywności, szczególnie jeśli jedzenie to jest kwaśne, tłuste albo podgrzewane w tym pojemniku. Najlepszym wyborem są opakowania szklane. Jeśli decydujesz się na plastik, wybieraj te z oznaczeniem BPA FREE oraz opakowania oznaczone numerami 1, 2, 4 lub 5.
Unikaj zaś produktów z tworzywa sztucznego o numeracji 3, 6 i 7, gdyż nie powinny one być wykorzystywane do przechowywania żywności.
Pamiętaj o skórze
Myj często ręce i dokładnie je susz. Jak odkryto – na suchej i czystej ręce pozostaje od 0,2 do 6 mikrogramów tej szkodliwej substancji. Mokra lub tłusta powierzchnia zwiększa tą ilość aż o dziesięć razy, a sam bisfenol A utrzymuje się na skórze aż do dwóch godzin!
Sytuacja prawna
W niektórych krajach stosowanie bisfenolu A jest już zakazane, to m.in. Korea, Japonia i Kanada.
W Unii Europejskiej badania nad bisfenolem A ciągle trwają. Zmiany zachodzą na naszych oczach, o czym świadczy chociażby drastyczne obniżenie dozwolonego progu. Przed rokiem 2015 TDI (dzienna tolerowana dawka) dla bisfenolu A wynosiła 50 µg na kilogram masy ciała. Obniżono ją do 4 µg na kilogram masy ciała w roku 2015, a w roku 2023 do 0,2 µg na kilogram masy ciała [2].
W 2011 roku Unia Europejska wprowadziła zakaz stosowania bisfenolu A w plastikowych butelkach dla niemowląt, a w roku 2018 zakazała stosowania butelek z plastiku i opakowań powlekanych zawierających żywność dla niemowląt i dzieci do trzeciego roku życia. W tym samym roku ograniczono dopuszczalne ilości BPA w zabawkach dla dzieci poniżej trzeciego roku życia. Od roku 2020 obowiązuje zakaz stosowania BPA w papierze termoczułym. Aktualnie UE pracuje nad zakazem lub znacznym ograniczeniem stosowania go w innych produktach mających styczność z żywnością oraz ze skórą. Niektóre kraje wprowadzają swoje ograniczenia. We Francji obowiązuje zakaz stosowania BPA w produkcji opakowań spożywczych, pojemników na żywność a także przyborów kuchennych [5].
Autorka: Joanna Śliwińska-Wachowiak, specjalistka Kancelarii Ekologicznej ds. marketingu i szkoleń online
Pytanie? Konkretna odpowiedź!
Co oznacza BPA FREE?
Produkty z oznaczeniem BPA FREE nie zawierają żadnych śladów bisfenolu A, są wolne od BPA. Nie jest to jednoznaczne z informacją, że pojemniki takie są bezpieczne i nadają się do przechowywania produktów spożywczych. Pamiętać należy o tym, że mogą one zawierać inne szkodliwe substancje np. bisfenol S (BPS) lub bisfenol F (PSF). Warto sprawdzać wszystkie oznaczenia umieszczone na opakowaniu, aby mieć wiedzę o jego przeznaczeniu i jakości.
[1] European Environment Agency, EEA przygląda się narażeniu społeczeństwa na bisfenol A https://www.eea.europa.eu/pl/articles/wywiad-eea-przyglada-sie-narazeniu [dostęp: 2024-08-28]
[2] European Environment Agency, Human exposure to Bisphenol A in Europe https://www.eea.europa.eu/publications/peoples-exposure-to-bisphenol-a [dostęp: 2024-08-28]
[3] Główny Inspektorat Sanitarny, Bisfenol A w żywności – opinia naukowa Panelu EFSA https://www.gov.pl/web/gis/bisfenol-a-w-zywnosci—opinia-naukowa-panelu-efsa [dostęp: 2024-08-28]
[4] National Library of Medicine, Daniel Zalko, Viable skin efficiently absorbs and metabolizes bisphenol A https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21030062/ [dostęp: 2024-08-28]
[5] ECHA European Chemicals Agency, Chemikalia w naszym życiu, Bisfenol A https://chemicalsinourlife.echa.europa.eu/pl/bisphenol-a [dostęp: 2024-08-28]
