Edit: 7 maja 2024 r. Zaktualizowane o materiał opracowany przez Polski Instytut Ekonomiczny pt. „Rośnie odsetek recyklingowanych odpadów komunalnych w Polsce, ale wciąż jest poniżej średniej UE”
Polski Instytut Ekonomiczny [2] przyjrzał się poziomom recyklingu odpadów komunalnych w kraju, a także porównał je z masą wytwarzaną na jednego mieszkańca UE. Ile odpadów komunalnych wytwarza jeden mieszkaniec Polski? Czy rośnie poziom recyklingu odpadów komunalnych w Polsce? Jaka jest średnia masa odpadów poddawanych recyklingowi, które powstają w gospodarstwach domowych w UE? Poniżej prezentujemy najważniejsze wnioski.
Zgodnie z założeniami Unii Europejskiej do 2025 r. recykling odpadów komunalnych ma osiągnąć poziom 55 proc., a do 2030 r. aż 60 proc. Oznacza to, że każdy rok ma znaczenie. Postanowiliśmy więc spojrzeć na ostatnie dane Eurostat, analizujące odsetek odpadów komunalnych poddanych recyklingowi.
W roku 2022 mieszkaniec Unii Europejskiej wytworzył 513 kg odpadów komunalnych (o 4 proc. mniej niż w roku poprzednim). Najwięcej odpadów komunalnych wygenerowano w Austrii (827 kg na mieszkańca), a najmniej w Rumunii – 301 kg. Kolejnym krajem z najniższą ilością odpadów komunalnych na mieszkańca jest Polska – 364 kg [3]. Jednak mimo stosunkowo dobrego wyniku ilości odpadów komunalnych na mieszkańca, to nasza pozycja jest gorsza, jeśli chodzi o poziom recyklingu tych odpadów.
W Polsce w roku 2022 osiągnął on poziom 41% (149 kg) na jednego mieszkańca, podczas gdy np. w Danii ponad 52%, a w Niemczech 69%. Średnia masa odpadów komunalnych poddawanych recyklingowi w roku 2022 dla całej Unii Europejskiej wyniosła 249 kg na mieszkańca. [4].
Wyniki są jasne – odsetek odpadów komunalnych w Polsce poddanych recyklingowi rośnie, jednak wciąż jest poniżej średniej UE. Przed nami na pewno jeszcze dużo pracy. Mimo to już teraz widać pozytywne efekty działań. Analiza danych z całej UE pokazuje, że prowadzenie recyklingu odpadów powstających w gospodarstwach domowych w 2022 r. pozwoliło zmniejszyć masy odpadów, które trafiły na składowisko do 23 proc. W stosunku do roku 2012 widoczny jest więc spadek masy odpadów komunalnych, które trafiają na składowiska o 8 proc. [5] Dane dotyczące masy wytworzonych odpadów komunalnych przez jednego mieszkańca, za 2023 r zostaną udostępnione przez Główny Urząd Statystyczny w czerwcu 2024 r. Już możemy zastanowić się, czy trendy zostaną utrzymane, a może widoczna będzie ich zmiana?
Jak wynika z informacji zawartych w Banku Danych Lokalnych (BDL) Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) [1], w 2020 r. statystyczny Polak wytworzył około 342 kg odpadów komunalnych. Tymczasem statystyczny Europejczyk wytworzył ich około 500 kg. Wydawać by się mogło,
że mamy zatem powody do zadowolenia. Tymczasem pamiętać należy, że mowa tu o pewnej statystycznej średniej i jak wynika z danych Eurostat ilość wytworzonych odpadów komunalnych jest różna w poszczególnych państwach – od około 280 kg na mieszkańca Rumunii do nawet 844 kg na mieszkańca Danii.
Sposób zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce w ciągu ostatniej dekady uległ znacznym zmianom. Coraz większa część odpadów komunalnych jest poddawana recyklingowi. Jeszcze w 2010 r. dominującym sposobem zagospodarowania odpadów komunalnych było unieszkodliwienie poprzez składowanie na składowiskach – procesom tym poddawano wówczas 73,4 proc. odpadów komunalnych, przy czym procesom recyklingu poddawano jedynie 17,8 proc. zebranych odpadów komunalnych. Jak można sprawdzić w BDL, zebrane w Polsce w 2020 r. odpady komunalne zostały skierowane do następujących procesów:
- recykling – 3 498,6 tys. ton (26,7 proc.),
- biologiczne procesy przetwarzania (kompostowanie lub fermentacja) – 1 577,9 tys. ton (12,03 proc.),
- przekształcenie termiczne, w tym z odzyskiem energetycznym oraz bez odzysku energii – 2 822,6 tys. ton (21,52 proc.)
- składowanie – 5 217,7 tys. ton (39,78 proc.).
Jak udział poszczególnych metod zagospodarowania odpadów komunalnych wyglądał w poszczególnych województwach?
Prym pod względem ilości wytwarzanych odpadów komunalnych na jednego mieszkańca wiedzie województwo dolnośląskie – 400 kg na mieszkańca. Najmniej odpadów komunalnych powstaje w województwie podkarpackim – 236 kg na jednego mieszkańca. W recyklingu odpadów komunalnych przodują trzy województwa – dolnośląskie (34 proc.), śląskie (30 proc.) i warmińsko-mazurskie (30 proc.). Najmniejszy udział recyklingu odnotowuje natomiast województwo opolskie (19 proc.). Kompostowanie lub fermentacja jest najpopularniejszą metodą zagospodarowania odpadów komunalnych w województwie pomorskim (17 proc.). Najmniejszy udział kompostowania lub fermentacji odnotowuje się w województwie świętokrzyskim (5 proc.), podkarpackim (6 proc.) i warmińsko-mazurskim (9 proc.). W termicznym przekształcaniu odpadów prym wiedzie województwo wielkopolskie (39 proc.), a także województwa: zachodniopomorskie (35 proc.), podlaskie (32 proc.), małopolskie (31 proc.)
i kujawsko-pomorskie (30 proc.). Województwa, w których termiczny sposób zagospodarowania odpadów nie jest popularny to województwo łódzkie (7 proc.) i dolnośląskie (9 proc.). Składowanie odpadów jest najpopularniejszą formą zagospodarowania odpadów w województwach: świętokrzyskim (63 proc.), łódzkim (53 proc.) i opolskim (52 proc.). Najmniej odpadów składowanych jest w województwach: wielkopolskim (24 proc.), podlaskim (28 proc.) i małopolskim (29 proc.).
Piotr Barczak z European Environmental Bureau (EEB) wskazuje, że procentowy udział recyklingu jako metody zagospodarowania odpadów, nie jest różnoznaczny z wymaganym w przepisach prawnych poziomem recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji odpadów komunalnych takich jak papier, metale, tworzywa sztuczne i szkło. Według danych przesyłanych do Komisji Europejskiej poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia, jaki osiągamy w Polsce, oscyluje wokół 40-kilku procent. Analiza danych Urzędów Marszałkowskich wskazuje jednak, że wartość ta jest o połowę mniejsza i wynosi 20-kilka procent. Tymczasem wymogi dotyczące recyklingu odpadów komunalnych, jakie Unia Europejska stawia przed państwami członkowskimi, są jasno sprecyzowane w dyrektywach – w 2025 r. poziom przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych wynosić powinien minimum 55 proc., natomiast w 2030 r. – 60 proc. Biorąc pod uwagę obecnie osiągane poziomy recyklingu należy stwierdzić, że Polska niestety daleka jest od spełnienia długoterminowych celów wyznaczonych przez UE.
Eksperci z zakresu gospodarki odpadami wskazują ponadto, że jednym z problemów związanych m.in. z recyklingiem odpadów komunalnych jest dostęp do rzetelnych danych. Co ciekawe, problem ten pogłębił się wraz z wdrożeniem Bazy Danych o Odpadach (BDO), ponieważ nie jest możliwe pozyskanie z systemu informacji na temat gospodarki odpadami raportowanych przez wytwórców odpadów. Teoretycznie chcąc uzyskać takie informacje należałoby zwrócić się do organu prowadzącego BDO, czyli na przykład marszałka województwa, z prośbą o udostępnienie informacji. Organ ten jednak nie jest w stanie ich przekazać, ponieważ system nie przewiduje ani możliwości generowania jakichkolwiek raportów podsumowujących, ani wydrukowania pojedynczego sprawozdania. Bez dostępu do danych dotyczących gospodarki odpadami nie ma możliwości dokonania analiz efektywności systemu. Problemy z pozyskiwaniem danych mogą przekładać się na błędnie wyciągane wnioski, a te w dalszej kolejności przekładać mogą się na błędne decyzje i przepisy kształtujące cały system. Jest więc to kolejne wyzwanie dla całego systemu gospodarki odpadami.
Pytanie? Konkretna odpowiedź!
Ile w Polsce powstaje odpadów komunalnych?
Dane Eurostat informują, że w roku 2022 każdy mieszkaniec Polski wytworzył 149 kg odpadów komunalnych, co w skali całego kraju dało 13 420 tysięcy ton odpadów komunalnych.
Co jest odpadem komunalnym?
Definicja legalna odpadów komunalnych zawarta w ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach reguluje, co jest, a co nie jest odpadem komunalnym. Tak więc, jak mówi art. 3 pkt 7 ustawy [6], odpady komunalne to:
„odpady powstające w gospodarstwach domowych oraz odpady pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter i skład są podobne do odpadów z gospodarstw domowych, w szczególności niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne i odpady selektywnie zebrane:
a) z gospodarstw domowych, w tym papier i tektura, szkło, metale, tworzywa sztuczne, bioodpady, drewno, tekstylia, opakowania, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, zużyte baterie i akumulatory oraz odpady wielkogabarytowe, w tym materace i meble, oraz
b) ze źródeł innych niż gospodarstwa domowe, jeżeli odpady te są podobne pod względem charakteru i składu do odpadów z gospodarstw domowych
– przy czym odpady komunalne nie obejmują odpadów z produkcji, rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, zbiorników bezodpływowych, sieci kanalizacyjnej oraz z oczyszczalni ścieków, w tym osadów ściekowych, pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odpadów budowlanych i rozbiórkowych; niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne pozostają niesegregowanymi (zmieszanymi) odpadami komunalnymi, nawet jeżeli zostały poddane przetwarzaniu odpadów, ale przetwarzanie to nie zmieniło w sposób znaczący ich właściwości”
[1] Publikacja GUS „Ochrona Środowiska 2020” https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2020,1,21.html# [dostęp: 2021-10-08]
[2] Tygodnik Gospodarczy PIE nr 7 z 2024 r. https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2024/02/Tygodnik-PIE_7-2024.pdf [dostęp: 2024-05-07]
[3] Eurostat, Data Browser, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/env_wasmun__custom_9634214/default/table?lang=en [dostęp: 2024-05-07]
[4] Eurostat, Data Browser, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/env_wasmun__custom_9635096/default/table?lang=en [dostęp: 2024-05-07]
[5] Eurostat, Składowiska odpadów komunalnych, spalane, recykling i kompostowane w UE w latach 1995-2022 https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/images/d/d2/T2Municipal_waste_landfilled%2C_incinerated%2C_recycled_and_composted.png [dostęp: 2024-05-07]
[6] art. 3 pkt 7 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2023 r., poz. 1587, 1597, 1688, 1852, 2029), brzmi:
1. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
7) odpadach komunalnych – rozumie się przez to odpady powstające w gospodarstwach domowych oraz odpady pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter i skład są podobne do odpadów z gospodarstw domowych, w szczególności niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne i odpady selektywnie zebrane:
a) z gospodarstw domowych, w tym papier i tektura, szkło, metale, tworzywa sztuczne, bioodpady, drewno, tekstylia, opakowania, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, zużyte baterie i akumulatory oraz odpady wielkogabarytowe, w tym materace i meble, oraz
b) ze źródeł innych niż gospodarstwa domowe, jeżeli odpady te są podobne pod względem charakteru i składu do odpadów z gospodarstw domowych
– przy czym odpady komunalne nie obejmują odpadów z produkcji, rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, zbiorników bezodpływowych, sieci kanalizacyjnej oraz z oczyszczalni ścieków, w tym osadów ściekowych, pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odpadów budowlanych i rozbiórkowych; niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne pozostają niesegregowanymi (zmieszanymi) odpadami komunalnymi, nawet jeżeli zostały poddane przetwarzaniu odpadów, ale przetwarzanie to nie zmieniło w sposób znaczący ich właściwości;
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230001587/U/D20231587Lj.pdf [dostęp: 2024-05-07]
