Według hierarchii sposobów postępowania z odpadami, zapobieganie ich powstawaniu jest kluczowym działaniem mogącym pomóc w walce z problemem narastającej masy odpadów. Na kolejnych pozycjach w zestawieniu znajduje się przygotowanie do ponownego użycia, recykling,
inne procesy odzysku oraz unieszkodliwianie. Jeśli odpady z przyczyn technologicznych, ekologicznych lub ekonomicznych nie mogą zostać poddane preferowanym sposobom postępowania, trafiają one na składowisko odpadów. Z biegiem czasu składowiska zostają zamknięte oraz poddane rekultywacji. Proces ten oznacza nadanie lub przywrócenie zdegradowanym gruntom wartości użytkowych lub przyrodniczych. Tereny te zostają odpowiednio zabezpieczone, ukształtowane i umocnione w sposób, który chroni środowisko przyrodnicze przed szkodliwymi właściwościami odpadów oraz pozwala na stopniowe integrowanie rekultywowanego terenu z otoczeniem. Proces zamknięcia składowiska oraz jego rekultywacji składa się z kilku etapów.
Wniosek o zamknięcie składowiska odpadów
Składowisko odpadów lub jego wydzielona część, może zostać zamknięte na wniosek podmiotu zarządzającego składowiskiem odpadów. Dokument zawierający datę zaprzestania przyjmowania odpadów, techniczny sposób zamknięcia składowiska oraz sposób jego rekultywacji wraz z harmonogramem działań jest adresowany do Marszałka Województwa, a w przypadku gdy składowisko znajduje się na terenie zamkniętym, do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Po zawnioskowaniu, na terenie składowiska odbywa się kontrola Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska (WIOŚ), która jest nieodłącznym elementem procesu wydania zgody na zamknięcie obiektu.
Rekultywacja składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne
Rekultywację wykonuje się zgodnie z harmonogramem prac, określonym w zgodzie na zamknięcie składowiska odpadów lub jego wydzielonej części. Rekultywacja powinna być przeprowadzona w sposób zabezpieczający składowisko odpadów lub jego część przed jego oddziaływaniem na wody powierzchniowe i podziemne oraz na powietrze, a także w sposób integrujący obszar składowiska odpadów z otaczającym środowiskiem oraz umożliwiającą obserwację wpływu składowiska odpadów na środowisko.
W odniesieniu do składowisk innych niż niebezpieczne i obojętne, po dniu zaprzestania przyjmowania odpadów, ich wydzielone części, skarpy oraz powierzchnię korony składowiska porządkuje się i zabezpiecza przed erozją wodną i wietrzną przez wykonanie odpowiedniej okrywy rekultywacyjnej, której konstrukcja jest uzależniona od właściwości odpadów. Lista odpadów, które należy wykorzystać do wykonania takiej okrywy znajduje się w załączniku 2 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. poz. 523) [1].
Są to między innymi odpady z wydobywania kopalin innych niż rudy metali, odpadowe piaski i iły oraz żużle odlewnicze. Przepisy w odniesieniu do składowisk innych niż niebezpieczne i obojętne nie precyzują jasno przebiegu procesu rekultywacji czy zastosowania poszczególnych warstw okrywy rekultywacyjnej. Określona jest jednak grubość warstw odpadów użytych do budowy i kształtowania skarp lub korony składowiska. Grubość warstwy stosowanych odpadów powinna być uzależniona od planowanych obsiewów lub nasadzeń. Grubość ta nie może przekraczać 1 m w przypadku nasadzeń niskich lub 2 m w przypadku nasadzeń drzewiastych. Wykonanie tego typu zabezpieczeń można uznać za techniczne zamknięcie składowiska.
Rekultywacja składowisk odpadów niebezpiecznych
Wymogi rekultywacji są bardziej precyzyjne w przypadku składowisk odpadów niebezpiecznych. Okrywa rekultywacyjna tego typu obiektów powinna składać się z trzech warstw. Najniżej położona jest sekcja ekranująca, która składa się z warstwy mineralnej, pozwalającej na odcięcie składowiska od obszaru zewnętrznego i umożliwienie infiltracji wody w głąb czaszy. Pośrodku znajduje się żwirowo-piaszczysta warstwa drenażowa pozwalająca na odprowadzenie spływającej wody z obszaru składowiska. Wierzchem okrywy jest warstwa ziemna pozwalająca na wegetację roślin. W dalszym etapie konieczne jest zastosowanie szeregu zabiegów agrotechnicznych, zapewniających odpowiednie zagospodarowanie składowiska.
Decyzja o zamknięciu składowiska odpadów lub jego wydzielonej części
Decyzja o wyrażeniu zgody na zamknięcie składowiska wydana przez organ zawiera takie informacje jak:
- datę zaprzestania przyjmowania odpadów, przy czym data ta nie może być późniejsza niż 3 miesiące od dnia doręczenia tej decyzji;
- określenie technicznego sposobu zamknięcia składowiska wraz z harmonogramem prac związanych z tym zamknięciem;
- określenie sposobu rekultywacji wraz z harmonogramem prac związanych z tymi działaniami;
- termin zakończenia rekultywacji;
- określenie sposobu sprawowania nadzoru nad zrekultywowanym składowiskiem odpadów lub jego wydzieloną częścią, w tym monitoringu, oraz warunki wykonywania tego nadzoru.
Realizacja decyzji stanowi faktyczne wykonanie rekultywacji oraz poinformowanie przez zarządzającego składowiskiem właściwy organ oraz WIOŚ o przeprowadzeniu wszystkich prac określonych w decyzji o wyrażeniu zgody na zamknięcie składowiska odpadów. Zrekultywowany teren przez
30 lat od wydania decyzji o zamknięciu składowiska, powinien być kontrolowany przez specjalistyczne podmioty. Po tym okresie obszar może zostać ponownie zagospodarowany.
Decyzja o zamknięciu składowiska lub jego części może także nastąpić bez wnioskowania podmiotu zarządzającego. Takie postanowienie może mieć miejsce w przypadku wystąpienia zdarzeń przedstawionych w art. 148 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2020 r. poz. 797) [2]. Zdarzenia te to niespełnienie wymogów technicznych lub formalnych określonych w przepisach prawa, nieprzyjmowanie odpadów od co najmniej roku oraz przekroczenie pojemności składowiska. W przypadku stwierdzenia takich okoliczności, właściwy organ sporządza ekspertyzę oraz nową instrukcję prowadzenia składowiska odpadów. Celem ekspertyzy jest określenie technicznego sposobu zamknięcia składowiska wraz z harmonogramem, sposobu rekultywacji składowiska odpadów, a także sposobu sprawowania nadzoru nad zrekultywowanym składowiskiem odpadów lub jego wydzieloną częścią, w tym monitoringu, oraz warunki wykonywania tego nadzoru. Na podstawie ekspertyzy dotyczącej zamknięcia składowiska odpadów lub jego wydzielonej części właściwy organ z urzędu, wydaje decyzję o zamknięciu obiektu. Decyzja ta wydawana jest nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia wykonania ekspertyzy dotyczącej zamknięcia składowiska odpadów lub jego wydzielonej części. Wydając decyzję zamknięciu obiektu właściwy organ, jednocześnie wydaje z urzędu, decyzję zatwierdzającą nową instrukcję prowadzenia składowiska odpadów.
Realizacja decyzji
Decyzję o zamknięciu składowiska odpadów lub jego wydzielonej części i instrukcję prowadzenia składowiska odpadów wraz z decyzją zatwierdzającą tę instrukcję jest obowiązany wykonać zarządzający składowiskiem odpadów. W przypadku, gdy identyfikacja zarządzającego składowiskiem jest bezskuteczna, zobowiązanym do wykonania decyzji jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta, właściwy ze względu na lokalizację składowiska odpadów, natomiast władający powierzchnią ziemi jest obowiązany umożliwić wykonanie decyzji. O braku możliwości identyfikacji zarządzającego zazwyczaj decyduje przekształcenie własnościowe lub brak aktualizacji ksiąg wieczystych. Pojęcie bezskuteczności egzekucji nie stanowi pojęcia prawnego. Przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2020 r. poz. 1427) [3] nie definiują tego pojęcia. Przyjmuje się w doktrynie, że o bezskuteczności egzekucji jest mowa w sytuacji, gdy dotyczyła ona całego majątku oraz gdy nie zapewniła ona środków na pokrycie kosztów postępowania egzekucyjnego. W odniesieniu do składowisk odpadów, postępowanie egzekucyjne stanowi świadczenia niepieniężne tj. przybiera postać grzywny lub zastępczego wykonania. Należy podjąć jeden ze środków egzekucyjnych w celu realizacji świadczenia niepieniężnego. Organem egzekucyjnym w stosunku do świadczeń niepieniężnych będzie organ, który wydał decyzję.
Materiał został oparty na podstawie webinarium Akademii Przemysł i Środowisko.
Inne artykuły oparte na wystąpieniach przygotowanych w ramach Akademii Przemysłu i Środowiska to: Przestępstwa przeciwko środowisku, Pojęcie instalacji – sprawdź czy znasz je dobrze?
[1] Załącznik nr 2 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. poz. 523) http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000523/O/D20130523.pdf [dostęp: 2021-06-15]
[2] art. 148 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2020 r. poz. 797) brzmi:
1. W przypadku gdy zarządzający składowiskiem odpadów nie wystąpił z wnioskiem o wyrażenie zgody na zamknięcie składowiska odpadów lub jego wydzielonej części, a zachodzą następujące okoliczności:
1) składowisko odpadów lub jego wydzielona część nie spełnia wymogów technicznych lub formalnych określonych w przepisach prawa lub
2) w wyniku przeprowadzonej kontroli wojewódzki inspektor ochrony środowiska stwierdzi, że na składowisku odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, na którym są składowane odpady komunalne, co najmniej od roku nie są przyjmowane odpady, lub
3) pojemność składowiska odpadów, określona w zatwierdzonej instrukcji prowadzenia składowiska odpadów, została zapełniona – właściwy organ, o którym mowa w art. 129 ust. 1, sporządza ekspertyzę dotyczącą zamknięcia składowiska odpadów lub jego wydzielonej części oraz nową instrukcję prowadzenia składowiska odpadów.
2. Ekspertyza dotycząca zamknięcia składowiska odpadów lub jego wydzielonej części określa w szczególności:
1) techniczny sposób zamknięcia składowiska odpadów lub jego wydzielonej części wraz z harmonogramem prac związanych z tym zamknięciem;
2) sposób rekultywacji składowiska odpadów lub jego wydzielonej części wraz z harmonogramem prac związanych z tą rekultywacją;
3) sposób sprawowania nadzoru nad zrekultywowanym składowiskiem odpadów lub jego wydzieloną częścią, w tym monitoringu, oraz warunki wykonywania tego nadzoru.
3. Na podstawie ekspertyzy dotyczącej zamknięcia składowiska odpadów lub jego wydzielonej części właściwy organ, o którym mowa w art. 129 ust. 1, z urzędu, wydaje decyzję o zamknięciu składowiska odpadów lub jego wydzielonej części.
4. Wydając decyzję o zamknięciu składowiska odpadów lub jego wydzielonej części właściwy organ, o którym mowa
w art. 129 ust. 1, jednocześnie wydaje, z urzędu, decyzję zatwierdzającą nową instrukcję prowadzenia składowiska odpadów.
[3] Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2020 r. poz. 1427) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001427/T/D20201427L.pdf [dostęp: 2021-06-15]
