EDIT: 14 października 2021 r. Zaktualizowano o opublikowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowisko projekt nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi w sprawie rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP).

Właśnie rozpoczął się proces konsultacji w sprawie rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Długo oczekiwany projekt nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi jest zamieszczony w wykazie Rządowego Centrum Legislacji pod numerem UC81. Nowelizacja ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi ma stanowić transpozycję do polskiego prawa unijnej dyrektywy 2018/851. Projekt liczy 72 strony, jego uzasadnienie kolejne 17, a ocena skutków regulacji następne 23 strony.

Z dokumentami można zapoznać się pod poniższymi linkami:

• Projekt ustawy w sprawie ROP:
https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12349805/12808311/12808312/dokument516255.pdf
• Uzasadnienie projektu: https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12349805/12808311/12808312/dokument516256.pdf
• Ocena skutków regulacji: https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12349805/12808311/12808312/dokument516257.pdf

Projekt zakłada, że opłata ma być pobierana co miesiąc przez marszałków województw, a środki z niej trafiać do operatora systemu ROP, którym będzie Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW).
80 proc. z tych pieniędzy ma trafić do gmin na podstawie sprawozdań zawierających informacje o masie selektywnie zebranych i poddanych recyklingowi odpadów opakowaniowych. Pozyskane środki gmina będzie mogła przeznaczyć wyłącznie na zadania związane z gospodarowaniem odpadami komunalnymi. Przewiduje się, że wykonanie przepisów aktu prawnego nastąpi po jego wejściu w życie, które planowane jest na 1 stycznia 2023 r. W przypadku niektórych przepisów wymagających dostosowania się wybranych podmiotów do nowych wymagań wejście w życie nastąpi w terminach późniejszych, które szczegółowo zostaną określone w przepisach przejściowych ustawy. Ministerstwo szacuje się, że opłata opakowaniowa należna za rok 2023 (pierwszy rok obowiązywania ustawy) wyniesie 1,5 mld zł, natomiast planowane wpływy z tytułu ROP w roku 2032 mają wynieść ponad 1,79 mld zł.

EDIT: 22 lipca 2021 r. Zaktualizowano o zagadnienia: powiązania systemu ROP z systemem kaucyjno-depozytowym, wspólnego funkcjonowania ROP i gmin, a także ekomodulację, oraz o wypowiedź ministra Jacka Ozdoby o wsparciu dla recyklerów.

EDIT: 18 maja 2021 r., Zaktualizowano w oparciu o informacje podane przez wiceministra klimatu i środowiska Jacka Ozdobę.

W wypowiedzi dla Dziennika Gazeta Prawna wiceminister klimatu i środowiska Jacek Ozdoba przybliżył plany Ministerstwa dotyczące opublikowanego pod koniec kwietnia projektu nr UC81 [8].

Jedną z najważniejszych informacji przekazanych przez wiceministra jest podanie planowanego terminu jego wdrożenia. Jak podał wiceminister Ozdoba już przed wakacjami nad projektem będą mogli zacząć rozmawiać wszyscy zainteresowani. Natomiast najpóźniej ustawa ma zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2023 r., co jest powiązane z wymogami wpisanymi w Dyrektywie 2008/98/WE w sprawie odpadów w zakresie art. 8 i 8a, które to dotyczą właśnie rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Jednocześnie wiceminister zaznaczył, że jeśli będzie możliwość wcześniejszego wprowadzenia w życie regulacji, zostaną podjęte takie działania.

Jaki jest cel ROP?

Celem wprowadzenia ROP jest upowszechnienie recyklingu.  Kluczowe dla całego systemu ROP jest zoptymalizowanie kosztów odbioru i zagospodarowania odpadu oraz ustabilizowanie cen po stronie mieszkańców. Wprowadzane na rynek opakowania muszą nadawać się do odzysku lub powstać w tym procesie. Wykorzystanie recyklatu pozwoli na zmniejszenie ilości odpadów z tworzyw sztucznych, co w konsekwencji powinno też wpłynąć na obniżenie plastic tax, który ściśle powiązany jest z Dyrektywą SUP.

Jaki ma być system ROP?

System ma być bezparagonowy. Nie ma on obciążać producentów. W swoim założeniu ma opłacać się przedsiębiorcom, co pozwoli na jego upowszechnienie. W pierwszej kolejności system ROP odejmie butelki PET do 3l pojemności oraz butelki szklane. Ministerstwo Klimatu i Środowiska chce, by w konsekwencji realizacji sytemu ROP nastąpiła standaryzacja opakowań, co przyczyni się do osiągniecia ich większej przydatności w recyklingu. Zgodnie, z wymaganiami, które narzuca Polsce i innym krają członkowskim Dyrektywa odpadowa, system ROP ma umożliwić osiągniecie 30 proc. udział recyklatu w opakowaniach już w 2029 r., dlatego rozważane jest rozszerzenie systemu o inne frakcje tworzyw sztucznych.

Jak ma działać system ROP?

Organizacją systemu, będzie zajmował się Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy (zwany dalej: IOŚ), ponieważ ma on dostęp do BDO. By nowa rola regulatora systemu ROP była pełniona optymalnie, IOŚ zostanie „wyposażony” w nowe uprawnienia, instrumenty, które umożliwią rzeczywiste urealnienie procesów recyklingu. Do BDO dodany zostanie moduł – potwierdzenia dokonania recyklingu. Tym samym BDO umożliwi weryfikowanie przepływu surowca jako odpadu i sprawdzenia, czy rzeczywiście został on poddany odzyskowi. Dane w systemie BDO, będą działać jak kolejny filtr, w przypadku ustalenia niezgodności, pomogą w wszczęciu postępowania.

IOŚ jako regulator będzie nadzorował działanie systemu, m.in. poprzez weryfikację rzeczywistego i deklarowanego poziomu wykonania recyklingu, proponowanie wysokości stawki, która będzie uzależniona od morfologii opakowania. Natomiast pieniężne środki uzyskane w wyniku funkcjonowania systemu ROP w pierwszej kolejności kierowane będą do urzędów marszałkowskich, następnie do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i do samych gmin, do których trafi główny strumień. Takie założenie pozwoli na to by po pierwsze dofinansować selektywną zbiórkę odpadów (które pochodzą z gospodarstw domowych), po drugie uzupełnić istniejącą lukę inwestycyjną. Przedsiębiorcy będą również mogli skorzystać z pomocy organizacji odpowiedzialności producenta, które realizować będą część zadań. Jednakże Ministerstwo Klimatu i Środowiska planuje wprowadzić swoisty system akredytacji dla organizacji odzysku. Jeśli dana organizacja „będzie chciała być częścią” systemu ROP będzie musiała złożyć wniosek, który jak zapowiada resort będzie wnikliwie weryfikowany. Takie podejście ma zapewnić transparentność działań i rzeczywiste funkcjonowanie systemu. Jak zaznaczył wiceminister Ozdoba „możliwe, że nawet duże organizacje nie przejdą przez to sito”.

Zadania dla IOŚ i Centralnego Laboratorium Badawczego

W ocenie wiceministra Ozdoby w pierwszej kolejności ważne jest rozpoczęcie funkcjonowania systemu ROP, a następnie jego rozwój. Rozwój, który ma być ściśle powiązany z działaniem Centralnego Laboratorium Badawczego i naukowców IOŚ. Docelowo ma powstać rada do spraw regulatora z udziałem przedstawicieli wielu środowisk. Jej rekomendacje i opracowane przez IOŚ propozycje wysokości stawek opłat za opakowania, pozwolą na dokładniejsze określenie przez ministra klimatu ich ostatecznej wysokości. 

Centralne Laboratorium Badawcze ma sprawdzać faktyczną zawartość recyklatu w opakowaniach i jednocześnie we współpracy z IOŚ weryfikować poprawność klasyfikacji odpadów. Kolejnym obszarem wspólnych działań Laboratorium i IOŚ będzie badanie wpływu odpadów na środowisko przyrodnicze, wskazanie kierunków dalszego wykorzystania i unieszkodliwiania. W ocenie wiceministra Ozdoby taka symbioza obu instytucji pozwoliłaby na powstanie ośrodka badawczo-rozwojowego w zakresie wykorzystania potencjału gospodarki odpadowej i umożliwiła uzyskania polskich patentów, które będą wynikiem prowadzonych badań.

EDIT: 6 maja 2021 r., Zaktualizowano o informację podaną przez BIP Kancelarii Prezesa Rady Ministrów o rozpoczęciu prac nad projektem nr UC81 [9] – ustawą o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw, czyli o ROP! Projekt zostanie przygotowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

Zgodnie z informacjami podanymi w dniu 30 kwietnia 2021 r., Rada Ministrów poinformowała o rozpoczęciu prac nad projektem ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw.

Potrzeba zmian wynika z konieczności transpozycji do prawa polskiego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/851 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów [10] w zakresie art. 8 i 8a, które dotyczą rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Ponadto projekt ustawy dokonuje transpozycji art. 6 i 9 z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko [8]. Termin na dostosowanie systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta do wymagań dyrektywy 2018/851 upływa 5 stycznia 2023 r. Termin wdrożenia dyrektywy 2019/904 upływa
3 lipca 2021 r.

Jednocześnie zachodzi potrzeba wprowadzenia do ustawy rozwiązań doszczelniających system ze względu na występujące obecnie sytuacje potwierdzania odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych niezgodnie ze stanem faktycznym oraz sytuacje niewystarczającego finansowania przetwarzania odpadów opakowaniowych przez wprowadzających produkty w opakowaniach lub reprezentujące ich organizacje odzysku opakowań.

Planowane rozwiązania w projekcie ustawy polegają m.in. na:

1. rozdzieleniu strumienia opakowań produktów oraz odpadów opakowaniowych na opakowania przeznaczone dla gospodarstw domowych oraz pozostałe opakowania (głównie handel, usługi, przemysł);

2. ustanowieniu opłaty opakowaniowej ponoszonej przez wprowadzających produkty w opakowaniach przeznaczonych dla gospodarstw domowych; 

3. ustanowieniu obowiązku dla przedsiębiorców wprowadzających napoje w butelkach z tworzyw sztucznych o pojemności do 3l zapewnienia w tych opakowaniach udziału materiałów pochodzących z recyklingu odpadów z tworzyw sztucznych;

4. wprowadzeniu obowiązku osiągnięcia poziomu selektywnego zbierania butelek PET do 3l;

5. powierzeniu określonych zadań nadzorczych i analitycznych nad systemem rozszerzonej odpowiedzialności producenta (system ROP) Instytutowi Ochrony Środowiska – Państwowemu Instytutowi Badawczemu (IOŚ-PIB);

6. wprowadzeniu mechanizmu nieodpłatnego przydzielania przez IOŚ-PIB masy odpadów opakowaniowych poddanych recyklingowi organizacjom odpowiedzialności producentów i organizacjom samorządu gospodarczego. Masa ta będzie odpowiadała masie odpadów opakowaniowych poddanych recyklingowi, za którą uiszczono opłatę opakowaniową (czyli powstałych z opakowań przeznaczonych dla gospodarstw domowych), i będzie ustalana na podstawie informacji przekazywanych okresowo przez recyklerów. Mechanizm ten zapewni możliwość realizacji ustawowego obowiązku zapewnienia poziomów recyklingu przez organizacje w imieniu wprowadzających produkty w opakowaniach przeznaczonych dla gospodarstw domowych, których ta organizacja reprezentuje;

7. wprowadzeniu mechanizmu doszczelniającego system wystawiania dokumentów DPR i EDPR, które będą wystawiane przez IOŚ-PIB na wniosek recyklera, eksportera lub wewnątrzwspólnotowego dostawcy odpadów opakowaniowych po przeprowadzeniu audytu przedsiębiorcy w zakresie informacji wskazanych we wniosku;

8. przekształceniu organizacji odzysku opakowań w organizacje odpowiedzialności producentów oraz wprowadzeniu zmian w zakresie wymagań dotyczących prowadzenia działalności przez te organizacje polegających m.in. na podniesieniu kapitału zakładowego do 5 mln zł oraz obowiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności, które będzie wydawał minister właściwy do spraw klimatu;

9. wprowadzeniu mechanizmu wynagrodzenia dla organizacji odpowiedzialności producentów płaconego przez producentów reprezentowanych przez daną organizację. Minimalna wysokość wynagrodzenia zostanie określona przez ministra właściwego do spraw klimatu w drodze obwieszczenia.

W projekcie ustawy podkreślono brak bezpośrednich powiązań między opłatą opakowaniową a opłatą produktową. Opłata opakowaniowa będzie związana z wprowadzaniem do obrotu produktów w opakowaniach przeznaczonych dla gospodarstw domowych, a opłata produktowa jest związana z niezrealizowaniem ustawowych celów w zakresie przetwarzania odpadów opakowaniowych, w tym także innych niż przeznaczone dla gospodarstw domowych (tj. zbiorczych i transportowych). Projektowane przepisy w zakresie opłaty opakowaniowej, teoretycznie mogą zostać uwzględnienie w cenie produktów. Z opłaty opakowaniowej mają być finansowane nowe etaty niezbędne do realizacji zadań po stronie IOŚ-PIB oraz Ministra Klimatu i Środowiska oraz utworzenie systemu ROP. Szacuje się, że opłata opakowaniowa należna za 2023 r. (pierwszy rok obowiązywania ustawy) wyniesie 1 500,0 mln zł. 

Zgodnie z informacjami podanymi na BIP Kancelarii Prezesa Rady Ministrów zakończenie prac i przyjęcie projektu ma mieś miejsce w III lub IV kwartale 2021 r. Planowanym terminem wejścia w życie przepisów projektowanej ustawy jest 1 stycznia 2023 r., co jest dopuszczalne ze względu na termin dostosowania systemu ROP do przepisów art. 8 i 8a dyrektywy 2008/98/WE w sprawie odpadów, określony w art. 8a ust. 7 tej dyrektywy na 5 stycznia 2023 r.

Według hierarchii sposobów postępowania z odpadami umieszczonej w raporcie “Rozszerzona odpowiedzialność producenta w sektorze gospodarki odpadami” [1], najlepszym sposobem na walkę z rosnącymi ilościami odpadów  jest zapobieganie ich powstawaniu. Jest to jednak bardzo trudne zadanie biorąc pod uwagę jak wiele dostępnych dla konsumentów produktów jest aktualnie sprzedawane w zbędnych opakowaniach, które następnie stają się odpadami. Zauważalnym problemem jest pakowanie produktów w opakowania, które dodatkowo są ofoliowane. Należy więc skupić
się na działaniach, które pozwolą na minimalizację ilości wytwarzanych odpadów oraz umożliwienie ich ponownego użycia zamiast kierowania do instalacji termicznego przekształcania odpadów lub składowania na składowiskach odpadów. By zmotywować producentów i kupujących do wybierania bardziej ekologicznych rozwiązań, na wytwórców i konsumentów nakładane są koszty za powstałe odpady.

Rozszerzona odpowiedzialność producenta

30 maja 2018 r. Parlament Europejski i Rada opublikowali dyrektywę zmieniającą dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów [2], która nakazuje państwom członkowskim wdrożenie rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) do 2023 roku. Są to przepisy nakazujące producentom odpadów w Unii Europejskiej pokrywanie części kosztów przygotowania do ponownego użycia, recyklingu i unieszkodliwiania. Oprócz opakowań, ROP obejmuje również sprzęt elektryczny, elektroniczny, pojazdy, baterie, akumulatory, opony i oleje. ROP zachęca producentów do wprowadzenia zmian w sposobie projektowania i produkcji wyrobów. Dzięki temu ilość odpadów ma maleć, a sprzedawane artykuły być łatwiej poddawane recyklingowi lub odzyskowi surowców. Sprawi to, że oprócz ilości wytwarzanych odpadów, zmaleją także emisje gazów cieplarnianych, które zostałyby wyemitowane w procesie tworzenia nowego opakowania. Uzyskane przez ROP środki pieniężne oprócz opłaty kosztów transportu i zagospodarowania odpadów, byłyby źródłem rozbudowy infrastruktury służącej recyklingowi. Założenia ROP pokrywają się z celem gospodarki o obiegu zamkniętym. Polega ona na tworzeniu zamkniętej pętli procesów, w której odpady wykorzystywane są jako surowce do stworzenia nowego produktu. Jest to przeciwieństwo modelu 3XW, oznaczające “wyprodukuj, wykorzystaj i wyrzuć”.

ROP w Polsce

Krajowy system rozszerzonej odpowiedzialności producenta wprowadzono 20 lat temu. Podczas jego tworzenia wzorowano się na funkcjonującym rozwiązaniu brytyjskim. System oparty został na obrocie dokumentami potwierdzającymi odzysk (DPO) i recykling (DPR) odpadów opakowaniowych między uczestnikami rynku odpadowego. W rzeczywistości w Polsce aktualnie za gospodarowanie odpadami odpowiedzialni są konsumenci i gminy. Konsumenci uiszczają stałe opłaty gminom, niezależnie od ilości oraz rodzaju odpadów jakie wytworzą. Wprowadzenie ROP miałoby spowodować, że do ceny sprzedawanych produktów, doliczana będzie suma odpowiadająca kosztom jego recyklingu. Z tego powodu bardziej opłacalna będzie produkcja i zakup produktów w opakowaniach ekologicznych. Spoglądając na dane z 2017 roku przedstawiające wysokość opłat produktowych wnoszonych przez przedsiębiorców w Unii Europejskiej [3] widać dużą różnicę między kwotami obowiązującymi w Polsce a tymi w innych krajach UE. Polscy przedsiębiorcy uiszczają 2 euro za każdą tonę wyprodukowanych opakowań. W krajach Unii jest to od 20 do 250 euro. Posiadając tak małe opłaty za odpady, przedsiębiorcy nie mają ekonomicznej motywacji do wprowadzenia zmian w sposobie postępowania. Na mocy dyrektywy w sprawie odpadów [4], wszystkie państwa Unii Europejskiej powinny uchwalić przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne dotyczące
ROP do 5 lipca 2020 roku. Ministerstwo Klimatu nadal nie opublikowało schematu ROP dla Polski. Wiadomo jednak, że miałby on zacząć funkcjonować 1 stycznia 2022 roku. Producenci odpadów oczekują, że wprowadzony w kraju system będzie prosty i efektywny kosztowo.
Od 27 kwietnia 2001 roku za sprawą ustawy o odpadach [5] funkcjonuje w kraju system zbliżony do ROP obejmujący odpady opakowaniowe, elementy pojazdów wycofanych z eksploatacji, sprzęt elektryczny i elektroniczny, opony, oleje, baterie i akumulatory. Za organizację recyklingu zamiast producentów odpowiadają jednak pośrednicy – organizacje odzysku, co w ocenie specjalistów z branży gospodarki odpadami, jest przyczyną jednego z największych problemów gospodarki odpadami w Polsce, określanego jako “handel kwitami”.  Polega on na wykorzystywaniu luki prawnej i tworzeniu fałszywych dokumentów świadczących o zagospodarowaniu odpadów, podczas gdy w rzeczywistości do przekazania nie dochodzi. Odpady trafiają wtedy na nielegalne wysypiska, na przykład na opuszczone posesje lub do lasów, stanowiąc duże zagrożenie dla środowiska.
Nowe zasady, które znajdą się w polskim schemacie ROP, mogłyby zapobiec temu problemowi.

EDIT: 22 lipca 2021 r. Zaktualizowano o wspólne funkcjonowanie ROP i gmin oraz ekomodulację.

Do tej pory koszty związane ze zbieraniem, sortowaniem i przygotowaniem odpadów do recyklingu były odpowiedzialnością gminy. W odpowiednio funkcjonującym systemie ROP to producenci powinni pokrywać całość kosztów gospodarowania odpadami powstającymi w wyniku wprowadzania ich produktów na rynek. Ich wydatki powinny obejmować koszty selektywnej zbiórki odpadów, transportu i przetwarzania, edukacji klientów, a także gromadzenia danych i sprawozdawczości. Pozostałe wydatki jak gospodarowanie odpadami komunalnymi niebędącymi odpadami opakowaniowymi w dalszym ciągu pozostaną odpowiedzialnością gminy. ROP nie będzie dodatkowym strumieniem kosztów, a będzie jedynie pokrywać koszty, za które odpowiedzialni wcześniej byli mieszkańcy. Opłaty uiszczane do tej pory przez producentów opakowań tworzyły odrębny systemem, a ich udział w opłacaniu wydatków związanych z odpadami był niewielki.

Ekomodulacja

W 2021 roku wszystkie państwa członkowskie UE muszą wnieść wkład krajowy w wysokości 800 euro za tonę niepoddanych recyklingowi odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych. Polska zapłaci z budżetu państwa około 2 mld zł. Opłata ma zmotywować państwa członkowskie do zmniejszania ilości odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych. Państwa UE mogą wygenerować te środki poprzez instrument cenowy (jako podatek lub opłata na przykład od wykorzystania pierwotnych tworzyw sztucznych – tak planują postąpić Włochy, Hiszpania czy Austria), ale także poprzez regulacje redukcji plastikowych opakowań na rynku lub promowanie lepszego recyklingu.

Polska, niestety, jest bardzo wysoko na niechlubnej liście państw, które bardzo źle radzą sobie z przetwarzaniem plastiku. Poziom recyklingu odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych w Polsce według danych GUS wynosi zaledwie 33,8 proc., tymczasem, zgodnie z unijnymi przepisami do 2025 roku powinniśmy odzyskiwać 54 proc. Mimo że z roku na rok udział procentowy odzysku plastiku zwiększa się, nadal większość takich odpadów trafia na składowiska bądź do spalarni. Na ten moment Polska byłaby piątym największym płatnikiem podatku od nieprzetworzonego plastiku w UE i corocznie płaciłaby tzw. podatek od plastiku w wysokości nawet 430 mln euro. Tymczasem Polsce przyznano ryczałtową zniżkę w wysokości 117 mln euro – o tyle nasz kraj będzie mógł pomniejszyć należny podatek, natomiast wszystko ponad tę kwotę trafi do unijnego budżetu. Nasz kraj ma czas do 2027 r. na to, aby poprawić wskaźniki recyklingu. Pomocne na pewno byłoby wprowadzenie systemu kaucyjnego oraz określenie minimalnego obligatoryjnego poziomu opakowań wielorazowych, jakie producenci powinni wprowadzać na rynek (takie rozwiązania mają już na przykład Francja i Niemcy). Potrzebne są mechanizmy promujące prewencję i recykling, tymczasem Ministerstwo Finansów planuje zebrać potrzebne środki z budżetu państwa, co oznacza obciążenie każdego podatnika i nie motywuje przedsiębiorców do proekologicznego działania.

European Environmental Bureau (EEB) rekomenduje ustalenie modulowanych stawek za każdy kilogram wprowadzanych na rynek opakowań z tworzyw opakowaniowych w ramach nowego systemu Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta w Polsce. Stowarzyszenie Polski Recykling (SPR) wskazuje z kolei, że polskie prawo powinno zabezpieczać wdrożenie zasad GOZ poprzez ekoprojektowanie, maksymalizację zbiórki, jak również zapewnienie wysokiej jakości recyklingu oraz wykluczenie z rynku produktów trudnych i nienadających się do recyklingu. Aktualnie branża odpadowa bada, jak ekomodulacja funkcjonuje w innych krajach UE i na podstawie przeprowadzonych analiz przygotuje rekomendacje dla MKiŚ i IOŚ-PIB. Ekomodulacja jest mechanizmem co do zasady prostym (przedsiębiorca powinien pokryć koszty proporcjonalne do kosztów zagospodarowania odpadu, a tak naprawdę szerzej – do kosztów środowiskowych), jednak jej wdrożenie w praktyce napotyka na wiele barier. Pojawiają się takie pytania jak: kto i według jakiej metodologii będzie określał, czy dane opakowanie nadaje się do recyklingu (biorąc pod uwagę dynamikę rynku), czy nie wpłynie to na tworzenia barier w wolnym handlu pomiędzy krajami UE oraz czy nie spowoduje to obniżenia konkurencyjności polskich przedsiębiorców. Trzeba uwzględnić również bariery technologiczne – szkło czy metale można poddawać recyklingowi w nieskończoność, natomiast tworzywa sztuczne tylko kilka razy.

System kaucyjno-depozytowy

W spełnianiu celów jakimi jest zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów i podniesienie masy recyklowanych i odzyskiwanych odpadów może pomóc system kaucyjno-depozytowy. Polega on na oddawaniu przez konsumentów opakowań po zużytych produktach w odpowiednio wyznaczonych
do tego miejscach, na przykład sklepach czy automatach. W systemie, zbiórce poddawane są zarówno opakowania wielokrotnego użycia i jednorazowe. Na produkty nakładana jest kaucja, która doliczana jest do ceny zakupionego produktu. W momencie oddania opakowania, klientowi zwracana jest dopłacona przez niego kwota. Taki system znany jest w Polsce z zarządzania opakowaniami szklanymi, np. butelkami. W takim systemie butelki mogą być ponownie użyte nawet do 25 razy. Na podstawie danych z 2017 roku [6], określono, że system kaucyjno-depozytowy byłby w stanie objąć 13 proc. opakowań wprowadzanych na rynek. Aby system był skuteczny, musi być on oparty na przejrzystych dla wszystkich uczestników zasadach oraz sprawozdawczości. Ważna jest również powszechna dostępność do punktów zbiórki, tak, by wszyscy klienci byli traktowani sprawiedliwie. W innych krajach tego typu metody przynoszą swoje rezultaty. System kaucyjno-depozytowy obowiązuje aktualnie w dziesięciu krajach europejskich między innymi w Niemczech, Norwegii i Holandii, które charakteryzują się największym średnim współczynnikiem zwrotów opakowań na poziomie 95-97 proc. Spośród tych dziesięciu krajów najmniej opakowań oddają mieszkańcy Estonii. Współczynnik zwróconych opakowań wynosi
tam 82 proc. [7]. System kaucyjno-depozytowy jest jedynym sposobem, który umożliwi Polsce osiągnięcie poziomu 90 proc. zbiórki plastikowych butelek po napojach do 2029 roku – taki cel został określony w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko [8].

EDIT: 22 lipca 2021 r. Zaktualizowano o powiązanie systemu ROP z systemem kaucyjno-depozytowym.

Systemem depozytowym może być objęte 13 proc. opakowań wprowadzanych na rynek, do czego zaliczają się plastikowe butelki PET, butelki szklane oraz puszki aluminiowe i stalowe po napojach. Dotyczy on niewielkiej części rynku opakowań, które są łatwe do zagospodarowania. Pominięte są opakowania trudniejsze do poddania procesowi recyklingu jak na przykład opakowania wielomateriałowe, owijki do butelek czy kubeczki po jogurtach. Wymagane są działania na większą skalę, które będzie w stanie zapewnić ROP. Z tego powodu system kaucyjno-depozytowy nie może funkcjonować jako zastępstwo dla systemu ROP. Dwa systemy pełnią dwie różne role, przez co gdy będą funkcjonować razem, jeszcze bardziej przyczynią się do poprawy poziomów recyklingu w Polsce.

Nadzieja dla recyklerów

ROP oraz system depozytowo-kaucyjny są nadzieją dla branży recyklingu w Polsce. Wielu recyklerów ze względu na obowiązujące wymogi dotyczące infrastruktury, nakładanych kar, rosnących cen paliwa i opłat środowiskowych, musiało zakończyć swoją działalność. W aktualnej sytuacji zbieranie i recykling odpadów są, niestety, nieopłacalne ekonomicznie, choć bardzo pożądane ze środowiskowego punktu widzenia. Nawet spółki, które dobrze się rozwijają, nie są w stanie konkurować z innymi europejskimi koncernami. Recyklerzy są zwolennikami ROP oraz systemu depozytowo-kaucyjnego i uważają, że wzięcie odpowiedzialności przez producentów za odpady, które produkują, jest jedynym sposobem na obniżenie kosztów, zarówno
dla mieszkańców, jak i recyklerów. Liczą również na poprawę systemu weryfikacji dokumentów potwierdzających recykling na przykład poprzez giełdy towarowe. Nadzieją na walkę z “handlem kwitami” jest również rozbudowa systemu Bazy Danych o Odpadach o potwierdzenie wykonania recyklingu po uprzedniej weryfikacji przepływu. Oprócz tego konieczne byłoby powołanie regulatora, czyli instytucji odpowiedzialnej za nadzorowanie funkcjonowania systemu. O swoich potrzebach recyklerzy informowali podczas spotkania doradców i ekspertów ds. opracowania systemowych rozwiązań dla gospodarki odpadami w Polsce, które odbyło się 14 grudnia 2020 roku. Rozmowa odbyła się z inicjatywy Ministra Klimatu i Środowiska. Poruszane tematy dotyczyły ograniczenia produkcji odpadów, prawidłowego recyklingu, “handlu kwitami”, łatania luk inwestycyjnych w branży oraz zwolnienia z roszczeń recyklerów, u których nie wystąpiły pożary w przeciągu 24 miesięcy.

W oczekiwaniu na ustawę…

Władze każdego z krajów UE, w których obowiązuje ROP czy system kaucyjno-depozytowy dostosowują go do struktury państwa. Do momentu opublikowania projektu ustawy dotyczącej rozszerzonej odpowiedzialności producenta, przyszłe losy gospodarki odpadami w Polsce nie są dokładnie znane. Publikacja dokumentu miała odbyć się na początku 2021 roku, jednak projekt nadal nie został udostępniony. Wiadomo jednak, że wprowadzenie rozszerzonej odpowiedzialności producenta jest nieuniknione oraz, że wiele sektorów gospodarki ma duże oczekiwania związane z tym projektem.

[1] “Rozszerzona odpowiedzialność producenta w sektorze gospodarki odpadami” http://jagiellonski.pl/files/other/Rozszerzona_odpowiedzialnoYY_producenta_w_sektorze_gospodarki_odpadami_-_RAPORT_IJ.pdf  [dostęp: 2021-04-06]

[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/850 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018L0850&from=PL [dostęp: 2021-04-06]

[3] Rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP) w Polsce – stan obecny i konieczne zmiany (L.Dz.ZPGO 26/05/03/2018) http://www.zpgo.pl/images/Kowalczyk_Gawłowski_opinia_ROP.pdf [dostęp: 2021-04-06]

[4] DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008L0098&from=PL  [dostęp: 2021-04-06]

[5]  Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. (Dz.U. 2001 nr 62 poz. 628) http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010620628/T/D20010628L.pdf  [dostęp: 2021-04-06]

[6] “System kaucyjny. Fakty i mity” https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/pl/Documents/Brochures/pl-Deloitte_System_kaucyjny_fakty_i_mity.pdf  [dostęp: 2021-04-06]

[7] “System kaucyjny. Fakty i mity” https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/pl/Documents/Brochures/pl-Deloitte_System_kaucyjny_fakty_i_mity.pdf   [dostęp: 2021-04-06]

[8] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019L0904&from=PL [dostęp: 2021-04-06]

[9] BIP Kancelarii Prezesa Rady Ministrów informacja o projekcie ustawy nr UC81 https://archiwum.bip.kprm.gov.pl/kpr/form/r4457566844123,Projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-o-gospodarce-opakowaniami-i-odpadami-opakowaniow.html?fbclid=IwAR1Ir9zfSzaBWwAzPhkqXMU2XO90FvnC1umRRgOacjGsp6J3ROtKQ5AcsY0 [dostęp: 2021-05-06]

[10] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/851 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018L0851&from=PL [dostęp: 2021-05-06]