
Działalność gospodarcza a wpływ na środowisko
Funkcjonowanie każdej działalności gospodarczej związane jest w mniejszym lub większym stopniu z oddziaływaniem na środowisko. Procesy produkcyjne, transport materiałów czy nawet obsługa administracyjno-biurowa bieżącej działalności powodować mogą emisję zanieczyszczeń do powietrza, emisję hałasu czy powstawanie odpadów i ścieków.
Zakres oddziaływania na środowisko jest wprost proporcjonalny do wielkości przedsiębiorstwa i wynika z rodzaju prowadzonej działalności. Niezależnie jednak od branży czy gałęzi przemysłu oddziaływanie na środowisko jest nieodłącznym aspektem działalności gospodarczej.
Znaczenie zagadnień ochrony środowiska w działalności gospodarczej
Z uwagi na dynamiczne zmiany klimatu oraz intensywną działalność człowieka na znaczeniu zyskują kwestie zarządzania ochroną środowiska przejawiające się w poszukiwaniu i wdrażaniu różnych metod technicznych i organizacyjnych, służących ograniczeniu oddziaływania na środowisko. Zarządzanie środowiskiem obejmuje między innymi takie działania jak: racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, projektowanie procesów technologicznych w duchu zasad zrównoważonego rozwoju, czy prowadzenie akcji edukacyjnych na rzecz ochrony środowiska.
Narzędziem, które w sposób szczególny zyskuje na znaczeniu w ostatnich latach jest system zarządzania środowiskowego, na którego wdrożenie decyduje się coraz więcej przedsiębiorstw różnych z branż i gałęzi przemysłu. Sprawia to, że zarządzanie środowiskowe jest usystematyzowane i dzięki temu efektywne.
Czym jest system zarządzania środowiskowego
Koncepcja systemów zarządzania środowiskowego opiera się na kompleksowym zarządzaniu procesami w celu zmniejszenia negatywnego oddziaływania organizacji na środowisko, w tym redukcję emisji gazów cieplarnianych, ograniczenie wykorzystania surowców odnawialnych i poprawę ogólnego stanu środowiska naturalnego. Podstawowym założeniem, który przyświecał idei zarządzania środowiskowego jest poprawa relacji między skutkami działalności człowieka, a środowiskiem.
System zarządzania środowiskowego to istotna część systemu zarządzania działalnością gospodarczą, obejmując takie elementy jak struktura organizacyjna, odpowiedzialność, planowanie oraz środki potrzebne do prowadzenia działalności przy uwzględnieniu wymagań ochrony środowiska. Stanowi on swoisty zestaw narzędzi umożliwiających utrzymanie i poprawę stanu środowiska naturalnego.
Wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego ma na celu przede wszystkim uporządkowanie i ujednolicenie działań organizacji na rzecz ochrony środowiska.
Znaczenie systemów zarządzania środowiskowego
Nasilająca się antropopresja, mająca bezpośredni wpływ na środowisko naturalne, powoduje, iż systemy zarządzania środowiskowego zyskują na znaczeniu. Ochrona poszczególnych komponentów środowiska oraz środowiska jako całości coraz częściej znajduje swoje odzwierciedlenie w politykach zarządzania środowiskowego i stanowi swoiste zobowiązanie organizacji do troski o środowisko.
Brak podjęcia aktywnych działań, obejmujących m.in. efektywne zarządzanie środowiskowe, może prowadzić do wzrostu tempa degradacji środowiska i ograniczenia dostępu do podstawowych zasobów naturalnych. Właśnie z tego względu tak istotne jest wdrażanie rozwiązań w zakresie ochrony środowiska, zgodnych z obowiązującymi standardami zarządzania środowiskowego.
Standardy Systemów Zarządzania Środowiskowego
Do najczęściej stosowanych standardów definiujących wymagania dotyczące systemów środowiskowych należy aktualnie norma ISO 14001 oraz system Ekozarządzania i Audytu EMAS, rozszerzający niejako wymagania podane w normie ISO 14001.
Norma ISO 14001 to standard opracowany przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ang. ISO) – określa, które procedury i standardy należy stosować, aby zaadresować potrzeby środowiska oraz społeczeństwa. Celem wdrożenia systemu środowiskowego zgodnego z normą ISO 14001 jest ciągłe doskonalenie i poprawa efektów działalności środowiskowej oraz przygotowanie do reagowania na sytuacje awaryjne, mogące mieć wpływ na środowisko. Norma ISO 14001 odnosi się do działań organizacyjnych i technicznych związanych z ochroną środowiska, które mogą zostać wdrożone w organizacji nastawionej na proekologię.
EMAS – System ekozarządzania i audytu (ang. Eco Management and Audit Scheme) jest instrumentem Wspólnoty Europejskiej na rzecz zrównoważonej konsumpcji, produkcji i polityki przemysłowej, którego celem jest wspieranie ciągłej poprawy efektów działalności środowiskowej. Wprowadzony został rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we wspólnocie (EMAS), uchylając rozporządzenie (WE) nr 761/2001 oraz decyzje komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE. Stanowi rozszerzenie wymagań normy ISO 14001.
Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego krok po kroku
Wdrażanie systemu zarządzania, szczególnie w początkowej jego fazie, może stanowić nie lada wyzwanie. Niezwykle istotne jest odpowiednie zaplanowanie całego procesu. Proces wdrażania systemu może przebiegać bardzo różnie w zależności od wielkości organizacji, zakresu prowadzonej działalności, czy też postawionych celów, jednak co do zasady składa się on z trzech zasadniczych etapów: prac wstępnych, opracowania oraz testowania.
Prace wstępne
Prace wstępne obejmują działania poprzedzające faktyczne wdrożenie systemu i obejmują:
- Powołanie zespołu wdrożeniowego, który samodzielnie lub przy pomocy firmy konsultingowej odpowiedzialny będzie za realizację wszystkich etapów wdrażania systemu. Na tym etapie konieczne jest powołanie pełnomocnika systemu, który reprezentował będzie organizację w procesie wdrażania;
- Przeprowadzenie wstępnego przeglądu środowiskowego, mającego na celu określenie aktualnego zakresu oddziaływania przedsiębiorstwa na środowisko;
- Wstępne projektowanie systemu, uwzględniającego główne procesy przedsiębiorstwa oraz możliwości ograniczenia wpływu na środowisko.
Opracowanie systemu
Kolejnym etapem wdrażania systemu zarządzania środowiskowego jest jego faktyczne opracowanie, które obejmuje wiele zadań szczegółowych, opisanych poniżej.
- Zaplanowanie przeprowadzania szkoleń różnych grup pracowników organizacji w różnym zakresie tematycznym odnoszącym się do ochrony środowiska oraz zarządzania środowiskowego, mające na celu poprawę świadomości ekologicznej personelu.
- Określenie procesów występujących w organizacji. Najczęściej wyróżnia się procesy główne, wspomagające i zarządcze, a także procesy zewnętrzne, prowadzone poza organizacją.
- Analiza oddziaływania organizacji na środowisko naturalne, która jest podstawą projektowania systemu.
- Opracowanie procedur dotyczących głównych procesów organizacji w zakresie komunikacji wewnątrz organizacji oraz komunikacji na zewnątrz, dokumentowania informacji oraz nadzoru dokumentacji systemowej, audytów wewnętrznych, identyfikacji sytuacji awaryjnych oraz gotowości reagowania na awarię, zarządzania ryzykiem i szansą, doboru dostawców, prowadzenia działań korygujących i zapobiegawczych czy weryfikacji systemu.
- Określenie odpowiedzialności za poszczególne działania w systemie przy uwzględnieniu odpowiednich funkcji w organizacji.
- Opracowanie procedur operacyjnych określających sposób postępowania w zakresie realizacji procesów związanych z kwestią dotyczącą środowiska.
- Opracowanie polityki środowiskowej i programu środowiskowego mających na celu zobowiązanie organizacji do troski o środowisko i poprawy jego stanu oraz określenia kierunków rozwoju służących temu celowi.
Testowanie systemu zarządzania środowiskowego
Ostatnim etapem procesu jest jego testowanie:
- Przeprowadzenie działań korygujących mających na celu ocenę zgodności pomiędzy działaniami faktycznie podejmowanymi przez organizację a tymi ustalonymi wcześniej na etapie projektowania i opracowania systemu.
- Ocena zgodności wdrożonego systemu z wymaganiami normy ISO 14001.
- Kontrola funkcjonowania systemu oraz zarządzania nim, realizowana przez najwyższe kierownictwo organizacji.
Wyniki testowania powinny być kolejno udokumentowane, aby możliwe było dalsze doskonalenie systemu.
Korzyści z wprowadzenia systemu zarządzania środowiskowego
Głównym celem funkcjonowania struktur zarządzania środowiskowego jest poprawa efektów działalności środowiskowej, rozumiana jako ograniczenie oddziaływania na środowisko i poprawa jego stanu. Najważniejszą korzyścią jaką przynoszą wdrożone systemy zarządzania środowiskowego jest zatem ochrona i poprawa stanu środowiska. Jest to szczególnie ważne w perspektywie konieczności zapewnienia dostępu do poszczególnych komponentów środowiska w niepogorszonym stanie dla przyszłych pokoleń.
Podjęcie decyzji dotyczącej wdrożenia systemu zarządzania powinno być poprzedzone analizą kosztów i korzyści. Organizacje posiadające certyfikat w zakresie zarządzania środowiskowego wskazują często na następujące korzyści zarządzania ochroną środowiska:
- Ograniczenie powstawania odpadów oraz emisji do powietrza, prowadzące do obniżenia opłat z tytułu korzystania ze środowiska;
- Zwiększona efektywność prowadzonych procesów, umożliwiająca obniżenie kosztów prowadzenia działalności;
- Możliwość nawiązywania nowych relacji biznesowych, dzięki potwierdzeniu spełnienia wymagań i norm.
- Stały nadzór nad wymaganiami i zobowiązaniami prawnymi w zakresie ochrony środowiska.
- Większa konkurencyjność firmy, wśród podmiotów szczególnie zainteresowanych ochroną środowiska.
Poprzez racjonalne zarządzanie środowiskowe przy wykorzystaniu systemów zarządzania ochroną środowiska możliwe jest także zwiększenie konkurencyjności firmy w skali międzynarodowej. System ISO 14001 oraz EMAS są standardami znanymi i wdrażanymi w wielu różnych krajach wspólnotowych.
Potwierdzenie wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego
Przeprowadzenie działań mających na celu wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego zakończone winno być uzyskaniem certyfikatu potwierdzającego spełnienie wymagań normy ISO 14001 lub EMAS. W przypadku systemu EMAS dokonywany jest także wpis do rejestru organizacji uczestniczących w systemie.
Funkcjonowanie systemu musi zostać zweryfikowane przez zewnętrzną jednostkę certyfikującą, która dokona oceny czy zarządzanie środowiskowe spełnia wymagania standardów.
Końcowym etapem po spełnieniu szeregu wymagań obowiązujących standardów jest rejestracja systemu EMAS lub wydanie certyfikatu dla organizacji. Rejestracja systemu możliwa jest wyłącznie po potwierdzeniu spełnienia wszystkich wymagań.
Praktyczny wymiar funkcjonowania Systemu
Aby zarządzanie środowiskowe było efektywne i przynosiło zamierzone przez organizacje efekty, musi być stale monitorowane i nadzorowane. Najwyższe kierownictwo powinno określić wytyczne stosowania systemu dla poszczególnych procedur, tak aby możliwe było weryfikowanie funkcjonowania systemu.
Miarą efektywności systemu zarządzania środowiskowego jest osiąganie celów służących ochronie środowiska i polepszania jego stanu.
Jakie informacje znajdziesz w kategorii Systemy zarządzania?
W kategorii Systemy zarządzania znajdziesz informacje m.in. na temat: norm ISO 9001, ISO 14001, ISO 22301, ISO 27001, systemu EMAS, ESG, a także korzyści jakie przynosi wdrożenie norm i systemów oraz certyfikacja.
Przeczytaj również „Audyt energetyczny przedsiębiorstwa – co warto wiedzieć?„