Edit: 4 października 2024 r., dotyczy nowelizacji ustawy z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi.
W wyniku intensywnych opadów deszczu, wywołanych niżem genueńskim, na obszarze dorzecza górnej Odry w województwach dolnośląskim, opolskim i śląskim, w dniu 16 września 2024 r. wprowadzono stan klęski żywiołowej. W dniu 22 września obszar ten został powiększony o część województwa lubuskiego. Następnie w dniu 28 września, na mocy kolejnego rozporządzenia, obszar klęski żywiołowej powiększono o następne obszary województwa lubuskiego i dolnośląskiego. Jak powódź wpłynęła na zasady postępowania z opadami, przedstawiamy w artykule pt. Odpady pozostawione przez powódź. Poniżej przedstawiamy, jak w zaistniałej sytuacji (stan klęski żywiołowej) mogą funkcjonować podmioty zbierające, transportujące lub przetwarzające odpady pozostawione przez powódź i powstałe w wyniku działania żywiołu.
Jakie akty prawne należy brać pod uwagę, będąc podmiotem gospodarującym odpadami, który zlokalizowany jest na terenie objętym stanem klęski żywiołowej?
Mając na uwadze wprowadzenie stanu klęski żywiołowej, nadrzędne znaczenie dla obszaru, który został nią objęty ma ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1897) [1] [dalej: ustawa o stanie klęski żywiołowej] oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 r. w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego (Dz. U. poz. 1365, z późn. zm.) [2] [dalej: rozporządzenie]. Zapisy wyżej wymienionych aktów prawnych wzajemnie się uzupełniają i należy analizować je łącznie.
Co ważne rozporządzenie to jest na bieżąco zmieniane, by dostosować jego zapisy do dynamicznie zmieniającej się sytuacji. Zapisy wchodzą w życie w dniu ich ogłoszenia.
Ważne zapisy dla gospodarujących odpadami na terenie objętym klęską żywiołową
Zapisy określone w art. 23 ust. 3 [3] w zw. z art. 21 ust. 1 pkt 8 [4] ustawy o stanie klęski żywiołowej, pozwalają wojewodzie lub jego pełnomocnikowi, w drodze rozporządzenia lub decyzji zmienić zakres ograniczeń w obowiązku stosowania określonych środków zapewniających ochronę środowiska. Natomiast w § 2 rozporządzenia [5] ustawodawca zamieścił zapis, który brzmi:
§ 2. W czasie obowiązywania stanu klęski żywiołowej dopuszcza się stosowanie następujących ograniczeń wolności
i praw człowieka i obywatela:
1) obowiązku opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń;
2) nakazu ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów;
3) nakazu lub zakazu przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach;
4) nakazu lub zakazu określonego sposobu przemieszczania się.
Co to oznacza dla zbierających, transportujących lub przetwarzających odpady, które pochodzą z obszaru objętych powodzią?
Na podstawie wyżej przywołanych przepisów, w sytuacji w której Rada Ministrów w dniu 20 września, rozporządzeniem zmieniającym rozporządzenie w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, opolskiego oraz śląskiego (Dz. U. poz. 1394) [6] dodała kolejny pkt 5, który rozszerza zapisy § 2, nadając mu brzmienie:
§ 2. W czasie obowiązywania stanu klęski żywiołowej dopuszcza się stosowanie następujących ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela:
[…]
5) obowiązku stosowania określonych środków zapewniających ochronę środowiska – w zakresie zbierania, transportu lub przetwarzania odpadów pochodzących z obszaru określonego w § 1 ust. 2
to w obiegu prawnym pojawia się zupełnie nowy sposób postępowania, nowy mechanizm, który dotyczy gospodarowania odpadami (w zakresie zbierania, transportu lub przetwarzania odpadów pochodzących z obszaru, na którym wprowadzono stan klęski żywiołowej). Można powiedzieć, że postępowanie to jest „poza” zapisami określonymi w ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2023 poz. 1587) [7] [zwana dalej: o odpadach]. Zmiana w zakresie standardowego działania dla gospodarujących odpadami przedstawiona została w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia [8].
Co podkreślił prawodawca w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia?
Zgodnie z informacjami otrzymywanymi od organów administracji publicznej działających na terenie dotkniętym powodzią, stan klęski żywiołowej skutkuje wytworzeniem istotnych mas odpadów, w szczególności odpadów z podgrupy 16 82, których bieżące zagospodarowanie wykracza poza dostępne zasoby organizacyjne dostosowane do prowadzenia działalności w zwyczajnych warunkach. Przypadki konieczności wykroczenia poza te warunki powinny podlegać ocenie wojewody.
Decyzja wojewody wydana na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 3 ustawy o stanie klęski żywiołowej w odniesieniu do określenia zakresu i rodzaju ograniczeń może wskazywać w szczególności rodzaje odpadów pochodzących z terenów dotkniętych powodzią, obowiązki w zakresie ich transportu, zapewnienia miejsca i sposobu magazynowania lub sposobu przetwarzania [8].
Tym samym można powiedzieć, że ideą, która przyświecała Radzie Ministrów podczas pracy nad rozporządzeniem, było umożliwienie podmiotom gospodarującym odpadami na terenie objętym stanem klęski żywiołowej, czyli zbierającym, transportującym lub przetwarzającym odpady, funkcjonowania na innych zasadach niż to wynika z ogólnych przepisów ustawy o odpadach. Dotyczy to np. zasad w zakresie magazynowania odpadów, przetwarzania lub jak to wynika z posiadanych decyzji administracyjnych. Rozporządzanie to stanowi remedium na trudności, z jakimi spotkają się lub już napotkali prowadzący zakłady, instalacje, które funkcjonują na terenie dotkniętym przez powódź.
O jakie sytuacje chodzi?*
Możemy rozpatrzyć hipotetyczną sytuację – na terenie województwa objętego stanem klęski żywiołowej działa PSZOK, czyli punkt selektywnej zbiórki odpadów. PSZOK ten posiada decyzje administracyjne, w których zawarto zapisy mówiące o tym, jakie odpady, w jaki sposób magazynować, jaka może być masa magazynowanych odpadów. Do 16 września 2024 r. punkt ten funkcjonował bez problemów, zgodnie z zapisami uzyskanych decyzji, przyjmując odpady od mieszkańców.
W wyniku powodzi sytuacja ta radykalnie się zmieniła, ponieważ od tygodnia pojawiają się prośby o przyjęcie zarówno większych jednostkowo ilości odpadów gabarytowych (KOD), jak i odpadów z podgrupy 16 82 – odpady powstałe w wyniku klęski żywiołowej, a dokładnie kod 16 82 02 – odpady inne niż wymienione w 16 82 01. Odpady te, w dużo większej ilości niż dotychczas, chcą dostarczać mieszkańcy z terenu, który został dotknięty powodzią. Wytworzone podczas sprzątania zalanego podczas powodzi mieszkania, domu odpady są odpadami komunalnymi, odpadami wielkogabarytowymi (np. zniszczone przez powódź meble: szafy, fotele, łóżka, materace), jest to też sprzęt elektryczny i elektroniczny (czyli zniszczone telewizory, monitory, odkurzacze). Punkt musi więc przyjąć większą masę odpadów, o innych kodach niż ma to zapisane w obowiązującej decyzji. Przyjmując te odpady, naraża się na przepisy sankcyjne, które będą wobec niego zastosowane przez organy kontrolujące.
Jakie możliwości ma w tym momencie PSZOK?*
W pierwszej kolejności prowadzący nasz punkt lub inny prowadzący instalację musi złożyć wniosek. Gdy wojewoda wyda stosowną decyzję (ograniczającą obowiązki stosowania już posiadanych decyzji administracyjnych), PSZOK będzie mógł przyjąć odpady inne niż wynika z dotychczas posiadanej decyzji na zbieranie odpadów, albo w innej ilości, albo inaczej je magazynować. Oczywiście w stosunku do PSZOKu pojawia się jeszcze kwestia uchwały rady gminy określającej jego regulamin (ale o tym dalej).
Co zawrzeć we wniosku do wojewody?*
Podstawę prawną dla wniosku, który należy złożyć do wojewody właściwego ze względu na lokalizację, stanowi art. 23 ust. 3 [3] ustawy o stanie klęski żywiołowej. Wniosek powinien zawierać następujące informacje:
1) wskazany organ administracji publicznej, do którego składany jest wniosek
2) wskazany wnioskodawca
3) podana podstawa prawna
Działając w oparciu o art. 23 w zw. z art. 21 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1897) w związku z § 2 pkt 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 r. w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego
4) określenie zakresu i rodzaju ograniczeń, o które się wnosi
wnoszę o wydanie decyzji:
ograniczającej obowiązki stosowania określonych środków zapewniających ochronę środowiska, w tym wynikających z decyzji XXXX z dnia XXX r., znak: zz.xxx.y., w zakresie:
a. rodzajów i ilości, w tym maksymalnej masy poszczególnych odpadów i łącznie, które mogą być magazynowane w tym samym czasie i w okresie roku, oraz największą masę odpadów, które mogłyby być magazynowane w tym samym czasie, wynikającą z wymiarów miejsca magazynowania, dopuszczonych do zbierania, wskazanych w punkcie xxx decyzji znak: zz.xxx.y.,
b. miejsca i sposobu magazynowania odpadów zbieranych poprzez dozwolenie na magazynowanie ich luzem na terenie utwardzonym nie wyposażonym w szczelne podłoże oraz w sposób nie zabezpieczony przed wpływem czynników atmosferycznych, wskazanych w punkcie xxx decyzji znak: zz.xxx.y.
W punkcie tym Wnioskodawca musi dokładnie określić o co wnioskuje, czy jest to masa magazynowanych odpadów, sposób ich magazynowania np. na podłożu utwardzonym, na podłożu utwardzonym i szczelnym, luzem na placu. Wskazanie to musi odzwierciedlać rzeczywiste możliwości punktu Wnioskodawcy.
Ważne: Należy zwrócić uwagę, w jakim zakresie wojewoda wydał decyzję w danej sprawie ograniczającą obowiązki stosowania wcześniej wydanych decyzji dla Wnioskodawcy, ponieważ może się okazać, że nowa decyzja wydana na wniosek strony będzie zmieniona tylko w zakresie magazynowania odpadów, a inne jej zapisy pozostaną nie zmienione. Czyli w treści decyzji organ prowadzący postępowanie może nie uwzględnić wszystkich wnoszonych ograniczeń.
5) określenie obowiązanych podmiotów, czyli Wnioskodawcę z podaniem adresu
6) miejsce, dzień i godzinę osobistego stawiennictwa lub realizacji innych ograniczeń, czyli datę złożenia wniosku strony postępowania administracyjnego
7) czas trwania ograniczeń, czyli okres, w jakim Wnioskodawca będzie działał według zmienionej decyzji, np. 12 miesięcy
8) uzasadnienie wniosku, w którym Wnioskodawca wskazuje przyczynę potrzeby zmiany posiadanej decyzji.
Uzasadnienie
Do prowadzonego przez (nazwa Wnioskodawcy) punktu selektywnej zbiórki odpadów, do którego mieszkańcy mogą dostarczać odpady we własnym zakresie, w wyniku powodzi, zmienił się rodzaj i masa odpadów dostarczanych do punktu zlokalizowanego przy ul. ………., w miejscowości …………….. . Dostarczane przez mieszkańców odpady w sposób znaczący odbiegają od wskazanych w decyzji zz.xxx.y. …
9) podpis Wnioskodawcy
W przypadku, gdy Wnioskodawca reprezentowany jest przez pełnomocnika, do wniosku należy dołączyć pełnomocnictwo wraz z potwierdzeniem dokonania opłaty skarbowej.
Powyższe informacje, wskazówki należy zastosować jako bazę do przygotowania wniosku, po dogłębnej analizie posiadanych decyzji administracyjnych oraz stanu faktycznego i możliwości, jakie są do osiągnięcia przez dany zakład, instalację, PSZOK.
Do kiedy można składać wniosek do wojewody?
Nie ma oficjalnego wskazania terminu, do którego można składać wnioski do wojewody. Jednakże biorąc pod uwagę, że wniosek oparty jest na podstawie ustawy o stanie klęski żywiołowej, a stan klęski żywiołowej został wprowadzony w dniu 16 września br. lub w dniu 28 września br. i trwa przez 30 dni, to daty te, które określają nam ramy czasowe okresu objętego stanem klęski żywiołowej, warto uwzględnić w kontekście wyboru terminu złożenia wniosku.
Jakie podmioty będą mogły zawnioskować o zmianę posiadanej decyzji?
Podmioty, które znajdują się na terenie objętym stanem klęski żywiołowej, posiadające decyzje administracyjne: pozwolenie zintegrowane, pozwolenie na wytwarzanie odpadów, zezwolenie na przetwarzanie albo zbieranie odpadów, ale także podmioty nieposiadające decyzji a gospodarujące odpadami np. transportujący czy też podmioty, które z różnych powodów muszą / powinny zająć się gospodarką odpadami ad hoc.
Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiego oraz śląskiego z dnia 22 września 2024 r., wniosek mogą złożyć podmioty znajdujące się na terenie:
1) województwa dolnośląskiego – powiat: bolesławiecki, dzierżoniowski, jaworski, kamiennogórski, karkonoski, kłodzki, legnicki, lubański, lwówecki, świdnicki, wałbrzyski, ząbkowicki i złotoryjski, gmina miejska Oława oraz gmina wiejska Oława w powiecie oławskim, gmina Kąty Wrocławskie, gmina Sobótka oraz gmina Mietków w powiecie wrocławskim oraz miasta na prawach powiatu: Wałbrzych, Jelenia Góra i Legnica
2) województwa opolskiego – powiat: brzeski, głubczycki, nyski, opolski, prudnicki, kędzierzyńsko-kozielski, krapkowicki
3) województwa śląskiego – powiat: bielski, cieszyński, pszczyński i raciborski oraz miasto na prawach powiatu Bielsko-Biała
4) województwa lubuskiego – gmina miejsko-wiejska Szprotawa, miasta Żagań, miasto Małomice, gmina wiejska Żagań w powiecie żagańskim
Lista ta została rozszerzona o kolejne obszary na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 września 2024 r. (Dz. U. 1435) w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego oraz lubuskiego [9]. Wniosek do wojewody mogą złożyć podmioty znajdujące się na terenie:
1) województwa dolnośląskiego – powiat wołowski, gmina miejska Głogów, gmina wiejska Głogów, gmina Kotla, gmina Pęcław oraz gmina Żukowice w powiecie głogowskim, miasto i gmina Ścinawa w powiecie lubińskim
2) województwa lubuskiego – gmina Dąbie i gmina Krosno Odrzańskie w powiecie krośnieńskim oraz gmina Bytom Odrzański, gmina miejska Nowa Sól, gmina wiejska Nowa Sól, gmina Otyń, gmina Siedlisko i gmina Kolsko w powiecie nowosolskim.
Na mocy zapisów podstawy prawnej (rozporządzenia), wojewodowie mogą ingerować w prawa i obowiązki, w tym decyzje już wydane, gdy zawnioskuje o taką zmianę podmiot gospodarujący odpadami znajdującymi się na terenie ich województwa.
Podsumowując
Możliwość uzyskania decyzji przez podmioty gospodarujące odpadami, na terenach, które objęła klęska żywiołowa, pozwala na ich działanie na podstawie przepisów, zgodnie z literą prawa, chroniąc jednocześnie przed zakusami działania niezgodnego z przepisami prawa i posiadanymi decyzjami i powoływania się na siłę wyższą, o którym mówi m.in. Kodeks postępowania administracyjnego.
Należy jednak pamiętać, że decyzja wojewody jest decyzją nakazową oraz, że związana jest ze stanem klęski żywiołowej, a nie szeroko pojętym okresem występowania skutków powodzi.
Na chwilę obecną brak możliwości określenia, jaka będzie praktyka orzecznicza wojewodów, a w szczególności, jaki poziom szczegółowości będą miały decyzje opisane powyżej i co najważniejsze, na jaki okres będą wydawane.
Powyższe łączy się z ryzykiem, że podmiot gospodarujący odpadami przyjmie odpady do przetworzenia pod rządami tej decyzji ale albo nie zakończy procesu przetwarzania / zbierania odpadów i po wygaśnięciu decyzji wojewody zaistniałym stanem faktycznym naruszy przepisy oraz decyzje w zakresie gospodarowania odpadami.
Co ważne, prowadzone są już prace nad nowelizacją ustawy z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi. Nowelizacja ta dotyczyć będzie zasad gospodarowania odpadami powstałymi w wyniku powodzi. W dniu 4 października br. na https://dziennikustaw.gov.pl opublikowana została ustawa z dnia 1 października 2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1473), która zmienia zapisy ustawy z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, poprzez dodanie art. 40r i 40s w zakresie zmiany procedur gospodarowania odpadami popowodziowymi.
Objaśnienia tych przepisów w kolejnym wpisie pt. Procedury gospodarowania odpadami popowodziowymi – projekt nowelizacji ustawy
Autor: dr Marcin Kaźmierski, Kancelaria Ekologiczna
* Dla zobrazowania tematyki posłużyliśmy się przykładem PSZOKu.
Pytanie? Konkretna odpowiedź!
Czy odpady powstałe w wyniku powodzi na obszarze objętym stanem klęski żywiołowej mogą zostać przyjęte przez gospodarującego odpadami poza tym terenem?
Tak. Jednakże to przyjęcie będzie się odbywać na ogólnych zasadach, czyli takich, jakie są wpisane w decyzjach.
[1] Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1897) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20020620558/U/D20020558Lj.pdf [dostęp: 2024-09-27]
[2] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 r. w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego (Dz. U. poz. 1365, z późn. zm.) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20240001365/O/D20241365.pdf [dostęp: 2024-09-27]
[3] art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1897) brzmi:
3. W rozporządzeniu wojewody lub pełnomocnika, zarządzeniu lub decyzji należy podać:
1) podstawę prawną;
2) określenie zakresu i rodzaju ograniczeń;
3) określenie obowiązanych podmiotów;
4) miejsce, dzień i godzinę osobistego stawiennictwa lub realizacji innych ograniczeń;
5) czas trwania ograniczeń;
6) pouczenie o odpowiedzialności karnej lub innych skutkach prawnych naruszenia rozporządzenia, zarządzenia lub decyzji.
[4] art. 21 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1897) brzmi:
1. Ograniczenia, o których mowa w art. 20, mogą polegać na:
8) obowiązku stosowania określonych środków zapewniających ochronę środowiska;
[5] § 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 r. w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego (Dz. U. poz. 1365, z późn. zm.) brzmi:
§ 2. W czasie obowiązywania stanu klęski żywiołowej dopuszcza się stosowanie następujących ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela:
1) obowiązku opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń;
2) nakazu ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów;
3) nakazu lub zakazu przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach;
4) nakazu lub zakazu określonego sposobu przemieszczania się.
[6] Rozporządzenie Rady ministrów z dnia 21 września 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, opolskiego oraz śląskiego (Dz. U. poz. 1394) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20240001394/O/D20241394.pdf [dostęp: 2024-09-27]
[7] Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2023 poz.1587) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf [dostęp: 2024-09-27]
[8] Projekt rozporządzenia Rady Ministrów zmieniające rozporządzenie w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, opolskiego oraz śląskiego i jego uzasadnienie https://przemyslisrodowisko.pl/wp-content/uploads/2024/09/Rzoporzadzenie-zmieniajace-i-uzasadnienie-zm.-rozp.-RM-kleska-zywiolowaIIwywoz-smieci.pdf [dostęp: 2024-09-27]
[9] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 2024 r. w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego oraz lubuskiego https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20240001435/O/D20241435.pdf [dostęp: 2024-10-03]
