Zrównoważony rozwój to nie wybór, lecz konieczność współczesnego świata. To konkretne działania zmierzające do ochrony środowiska przyrodniczego, ograniczenia niedoborów zasobów naturalnych, ochrony bioróżnorodności oraz poprawienia warunków życia ludzi i zwierząt. Co na to świat? Co na to Polska?
Agenda 2030 – nowe obowiązki i wyzwania
W obliczu wielu problemów środowiskowych i społecznych takich jak np. drastyczne ocieplenie klimatu, wyczerpywanie się zasobów naturalnych oraz skrajny głód i ubóstwo w niektórych rejonach świata, państwa członkowskie ONZ przyjęły w roku 2015 program Agenda na rzecz Zrównoważonego Rozwoju na rok 2030 (zwana także Agendą 2030) [1]. Naczelnym założeniem było to, aby przy mniejszych kosztach środowiskowych osiągnąć taki rozwój gospodarczy, który poprawi jakość życia ludzi i zwiększy ich dobrobyt.
Głównym jego celem było osiągnięcie do 2030 roku 17 celów zrównoważonego rozwoju. Cele te dotyczyły trzech obszarów: ochrony środowiska, stabilizacji wzrostu gospodarczego oraz poprawy jakości życia społeczeństw. Każdemu celowi przypisano odpowiednie wskaźniki, dzięki którym możliwe jest zbadanie poziomu realizacji celu na poziomie kraju.
Jak wygląda sytuacja niemal po 10 latach od przyjęcia programu? Na ile problemy dzisiejszego świata takie jak pandemia COVID-19 i toczące się konflikty zbrojne zahamowały działania w kierunku zrównoważonego rozwoju? Na te pytania odpowiada raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego [2].
Dane przedstawione w raporcie pokazują, że realizacja zaledwie 15% wyznaczonych celów jest prawdopodobna. W pracy nad 37% celów odnotowano stagnację lub wręcz nawet regres wobec poziomu z 2015 roku. Z kolei realizacja 47% celów przebiega zbyt wolno. Takie wyniki poddają w wątpliwość możliwość realizacji przyjętych założeń do roku 2030.
Polska na tle państw członkowskich UE w zakresie zrównoważonego rozwoju
Analiza dotychczasowych postępów w realizacji założonych celów wykazała, z uwagi na inny punkt wyjścia, sporą dysproporcję pomiędzy krajami rozwiniętymi, w tym Polskę, a krajami rozwijającymi się. Stąd też dobry wynik Polski na tle pozostałych krajów. Dane ONZ plasują Polskę na wysokim 9. miejscu spośród 166 państw pod względem realizacji wskaźników monitorowanych w Agendzie 2030. Stwierdzono, że realizacja aż 56% celów jest niezagrożona, co daje nadzieję na ich realizację do roku 2030.
Warto dokonać krótkiej analizy postępów Polski nad realizacją celów zrównoważonego rozwoju na tle krajów Unii Europejskiej. W porównaniu do pozostałych państw członkowskich UE, Polska w większym stopniu niż europejska średnia realizuje cele związane z ograniczaniem ubóstwa i dobrą jakością edukacji. Najgorzej natomiast wygląda w Polsce praca nad ograniczaniem głodu, dostępnością czystej wody i poprawą warunków sanitarnych.
Polskie firmy a realizacja celów zrównoważonego rozwoju
Kluczowe wydaje się aktywne zaangażowanie przedsiębiorstw w realizację celów Agendy 2030. Aby zdiagnozować obecną sytuację, Polski Instytut Ekonomiczny przeprowadził badanie sondażowe, którym objęto 1500 polskich firm (1000 przedsiębiorstw z zatrudnieniem na poziomie 50-250 pracowników i 500 firm zatrudniających powyżej 250 pracowników).
Badanie wykazało, że w większości przedsiębiorstw słyszano o celach zrównoważonego rozwoju (78% dużych i 64% średnich firm). Wiedza ta jednak nie do końca przekłada się na działanie. Zaledwie 43% dużych i 2% średnich firm ma wdrożoną strategię uwzględniającą cele zrównoważonego rozwoju. W 64% dużych i 7% średnich firm podejmuje się jakiegokolwiek działania w kierunku realizacji celów Agenda 2030.
Aż 65% przebadanych firm uznało za ważne dbanie o jakość życia i zdrowie zatrudnionych. 22% badanych określiło, że w ramach prowadzonej działalności, to na ten właśnie cel ma największy wpływ.
Wyniki badania pokazały także, że polskie firmy stosunkowo niską wagę przykładają do takich celów jak: innowacyjność, środowisko i wzrost gospodarczy. W przypadku innowacyjności przedsiębiorcy uważają, że nie mają większego wpływu na ten sektor, a powodzenie działań zależy w dużej mierze od czynników zewnętrznych np. sytuacji prawnej czy ograniczonych możliwości komercjalizacji rezultatów badań.
Niski poziom innowacyjności polskich firm
Jak wynika z badania PIE, to właśnie innowacyjność jest na rynku polskim jednym z trudniejszych celów zrównoważonego rozwoju. Dane z GUS wskazują, że w latach 2020-2022 zdecydowana większość przedsiębiorstw nie prowadziła działalności innowacyjnej (spośród tych, które prowadziły – 51% to sektor publiczny, a 32% prywatny). Zaledwie 1/3 firm wprowadziła przynajmniej jeden nowy lub ulepszony produkt czy usługę. Tylko 13% podmiotów zainwestowało w badania i rozwój.
Motywacja do wdrażania celów zrównoważonego rozwoju
W ramach analizy zbadano także, co wpływa na motywację przedsiębiorstw w realizacji celów Agenda 2030. Stwierdzono, że najistotniejszym czynnikiem jest wielkość firmy. W przypadku dużych firm prawdopodobieństwo podejmowania systematycznych działań w kierunku celów zrównoważonego rozwoju wynosi aż 92%. Dla średnich firm to tylko 8%. Skąd ta różnica i wysoka motywacja dużych firm? Zapewne nie bez znaczenia jest fakt, że obowiązująca w Polsce od roku 2017 dyrektywa o raportowaniu niefinansowym przedsiębiorstw (NFRD) zobowiązała duże firmy do takich działań jak np. tworzenie sprawozdań niefinansowych na temat wpływu ich działalności na środowisko przyrodnicze. Kolejnym krokiem w regulacjach było wprowadzenie dyrektywy CSRD. Jest ona nadzieją na zwiększenie działań nie tylko dużych, ale i średnich firm w kierunku gospodarki zrównoważonego rozwoju.
Innym czynnikiem, który wskazuje na duże prawdopodobieństwo podejmowania przez firmy działań realizujących cele programu Agenda 2030 są spodziewane korzyści finansowe – w 87% jest to dla firm istotny i motywujący czynnik.
Obszary działań firm w kierunku realizacji celów zrównoważonego rozwoju
Wyodrębniono cztery główne obszary działań, poprzez które firmy mogą wpływać na realizację celów zrównoważonego rozwoju. To: innowacyjność, wywieranie presji na kontrahentów, ograniczanie środowiskowych skutków prowadzonej działalności oraz wpływ na dobrobyt społeczny.
Bardzo ważnym obszarem jest innowacyjność. Działanie w jej duchu pozwala wprowadzać w życie nowe i efektywne środowiskowo rozwiązania w miejsce starych i szkodliwych dla środowiska przyrodniczego.
Zatrudniając, firmy wpływają na standard życia oraz dobrostan pracowników oraz ich rodzin, na relacje społeczne, zdrowie fizyczne oraz psychiczne, możliwości odpoczynku oraz samorealizacji. Od warunków pracy, wysokości wynagrodzenia, podejścia pracodawcy do pracowników, kultury organizacyjnej firmy zależy w dużym stopniu to, jak żyją i czują się pracownicy zarówno w miejscu pracy, jak i poza nim, jak funkcjonują w społeczeństwie oraz rodzinach.
Trzecim obszarem działania jest dla firm ograniczanie środowiskowych efektów zewnętrznych będących skutkiem prowadzonych działalności. Dzięki optymalizacji procesów oraz stosowaniu innowacyjnych rozwiązań, firmy mogą minimalizować negatywny wpływ na środowisko czyli poprzez np. zainstalowanie własnych źródeł energii odnawialnej, ponowne wykorzystywanie odpadów czy wykorzystywanie surowców ze zrównoważonych źródeł.
Ostatnim obszarem działania, w którym firmy skutecznie realizują cele zrównoważonego rozwoju jest współpraca z kontrahentami, np. dostawcami. Cele redukcji emisji dotyczą bowiem nie tylko prowadzonej działalności, ale i całego łańcucha dostaw. Wywierając wpływ na kontrahentów, firmy angażują kolejne podmioty do działania na rzecz zrównoważonego rozwoju. Współpraca zobowiązuje do zaangażowania w sprawy środowiska i otoczenia.
Podsumowanie
Prognozy i ostatnie analizy nie dają dużych szans na realizację celów zrównoważonego rozwoju do roku 2030. Zapewne spory wpływ miały na to takie dwa wydarzenia jak pandemia COVID-19 oraz rosyjska inwazja na Ukrainę. Niepokoi także duża luka inwestycyjna w krajach rozwijających się (za którą w ponad 50% odpowiada brak inwestycji w sektorze energii). Wynosi ona około 4 bln USD rocznie. To, przy istniejącej tendencji, doprowadzi do braków w kwocie 22-23 bln USD w roku 2030.
To, co wiadomo na pewno – do realizacji celów zrównoważonego rozwoju niezbędny jest aktywny udział wszystkich przedsiębiorstw – zarówno tych dużych, jak i średnich i małych, z sektora publicznego, jak i prywatnego.
Z badań przeprowadzonych przez PIE wynika też jedno. Istotne jest zwiększenie rangi celów gospodarczych, które uznawane są przez firmy jako mało ważne oraz takie, na których realizację mają niewielki wpływ.
Zarówno te największe firmy, jak i małe przedsiębiorstwa stoją przed wieloma wyzwaniami. Muszą wziąć odpowiedzialność za społeczeństwo, technologie i środowisko naturalne.
Autorka: Joanna Śliwińska-Wachowiak, specjalistka Kancelarii Ekologicznej ds. marketingu i szkoleń online
Pytanie? Konkretna odpowiedź!
Czym jest dyrektywa CSRD?
To obowiązująca od 2024 roku dyrektywa o raportowaniu w zakresie zrównoważonego rozwoju. Zobligowała ona firmy do składania rocznych raportów. Obowiązek raportowania obejmuje cztery obszary danych niefinansowych:
– ład korporacyjny
– strategia przedsiębiorstwa
– wpływ, ryzyka i szanse
– wskaźniki i cele.
W odróżnieniu od wcześniej istniejącej dyrektywy NFRD, dyrektywa CSRD obejmuje obowiązkiem raportowania większą liczbę podmiotów (także małe i średnie przedsiębiorstwa).
[1] Ministerstwo Rozwoju i Technologii, Agenda 2030 https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/agenda-2030 [dostęp: 2024-09-15]
[2] Polski Instytut Ekonomiczny, Realizacja celów zrównoważonego rozwoju w polskim biznesie, maj 2024 https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2024/05/Raport_PIE_Realizacja-celow-zrownowazonego-rozwoju-w-polskim-biznesie.pdf [dostęp: 2024-09-15]
