Unijny system handlu uprawnieniami do emisji funkcjonuje w Europie od 2005 roku. Od tego czasu jest on stale modyfikowany tak, aby jak najbardziej efektywnie przyczyniać się do redukcji emisji gazów cieplarnianych w ramach Europejskiego Zielonego Ładu [1]. Planem najnowszej reformy jest objęcie systemem kolejnej grupy podmiotów – instancji termicznego przekształcania odpadów komunalnych (ITPOK), czyli spalarni odpadów komunalnych. Czy zmiana ta przyniesie zamierzone korzyści?

Czym jest system ETS?

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji, czyli EU ETS dąży do zmniejszania ilości emitowanych do atmosfery gazów  cieplarnianych, a w szczególności CO₂, poprzez obciążanie kosztami zanieczyszczających. Są oni zobligowani do zakupu uprawnień, które umożliwiają bezpłatną emisję ekwiwalentu CO₂. Konieczność ponoszenia kosztów za produkcję zanieczyszczeń ma skłaniać do inwestycji w technologie przyjazne dla klimatu. Więcej na temat tego w jaki sposób funkcjonuje handel uprawnieniami do emisji możesz przeczytać w naszym materiale “Kredyty węglowe – jak Unia Europejska ogranicza emisje gazów cieplarnianych”.

Spalarnie odpadów częścią systemu EU ETS od 2026 roku

Aktualnie system obejmuje 40 proc. emisji gazów cieplarnianych powstających w UE, pochodzących z sektora przemysłu, energetyki, ciepłownictwa czy ruchu lotniczego. Jest nim objętych około 11 000 instalacji spalania paliw i zakładów produkcyjnych. Za sprawą najnowszej reformy, od 2026 roku do systemu należeć będą także spalarnie odpadów komunalnych [2]. ETS jest podstawą europejskiej polityki klimatycznej i w znacznym stopniu odpowiada za widoczne postępy w redukcji emisji. Zważając na fakt, że ⅓ wyemitowanych w 2020 roku 95 milionów ton ekwiwalentu dwutlenku węgla (CO₂e) pochodziło ze spalania, dodania do systemu ETS kolejnej grupy emitorów, czyli instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych, jest pomysłem, który może znacznie przyczynić się do zmniejszania ilości emitowanych w Europie zanieczyszczeń [3]. Dodatkowa opłata sprawi, że na rynku widoczne będą postępy związane ze skuteczniejszą selektywną zbiórką, recyklingiem oraz zmniejszaniem ilości wytwarzanych odpadów. Będzie to spowodowane większą opłacalnością inwestycji w te procesy. Taka transformacja mogłaby także stworzyć dodatkowe miejsca pracy, ponieważ recykling jest bardziej pracochłonny niż termiczne przekształcanie odpadów. Istnieją jednak obawy, że uwzględnienie spalarni odpadów komunalnych w ETS mogłoby doprowadzić do zwiększenia ilości odpadów nienadających się do recyklingu przekazywanych na składowiska odpadów, ponieważ taki sposób radzenia sobie z odpadami mógłby okazać się wtedy tańszy niż koszty certyfikatów. Byłoby to szczególnie problematyczne zważając na fakt, że składowane odpady również w negatywny sposób wpływają na środowisko przyrodnicze. Według Komisji Europejskiej do 2025 roku od 8 do 10 proc. wszystkich antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych będzie efektem składowania odpadów. Odpady są również źródłem emisji niezwykle szkodliwego gazu cieplarnianego jakim jest metan. 26 proc. emisji tego gazu powstającego w Europie pochodzi z odpadów. Komisja Europejska zaznacza, że jest świadoma problemu, który może wystąpić po dołączeniu spalarni do systemu ETS, dlatego będzie rozważać przyłączenie do handlu uprawnieniami do emisji: składowania, fermentacji, kompostowania i mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów.

W Polsce aktualnie funkcjonuje 8 spalarni odpadów komunalnych, a ich łączna wydajność szacowana jest na 1,2 mln Mg/rok, czyli 8 proc. wszystkich wytwarzanych odpadów komunalnych. W budowie i fazie planowania znajdują się kolejne tego typu inwestycje.

Mieszane uczucia w sektorze gospodarki odpadami

Osoby, które uważają, że uwzględnienie spalarni odpadów komunalnych w ETS jest dobrym pomysłem, chciałyby, żeby wdrożenie nastąpiło wcześniej niż w 2026 roku. Jednym ze zwolenników takiego rozwiązania jest organizacja non-profit Zero Waste Europe. Z drugiej strony, dyrektor zarządzający Konfederacją Europejskich Zakładów Przetwarzania Odpadów na Energię (CEWEP) jest zdania, że jeśli spalarnie odpadów miałyby zostać częścią systemu ETS, przed ich przyłączeniem, musiałaby zostać przeprowadzona warunkowa ocena skutków. Byłoby to konieczne do ustalenia czy włączenie energii z odpadów do systemu jest właściwym rozwiązaniem dla sektora gospodarki odpadami.

Parlament Europejski w swoim ostatecznym stanowisku zamieścił stwierdzenie mówiące, że skoro recykling i regeneracja są już objęte systemem ETS, dalsze włączenie spalarni odpadów komunalnych wzmocniłoby impuls do zrównoważonego gospodarowania odpadami zgodnie z hierarchią postępowania odpadów. Jak zauważają jednak przedstawiciele CEWEP, stwierdzenie Parlamentu Europejskiego wprowadza w błąd, ponieważ recykling i regeneracja nie są objęte systemem ETS.

Jak stwierdza CEWEP żaden element sektora odpadów nie należy do systemu. Konfederacja argumentuje dalej, że sektor odpadów zawsze był postrzegany w sposób całościowy, a objęcie tylko jednej opcji gospodarowania odpadami (komunalnymi) miałoby wpływ na cały system gospodarowania odpadami. CEWEP powołuje się także na bezpieczną i zrównoważoną technologię Waste-to-Energy, która pozwala na pozyskiwanie energii elektrycznej i cieplnej z odpadów nadających się do recyklingu. Zdaniem Konfederacji sektor ten jest neutralny dla klimatu, a w przyszłości mógłby stać się nawet ujemny.

Nie tylko spalarnie

Uwzględnienie spalarni odpadów komunalnych w systemie handlu uprawnieniami do emisji to nie jedyne zmiany jakie w najbliższych latach zostaną wprowadzone do ETS. Od 2024 roku swój udział w systemie będzie miał również transport morski. Dotyczyć on będzie 100 proc. emisji wytworzonych na trasach wewnątrzeuropejskich i 50 proc. na trasach do i z UE. W 2027 roku udział ten także zostałby zwiększony do 100 proc. Od 2025 roku systemem objęty powinien być także komercyjny transport drogowy i budownictwo. Paliwa dopuszczone do konsumpcji w prywatnym transporcie drogowym oraz do ogrzewania i chłodzenia budynków mieszkalnych, do systemu ETS dołączyłyby w 2029 roku.

[1] Europejski Zielony Ład https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_pl  [dostęp: 22-11-2022]

[2] Poprawki przyjęte przez Parlament Europejski w dniu 22 czerwca 2022 r. w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2003/87/WE ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w Unii, decyzję (UE) 2015/1814 w sprawie ustanowienia i funkcjonowania rezerwy stabilności rynkowej dla unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych i rozporządzenie (UE) 2015/757 (COM(2021)0551 – C9-0318/2021 – 2021/0211(COD))
https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2022-0246_PL.html [dostęp: 22-11-2022]

[3] SYSTEMIQ “ReShaping Plastics: Pathways to a Circular, Climate Neutral Plastics System in Europe.”
https://plasticseurope.org/wp-content/uploads/2022/04/SYSTEMIQ-ReShapingPlastics-April2022.pdf [dostęp: 22-11-2022]