Stworzenie projektu Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2028 [1], dostarczyło ogromu informacji na temat planowych działań, celów i aktualnego stanu gospodarowania wielu rodzajów odpadów. Jeśli zapoznałeś się z dwoma poprzednimi artykułami dotyczącymi nowego planu, gospodarka zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, a także baterii i akumulatorów nie jest Ci obca. Tym razem zagłębimy się w tematykę pojazdów wycofanych z eksploatacji.
Jak działa system gospodarowania pojazdami wycofanymi z eksploatacji?
Zasady postępowania z pojazdami wycofanymi z eksploatacji zawarte są w ustawie o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. 2020 poz. 2056) [2]. Zgodnie z jej przepisami wprowadzający ma obowiązek zapewnienia sieci zbierania pojazdów, która obejmuje terytorium kraju. W każdym województwie powinny być prowadzone co najmniej trzy stacje demontażu lub punkty zbierania pojazdów, w tym co najmniej jedna stacja demontażu, położone w różnych miejscowościach, zapewniające właścicielowi pojazdu możliwość oddania pojazdu z eksploatacji. Jeśli wprowadzający wprowadza na terytorium kraju nie więcej niż 1000 pojazdów w ciągu roku kalendarzowego, musi on zapewnić sieć obejmującą co najmniej trzy stacje demontażu lub punkty zbierania pojazdów, w tym co najmniej jedną stację demontażu, położone w różnych miejscowościach na terytorium kraju. Producenci pojazdów powinni uwzględniać wymogi demontażu i ponownego użycia przedmiotów wyposażenia i części pojazdów oraz odzysku i recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji. Materiały pozyskane w procesie recyklingu powinny być wykorzystywane do produkcji pojazdów. Producenci powinni również ograniczać stosowanie substancji niebezpiecznych w pojazdach. Swoje zobowiązania mają również właściciele pojazdów wycofanych z eksploatacji. Są oni zobowiązani do przekazania pojazdu przedsiębiorcy prowadzącemu stację demontażu lub punkt zbierania pojazdów. Wspomniany podmiot prowadzący stację demontażu musi natomiast osiągać określone poziomy odzysku i recyklingu odpadów pochodzących z pojazdów wycofanych z eksploatacji w stosunku do masy pojazdów przyjętych do stacji demontażu w danym roku. Swoją działalność prowadzący stacje demontażu oraz punktów zbierania pojazdów ewidencjonują w systemie BDO przy pomocy karty ewidencji pojazdów wycofanych z eksploatacji (KEPWZE).
Problemy gospodarki pojazdów wycofanych z eksploatacji
Problemem, który występuje w gospodarce pojazdów wycofanych z eksploatacji jest szara strefa polegająca na zbieraniu i przetwarzaniu pojazdów bez wymaganych zezwoleń. Właścicieli samochodów do podjęcia współpracy z nielegalnie działającymi przedsiębiorstwami zachęca wyższa niż w odpowiednich punktach demontażu suma pieniędzy jaką mogą otrzymać na wycofany pojazd. Kolejnym z powodów jest brak wiedzy właścicieli samochodów na temat właściwego postępowania z pojazdem, który nie jest już eksploatowany. Legalne punkty demontażu działają chcąc zaoszczędzić jak najwięcej zasobów naturalnych poprzez odzyskiwanie materiałów i ich ponowne wykorzystanie. Zdemontowany pojazd powinien być także w odpowiedni sposób zabezpieczony, tak szkodliwe metale ciężkie, oleje, płyny chłodnicze, akumulatory, opony, szkło czy tworzywa sztuczne, nie tworzyły zagrożenia dla środowiska przyrodniczego. Osoby uczestniczące w szarej strefie łamią te i inne założenia, narażając środowisko przyrodnicze oraz potencjalnych klientów, którzy nieświadomie będą chcieli odkupić pojazd lub jego części od takiego podmiotu.
Analiza aktualnego stanu gospodarki pojazdów wycofanych z eksploatacji
Wśród ilości oraz powodów wyrejestrowania pojazdów w latach 2017 – 2019 w Polsce nie widać wyraźnych trendów spadkowych lub rosnących. Ilość wyrejestrowanych w 2019 roku pojazdów z powodu demontażu przewyższa tą z 2017 roku, jednak jest niższa niż wynik z 2018 roku. W latach 2017-2018 liczba pojazdów wywiezionych za granicę zmalała, ale w 2019 roku ponownie wzrosła. Trend widoczny jest natomiast w przypadku ilości pojazdów przywożonych do Polski z zagranicy, która znacznie przekracza te wywożone z naszego kraju. Suma samochodów transportowanych do Polski z krajów UE w latach 2017 – 2018 wzrosła. Zmalał za to przywóz pojazdów z terytoriów krajów nienależących do UE.
W latach 2017 – 2018 widoczny był wzrost masy pojazdów przyjętych w stacjach demontażu. Masa pojazdów wycofanych z eksploatacji poddanych procesom odzysku i recyklingu także rosła, a w 2019 roku przekroczyła masę przyjętych odpadów, sprawiając, że poziomy recyklingu (ustawowo 85 proc.) i odzysku (ustawowo 95 proc.) przekroczyły 100 proc. osiągając w tym roku poziom odzysku 122 proc. i recyklingu 118 proc., co może być to spowodowane poddaniem procesom pojazdów przyjętych do stacji demontażu w roku poprzedzającym.
Niepewna przyszłość
Przyszłe trendy dotyczące pojazdów wycofywanych z eksploatacji są trudne do określenia. Mimo wzrastającej od 2017 roku ilości pierwszych rejestracji pojazdów, w 2020 roku ze względu na pandemię odnotowano wyraźny ich spadek. Spadek wynosił aż 16 proc. w porównaniu z poprzednim rokiem. Zmianie uległ rynek sprzedaży samochodów w Polsce i Europie, a dalsze zachowania konsumenckie są trudne do określenia.
Cele i kierunki dalszych działań
Jednym z głównych celów, którego osiągnięcie wpłynęłoby pozytywnie na gospodarkę pojazdami wycofanymi z eksploatacji jest ograniczenie niewłaściwego postępowania z wycofanymi pojazdami, w tym nielegalnego demontażu pojazdów, czyli wspomnianej szarej strefy. Mogłoby to zostać osiągnięte poprzez edukację społeczeństwa i przedsiębiorców w zakresie zgodnego z prawem postępowania z tymi pojazdami. Wdrożone mogłyby również zostać zachęty, które miałyby sprawić, że właściciele pojazdów oddawaliby je do legalnie działających stacji demontażu. Działania powinny zostać również podjęte w kierunku ograniczenia nielegalnego przemieszczania wycofanych pojazdów do kraju, przy czym pomocna może okazać się współpraca z właściwymi organami innych państw. Ważnym celem jest także kontynuacja osiągania minimalnych rocznych poziomów wynoszących 95 proc. dla odzysku i 85 proc. dla recyklingu. Prowadzenie cyklicznych kontroli wprowadzających pojazdy, prowadzących punkty zbierania pojazdów, stacje demontażu, strzępiarki, w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących odzysku i recyklingu może być jednym z rozwiązań, które przyczyni się do osiągnięcia tego celu.
Jeśli interesuje Cię tematyka gospodarowania pojazdami wycofanymi z eksploatacji, nie przegap kolejnego artykułu z serii KPGO 2028, w którym przeanalizujemy gospodarkę zużytych opon.
[1] Projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2028 https://bip.mos.gov.pl/strategie-plany-programy/krajowy-plan-gospodarki-odpadami/projekt-uchwaly-rady-ministrow-w-sprawie-krajowego-planu-gospodarki-odpadami-2028/ [dostęp: 25-10-2022]
[2] Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. 2020 poz. 2056) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20050250202/U/D20050202Lj.pdf [dostęp: 25-10-2022]
