Podobnie jak inni uczestnicy gospodarki odpadami, gminy muszą sporządzać roczne sprawozdania w systemie BDO, które przekazywane są marszałkowi województwa, a także od niedawna wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska. Nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości wprowadziła konieczność podania przez gminę informacji stanowiących analizę uzyskanych poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów. I tu pojawia się pytanie skąd urząd gminy ma uzyskać te dane?

Informacje pozwalające na prawidłowe obliczenie poziomu przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych zostały wskazane w Rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 3 sierpnia 2021 r. w sprawie sposobu obliczania poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych (Dz. U. poz. 1530) [1] (dalej zwane rozporządzeniem), które jest powiązane z art. 3b ust 3 [2] ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2021 r. poz. 888) [3].

Rozporządzenie poza określeniem sposobu obliczania poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu wskazuje warunki, jakie muszą zostać spełnione, by móc zaliczyć masę odpadów komunalnych do masy odpadów komunalnych przygotowanych do ponownego użycia i poddania recyklingowi.

Jak dokonać obliczenia?

Aby obliczyć poziom przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych w procentach, należy wykorzystać poniższy wzór.

Czym jest Mr?

Aby określić wartość Mr za dany rok należy wziąć pod uwagę wszystkie odpady, które w danym roku zostały przetworzone i te które zostały przekazane do przetworzenia z odpadów magazynowanych w latach poprzednich (co istotne, samo magazynowanie nie jest procesem recyklingu ani przygotowaniem do ponownego użycia). Odpady komunalne zaliczane do Mr to odpady komunalne, które faktycznie zostały poddane procesowi przygotowania do ponownego użycia lub recyklingu.

Czyli jako Mr rozumieć należy masę produktów i składników produktów, które:

• stały się odpadami komunalnymi,
• przeszły wszystkie niezbędne czynności sprawdzania, oczyszczania i naprawy umożliwiające ponowne użycie bez dalszego sortowania i przetwarzania wstępnego.

W momencie wprowadzenia do procesu recyklingu należy obliczyć masę odpadów komunalnych poddanych recyklingowi. Masę tą można obliczyć na wyjściu z procesu w przypadku, gdy:

1. odpady po sortowaniu zostaną poddane recyklingowi, oraz
2. masa materiałów lub substancji usuwanych w następujących po sortowaniu procesach poprzedzających recykling i jednocześnie niepoddawanych procesowi recyklingu, nie zostanie zaliczona do masy odpadów komunalnych zgłaszanych, jako poddane recyklingowi.

Masę Mr stanowią odpady komunalne z grupy 15 (czyli: Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach) i 20 (którymi są: odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie). Jednocześnie należy pamiętać, że z grupy 20 zostały wyłączone odpady o kodach:

• 20 02 02 (gleba i ziemia, w tym kamienie),
• 20 03 04 (szlamy ze zbiorników bezodpływowych służących do gromadzenia nieczystości),
• 20 03 06 (odpady ze studzienek kanalizacyjnych).

Bioodpady – czy można zaliczyć do Mr?

Zaliczenie bioodpadów do masy Mr jest możliwe, jednakże stanowi to przypadek szczególny. Jakie są więc te przypadki?

Pierwszym z nich to otrzymanie produktu, który spełnia konkretne wymagania (może być wprowadzony jako nawóz bądź środek poprawiający właściwości gleby zgodnie z art. 4 ust. 2 [4] ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2021 r. poz. 76) [5], bądź stanowi produkt nawozowy określony w zapisach art. 2 pkt 2 [6] rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1009 z dnia 5 czerwca 2019 r. ustanawiającego przepisy dotyczące udostępniania na rynku produktów nawozowych UE, zmieniającego rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 i (WE) nr 1107/2009 oraz uchylającego rozporządzenie (WE) nr 2003/200 (Dz. Urz. UE L 170 z 25.06.2019, str. 1, z późn. zm.) [7]) i który może zostać wprowadzony na rynek.
Natomiast drugi przypadek ma miejsce, gdy powstaje odpad, możliwy do zakwalifikowania do odpadów poddanych procesowi recyklingu. Uzyskany w wyniku kompostowania lub fermentacji bioodpad, może zostać wykorzystywany na powierzchni ziemi i przynosić korzyści rolnictwu lub poprawiać stan środowiska przyrodniczego zgodnie z przepisami art. 30 ust. 4 [8] lub ust. 5 [9] ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2021 r. poz. 779) [10].

Dopiero spełnienie jednego z dwóch powyższych przypadków pozwala zaliczyć bioodpad do grupy odpadów poddanych recyklingowi. Tym samym samo selektywne zebranie i odbiór bioodpadów stanowiących odpady komunalne, nie jest wystarczającym powodem do zaliczenia ich do Mr.

Bioodpady, których źródłem są odpady komunalne, mimo że nie będą selektywnie zebrane, lecz zostaną poddane obróbce tlenowej lub beztlenowej, do 31 grudnia 2026 r., zaliczyć będzie można do odpadów poddanych recyklingowi, jeżeli będą spełniać pozostałe warunki dotyczące zaliczania masy odpadów komunalnych do odpadów poddanych recyklingowi. Przykładowo, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 30 ust. 4 [8] ustawy o odpadach, do masy odpadów poddanych recyklingowi zaliczyć będzie można: masę zebranych selektywnie odpadów (odpadów zielonych i innych bioodpadów), które ulegają biodegradacji, jednocześnie stanowiących odpady komunalne, które zostały poddane obróbce tlenowej lub beztlenowej. W wyniku tej obróbki został wytworzony odpad o kodzie ex 19 05 03, czyli kompost nieodpowiadający wymaganiom (nienadający się do wykorzystania) i wykorzystany w procesie odzysku R10. Co ważne, odpadów poddanych procesowi odzysku na składowisku odpadów nie wilcza się do Mr!

Czy masę odpadów, które utraciły status odpadu można wliczyć do masy Mr?

Podobnie jak w przypadku bioodpadów, do Mr możemy zaliczyć również masę, która utraciła status odpadów pod warunkiem, że została ona przetworzona na: produkty, materiały, substancje nie będące odpadami i są one wykorzystywane do celów pierwotnych lub innych.

Do Mr nie zaliczamy odpadów, które utraciły status odpadu i są wykorzystywane do wytwarzania energii, stanowią paliwo, będą lub były termicznie przekształcone, bądź użyto ich do wypełniania wyrobisk lub po prostu składowano. Wyjątek od tej reguły stanowią metale, które zostały wydzielone po termicznym przekształceniu odpadów komunalnych. W ich przypadku do Mr zaliczamy masę zgodnie z art. 5 [11] Decyzji Wykonawczej Komisji (UE) 2019/1004 z dnia 7 czerwca 2019 r. określającej zasady obliczania, weryfikacji i zgłaszania danych dotyczących odpadów zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE oraz uchylająca decyzję wykonawczą Komisji C (2012) 2384 2019/1004 [12].

Czy do Mr możemy zaliczyć masę odpadów przekazaną poza terytorium RP?

Tak,  odpady przekazane poza terytorium RP i UE w celu przygotowania do ponownego użycia lub recyklingu, można zaliczyć do Mr, jeżeli przemieszczane są one zgodnie z przepisami dotyczącymi międzynarodowego przemieszczania odpadów. A dokładnie zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów [13]. Co istotne ważny jest również rok. Przykładowo, jeśli w roku 2022 odpady zostały poddane przetworzeniu w procesie przygotowania do ponownego użycia i recyklingu, należy je uwzględnić w łącznej masie odpadów komunalnych przygotowanych do ponownego użycia i poddanych recyklingowi (czyli zakwalifikować do Mr), za ten konkretny rok.

Wskaźnik Mw – jak go określić?

Mw to łączna masa wytworzonych odpadów komunalnych zebranych i odebranych z terenu gminy. Co istotne do Mw nie wilcza się masy odpadów zmagazynowanych w poprzednich latach. By określić ten wskaźnik konieczna jest analiza danych przekazywanych w sprawozdaniach. Kto te dane przekazuje urzędowi? Dane te udostępniają wszyscy odbierający odpady komunalne, zbierający odpady komunalne oraz PSZOKi.

Wartość wskaźnika Mw, podobnie jak przy wskaźniku Mr, określa się w oparciu o masę odpadów komunalnych z grupy 15 i 20 wraz z takimi samymi włączeniami. Przy czym istotne jest, do jakiego procesu zostały ostatecznie przekazane, niezależnie od tego, czy zostały od razu przekazane do podmiotu przetwarzającego odpady czy do sortowni.

Do masy Mw zaliczyć należy również odpady komunalne, które zostały poddane recyklingowi „u źródła”, na przykład w procesie kompostowania przez wytwórcę odpadów.

W przypadku, kiedy jeden podmiot odbiera odpady komunalne (na podstawie umowy z właścicielem nieruchomości) w prowadzonych obliczeniach, uwzględnia on odpady komunalne odebrane z terenu danej gminy. Tym samym dla każdej gminy, z której odbierze on odpady, jest zobowiązany do złożenia oddzielnego sprawozdania, na podstawie którego gmina oblicza swój poziom przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych.

Jak zakwalifikować masę odpadów posegregowanych i poddanych recyklingowi u źródła?

Do masy tej zaliczamy zarówno masę Mr, jak i Mw, zakładając jednocześnie, że jest to ta sama masa. Aby obliczyć masę odpadów poddanych recyklingowi u źródła Mk, należy pomnożyć liczbę aktywnych jednostek recyklingu przez średnią masę bioodpadów, stanowiących odpady komunalne, poddanych recyklingowi u źródła (na jedną aktywną jednostkę recyklingu).

Wskaźnik Mk, wyrażony jest poniższym wzorem.

Pomiar bezpośredni powinien odbywać się na wejściu do procesu, określając jaka masa odpadów została umieszczona w kompostowniku. W przypadku, gdy pomiar ma miejsce na wyjściu z procesu, należy ją obliczyć z zależności, jaka masa odpadów weszła do procesu, znając masę uzyskaną po procesie.

Pomiar pośredni wymaga przeprowadzenia analizy składu wytworzonych (czyli zebranych i odebranych) odpadów komunalnych. Należy zweryfikować dane poprzez sprawdzenie, o ile mniej bioodpadów, stanowiących odpady komunalne, wytwarzanych jest na nieruchomościach, na których prowadzone jest kompostowanie, porównując otrzymaną masę z masą odpadów komunalnych wytwarzanych na nieruchomościach, na których nie jest ono prowadzone.

Mając na celu ułatwienie sposobu obliczania masy bioodpadów stanowiących odpady komunalne poddawanych recyklingowi u źródła (tj. przede wszystkim w przydomowych kompostownikach) do poziomu przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych, Ministerstwo Klimatu i Środowiska zapowiada podjęcie działań w celu ułatwienia gminom stosowania metod obliczeniowych określonych w Decyzji Wykonawczej Komisji (UE) 2019/1004 z dnia 7 czerwca 2019 r. [14] i dokonywania kalkulacji, z uwzględnieniem krajowego porządku prawnego i regionalnych uwarunkowań. 

[1] Rozporządzenie Ministra Klimatu I Środowiska z dnia 3 sierpnia 2021 r. w sprawie sposobu obliczania poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych (Dz.U. 1530) http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210001530/O/D20211530.pdf  [dostęp: 2022-05-17]

[2] art. 3b ust 3 [2] ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2021 r. poz. 888) brzmi:

Minister właściwy do spraw klimatu określi, w drodze rozporządzenia, sposób obliczania poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu oraz warunki zaliczania masy odpadów komunalnych do masy odpadów komunalnych przygotowanych do ponownego użycia i poddanych recyklingowi, kierując się koniecznością możliwości zweryfikowania osiągnięcia tych poziomów przez każdą gminę oraz przepisami Unii Europejskiej określającymi sposób obliczania poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu oraz warunki zaliczania masy odpadów komunalnych do masy odpadów komunalnych przygotowanych do ponownego użycia i poddanych recyklingowi.

[3] Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2021 r. poz. 888) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19961320622/U/D19960622Lj.pdf  [dostęp: 2022-05-17]

[4] art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2021 r. poz. 76) brzmi:

Minister właściwy do spraw rolnictwa wydaje, w drodze decyzji, pozwolenie na wprowadzenie do obrotu nawozu albo środka wspomagającego uprawę roślin, o których mowa w art. 3 ust. 2

[5] Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2021 poz. 76) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20071471033/U/D20071033Lj.pdf [dostęp: 2022-05-19]

[6] 2 pkt 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1009 z dnia 5 czerwca 2019 r. ustanawiające przepisy dotyczące udostępniania na rynku produktów nawozowych UE, zmieniające rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 i (WE) nr 1107/2009 oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 2003/2003 brzmi:

„produkt nawozowy UE” oznacza produkt nawozowy, który w momencie udostępniania na rynku ma oznakowanie CE;

[7] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1009 z dnia 5 czerwca 2019 r. ustanawiające przepisy dotyczące udostępniania na rynku produktów nawozowych UE, zmieniające rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 i (WE) nr 1107/2009 oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 2003/2003 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019R1009&from=PL  [dostęp: 2022-05-19]

[8] art. 30 ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2021 r. poz. 779) brzmi:
Minister właściwy do spraw klimatu określi, w drodze rozporządzenia, warunki odzysku w procesie odzysku R10, wymienionego w załączniku nr 1 do ustawy, i rodzaje odpadów dopuszczonych do takiego procesu odzysku, uwzględniając potrzebę ochrony życia i zdrowia ludzi oraz środowiska

[9] art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2021 r. poz. 779) brzmi:

Minister właściwy do spraw klimatu określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje odpadów oraz warunki ich odzysku w procesach odzysku R3, R5, R11 i R12 wymienionych w załączniku nr 1 do ustawy, poza instalacjami i urządzeniami, uwzględniając właściwości tych odpadów oraz możliwość bezpiecznego dla środowiska i zdrowia ludzi wykorzystania tych odpadów.

[10] Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2021 r. poz. 779) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf  [dostęp: 2022-05-19]

[11] art. 5 Decyzji Wykonawczej Komisji (UE) 2019/1004 z dnia 7 czerwca 2019 r. określającej zasady obliczania, weryfikacji i zgłaszania danych dotyczących odpadów zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE oraz uchylająca decyzję wykonawczą Komisji C(2012) 2384 2019/1004 brzmi:

Obliczanie ilości metali poddanych recyklingowi wydzielonych po spaleniu odpadów komunalnych na podstawie art. 11a ust. 6 dyrektywy 2008/98/WE

1. Ilość metali poddanych recyklingowi oddzielonych od popiołu dennego obejmuje wyłącznie metale zawarte w koncentracie oddzielonym od surowego popiołu dennego z odpadów komunalnych i nie obejmuje innych materiałów znajdujących się w koncentracie.
2. Do obliczania ilości metali poddanych recyklingowi oddzielonych od popiołu dennego z odpadów komunalnych państwa członkowskie stosują metodę określoną w załączniku III.

[12] Decyzja Wykonawcza Komisji (UE) 2019/1004 z dnia 7 czerwca 2019 r. określającej zasady obliczania, weryfikacji i zgłaszania danych dotyczących odpadów zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE oraz uchylająca decyzję wykonawczą Komisji C(2012) 2384 2019/1004 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019D1004&from=DA  [dostęp: 2022-05-19]

[13] Rozporządzenie (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02006R1013-20160101&from=EN  [dostęp: 2022-05-19]

[14] Decyzja Wykonawcza Komisji (UE) 2019/1004 z dnia 7 czerwca 2019 r. określającej zasady obliczania, weryfikacji i zgłaszania danych dotyczących odpadów zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE oraz uchylającej decyzję wykonawczą Komisji C(2012) 2384 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019D1004&from=DA  [dostęp: 2022-05-19]