EDIT: 3 sierpnia 2021 r. Dotyczy informacji o pracach nad Polską Polityką Przemysłową.

Rozwój polskiego przemysłu i zwiększenie jego innowacyjności, a także wzmocnienie odporności krajowej gospodarki na nieprzewidziane zdarzenia (takie jak na przykład globalne epidemie), wzmocnienie polskiego eksportu oraz poprawa globalnej konkurencyjności polskiej gospodarki – takie mają być efekty Polityki Przemysłowej Polski w perspektywie do roku 2030 [1], nad którą pracuje Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii. Polityka
ta powstanie przy współudziale i w dialogu z przedsiębiorcami w oparciu o Białą Księgę Rozwoju Przemysłu opracowaną w efekcie konsultacji z przedsiębiorcami, przedstawicielami przemysłu, ekspertami, naukowcami i organizacjami pozarządowymi. Biała Księga stanowi zbiór informacji o największych barierach dla rozwoju działalności przemysłowej w naszym kraju oraz rekomendacje rozwiązań poprawiających sytuację polskich przedsiębiorców, między innymi również propozycje niezbędnych zmian legislacyjnych i deregulacyjnych w ramach tzw. Tarczy Prawnej [2]. Efektem prowadzonego dialogu przy tworzeniu Polityki Przemysłowej Polski będzie Kontrakt Branżowy określający wspólnie zdefiniowane zobowiązania
obu stron – biznesu i administracji. Zakończenie prac nad projektem Polityki Przemysłowej przewidywane jest na II kwartał 2021 roku.

EDIT: 3 sierpnia 2021 r. Dotyczy informacji o pracach nad Polską Polityką Przemysłową.

Wicepremier, minister rozwoju, pracy i technologii Jarosław Gowin poinformował, że Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii (MRPiT) zakłada, że konsultacje międzyrządowe i konsultacje społeczne Polskiej Polityki Przemysłowej zakończą się w IV kw. 2021 r. Wówczas stanie się ona strategicznym dokumentem rządowym nakreślającym perspektywy rozwoju polskiego przemysłu. Niemniej działania w ramach PEP będą rozłożone w czasie, na przykład Ministerstwo Finansów pracuje już nad wdrożeniem ulgi na robotyzację.

Podstawowym narzędziem Polityki Przemysłowej ma być „szyty na miarę” kontrakt branżowy – rodzaj umowy zawartej między stroną rządową a reprezentatywnym stowarzyszeniem przedstawicieli danej branży (obejmujący m.in. katalog instrumentów wsparcia, rozwiązania legislacyjne, gwarancje dotyczące stabilności prowadzenia działalności przez poszczególne branże). Umowa miałaby mieć charakter zobowiązania publicznego.

W ramach Polityki Przemysłowej branże przemysłowe podzielono na trzy segmenty:
– tradycyjnie mocne, przed którymi stoją nowe wyzwania: branża motoryzacyjna, hutnicza, chemiczna, meblarska, papiernicza,
– branże z dużym potencjałem rozwojowym i dynamiką: przemysł farmaceutyczny, biotechnologiczny i wyrobów medycznych, przetwórstwo spożywcze, przemysł kosmetyczny, produkcja materiałów budowlanych, przemysł elektrotechniczny, przemysł maszynowy i produkcja taboru szynowego,
– branże, które posiadają nowe perspektywy rozwoju: budowa statków specjalistycznych i jachtów, branża lotniczo-kosmiczna, branża odzysku surowców wtórnych, przemysł bateryjny i przemysł nowoczesnych technologii energetycznych.

MRPiT zapowiada, że w najbliższym czasie skupi się na uruchomieniu instrumentów wspierających Zielony i Cyfrowy Ład, wsparciu dla krajowych inwestycji i eksportu, wspieraniu suwerenności technologicznej i surowcowej polskich firm, a także wspieraniu przemysłu w ponoszeniu kompetencji. W związku z tym planowane są m.in. zmiany w prawie pracy, ułatwienia w zatrudnieniu cudzoziemców czy zmiany dotyczących pracy zdalnej. Narzędzia wsparcia mają być elastycznie dopasowane do branż.

Planowane jest wprowadzenie rozwiązań legislacyjnych, np. finansowanie wspólnej dla branż agencji badawczej, utworzenie rynku kompetencji, pobudzenia inwestycji poszczególnych branż czy wsparcia eksportu i promocji branż kluczowych. Działania te mają być wspierane finansowo przez środki, które są obecnie w dyspozycji MRPiT, w dyspozycji poszczególnych agend rządowych takich jak Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), Polska Agencja Inwestycji i Handlu (PAIH), Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR), a także środków unijnych z perspektywy finansowej 2021-2027.

Polityka Przemysłowa Polski a Europejska Strategia Przemysłowa

U progu kolejnej dekady przed całą Europą stoją długoterminowe wyzwania społeczne, środowiskowe i gospodarcze. Sprostanie im ma być możliwe dzięki odpowiednio zaprojektowanej ambitnej, strategicznie zorientowanej, elastycznej i szytej na miarę polityce przemysłowej zapewniającej odporność na wstrząsy gospodarcze i wspierającej budowę pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw. Takie założenie stanowi punkt
wyjścia dla Europejskiej Strategii Przemysłowej [3], która doprowadzić ma do osiągnięcia neutralności klimatycznej i przywództwa cyfrowego.
Ma przyspieszać zmiany, innowacje i wzrost europejskich gospodarek.

Trzonem europejskiej strategii przemysłowej do roku 2030 są trzy obszary:

1. Transformacja ekologiczna, na którą składa się Europejski Zielony Ład jako strategia wzrostu, której celem jest osiągniecie neutralności klimatycznej Europy do 2050 r.
2. Konkurencyjność na skalę światową osiągana poprzez stworzenie odpowiednich warunków umożliwiającym przedsiębiorcom przekształcenie
   ich pomysłów w produkty i usługi oraz rozwijanie się bez względu na wielkość (99 proc. unijnych przedsiębiorstw to małe i średnie przedsiębiorstwa). Strategia zakłada wykorzystanie wpływu, wielkości i integracji jednolitego rynku Unii Europejskiej w celu uzyskania liczącej
   się pozycji na świecie i wyznaczania globalnych standardów.
3. Transformacja cyfrowa wynikająca z wdrażania technologii cyfrowych do przemysłu oraz sposobu prowadzenia działalności gospodarczej.
   Celem cyfrowej transformacji jest wspieranie dekarbonizacji gospodarki.

Skuteczność tej strategii zależy od połączenia sił przedsiębiorstw z różnych sektorów przemysłu, państw członkowskich, regionów i instytucji UE. Przemysł europejski jest zróżnicowany pod względem wielkości, ryzyka i potrzeb. Wymaga on ukierunkowanych rozwiązań, a nie jednakowego podejścia do wszystkich sektorów gospodarki. Dlatego planowane jest kontynuowanie i rozszerzanie inicjatywy sojuszy sektorów przemysłu (z powodzeniem stosowanej w takich obszarach jak: baterie, tworzywa sztuczne i mikroelektronika) na inne kluczowe technologie i obszary działalności gospodarczej. Planowane jest ustanowienie:

• Europejskiego Sojuszu na rzecz Czystego Wodoru,
• sojuszu na rzecz niskoemisyjnych gałęzi przemysłu,
• sojuszu na rzecz przemysłowych chmur obliczeniowych i platform przemysłowych,
• sojuszu na rzecz surowców.

Nowa dekada oznacza dla polskiego przemysłu konieczność dostosowania się do funkcjonowania w ramach nowej polityki klimatycznej i przemysłowej przyjętej przez kraje UE. Polityka Przemysłowa Polski wpisuje się w europejskie założenia a nawet podchodzi do nich bardziej kompleksowo poprzez opracowanie wspomnianej we wstępie Białej Księgi Rozwoju Przemysłu.

Nie będzie zaskoczeniem stwierdzenie, że Polska jest państwem wysoko uprzemysłowionym. Przemysł, obok rolnictwa i usług, jest jednym
z trzech tradycyjnie wyróżnianych sektorów gospodarki. Udział sektora wytwórczego w wartości dodanej wytwarzanej w naszym kraju wyniósł
w 2019 r. 18,9 proc. wobec wartości dla całej UE równej 15,5 proc. Wartość dodana w sektorze przemysłowym od 2015 r. rośnie (w cenach stałych) o średnio 3,9 proc. rocznie. Pod względem liczby pracujących w tym sektorze różnica między nami a unijną średnią jest jeszcze większa
– u nas pracownicy przemysłowi stanowią 20,5 proc. wszystkich pracujących, podczas gdy w całej UE – 13,6 proc. W wartościach absolutnych oznacza
to, że w Polsce w sektorze wytwórczym pracuje 3,35 mln osób. Choć dziś obserwujemy dynamiczny rozwój usług opartych na IT, to przemysł wciąż najsilniej wpływa na kondycję naszej gospodarki w perspektywie długookresowej. Do tego sektora kierowana jest obecnie również spora część inwestycji.

Największą gałęzią polskiego przemysłu jest przetwórstwo spożywcze (18 proc. produkcji sprzedanej), a następnie przemysł motoryzacyjny
(11 proc.), produkcja wyrobów z metali (9 proc.), produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (7 proc.) oraz produkcja koksu i przetwórstwa ropy naftowej (6 proc.).Jeśli spojrzymy na działy, które najszybciej rozwijały się w ostatnich 5 latach, to na pierwszym miejscu znajduje się produkcja wyrobów tytoniowych (69 proc. wzrostu; jednak stanowi jedynie 0,5 proc. całego przemysłu), produkcja wyrobów z gumy (45 proc.), produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych (44 proc.), produkcja koksu i przetwórstwo ropy oraz produkcja urządzeń elektrycznych
(po 43 proc.), a także produkcja pozostałego sprzętu transportowego (42 proc.).

Wyzwania dla rozwoju polskiego przemysłu w najbliższych latach

W Białej Księdze Rozwoju Przemysłu przedsiębiorcy przedstawili bariery o charakterze horyzontalnym oraz branżowym, a także propozycje
ich zniwelowania. Z przeprowadzonej analizy opartej na wskazaniach przedsiębiorców wynika, że wyzwaniami w zakresie rozwoju przemysłu pozostają:

1. system kształcenia niedostosowany do potrzeb poszczególnych branż przemysłu;
2. deficyt kadr, w szczególności kadry wyspecjalizowanej w nowych zawodach;
3. trudności w dostępie do preferencyjnych form finansowania, w tym finansowania działalności inwestycyjnej oraz badawczo-rozwojowej (B+R);
4. problemy związane z regulacjami środowiskowymi, w tym z gospodarowaniem odpadami i spełnieniem wymogów gospodarki o obiegu zamkniętym;
5. wydłużone i skomplikowane procedury administracyjne, w tym inflacja legislacyjna oraz wysoki poziom złożoności prawa;
6. przepisy prawa pracy w szczególności w zakresie zatrudniania obcokrajowców;
7. koszty prowadzenia działalności gospodarczej związane z cenami energii.

5 osi rozwojowych Polityki Przemysłowej Polski

Polityka Przemysłowa Polski powstaje w ramach Planu dla Pracy i Rozwoju [4]. Będzie ona kluczowym instrumentem Strategii Produktywności [5] wypełniającej istotną treścią Strategię na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) [6]. Rozwój przemysłu będzie wielokierunkowy – wyznaczono
5 osi rozwojowych, na których będzie opierała się nowa polityka przemysłowa:

1. Cyfryzacja, która nie tylko ułatwia dostęp do nowych, globalnych rynków, usprawnia działalność przemysłową – od projektowania produktów
   aż do zmiany modeli biznesowych, ale też przyczynia się do ich powstawania. Firmy działające cyfrowo uzyskują dostęp do niszowych klientów z całego świata. Wykorzystanie technologii cyfrowych jest niezbędne do skalowania biznesu, niezależnie od tego jaki produkt czy usługę sprzedajemy oraz o jakiej skali działalności mówimy: małych, średnich czy o dużych firmach. Cyfrowa transformacja w gospodarce wymagać będzie nie tylko opanowania narzędzi technologicznych, lecz także zmiany kulturowej i mentalnej w podejściu do zarządzania organizacją oraz relacjami z klientem i wdrażania nowych modeli biznesowych. Obecnie proces cyfryzacji dotyczy głównie sposobów komunikowania się oraz handlu (rozwój internetowych platform zakupowych). Docelowo cyfrowe technologie mają umożliwiać zdalną kontrolę systemów oraz procesów produkcyjnych oraz zarządzanie bazami danych (ich gromadzenie i analizowanie). Tak rozumiana cyfryzacja stanowi podstawę przemysłu 4.0, który łączy wykorzystanie robotów przemysłowych z bieżącym, automatycznym zarządzaniem nimi przez programy przetwarzające duże zbiory danych, pozyskiwane w toku tej produkcji oraz z zewnątrz. Wyzwaniem z pewnością będą takie aspekty jak: podatność na cyfryzację poszczególnych komponentów inteligentnej sieci przemysłowej, poziom skomplikowania łańcucha dostaw oraz cyberbezpieczeństwo.
2. Bezpieczeństwo rozumiane przede wszystkim jako zapewnienie prawdziwej suwerenności produktowej, która polega na tym, że kraje mają pełną zdolność do zaspokojenia popytu swoimi własnymi środkami. W szczególności dotyczy to odtworzenia zdolności produkcyjnych określonych wyrobów farmaceutycznych czy medycznych i dzięki temu uniezależnienie się od surowców i intermediów pochodzących z Azji (Chin i Indii). Kluczowe jest przywrócenie zdolności produkcyjnych polskiego przemysłu do wytwarzania stosunkowo prostych, lecz niezbędnych dla społeczeństwa dóbr. Tak, aby uniezależnić się od zakazów eksportu, przerw w produkcji i wstrzymania dostaw, wzrostu cen i utraty kompetencji wytwarzania określonych produktów. Będzie to wymagać inwestycji w cyfrowy rozwój i technologiczną modernizację.
3. Lokalizacja produkcji przemysłowej definiowana jako skrócenie łańcuchów dostaw oraz dywersyfikacja źródeł surowców i półproduktów tak, by zagwarantować stabilność produkcyjną zwłaszcza w sektorach strategicznych dla polskiej gospodarki oraz życia i zdrowia obywateli. Oznacza to odważne zmiany w strukturze międzynarodowych stosunków gospodarczych i sposobie pracy. Dzięki takiemu podejściu polscy przedsiębiorcy będą mogli nie tylko na nowo wpisać się w nowe europejskie łańcuchy dostaw, ale również mieć realny wpływ na ich dynamikę, elastyczność oraz odporność względem nieprzewidywalnych zdarzeń ekonomicznych, społecznych, czy technologicznych. Istotnym aspektem takich działań będzie potrzeba zwiększenia powierzchni magazynowych ze względu na konieczność gromadzenia większych zapasów oraz rozwój branży logistycznej.
4. Zielony Ład, będzie szczególnie istotny ze względu na wyczerpywanie się zasobów surowców nieodnawialnych, wzrostu ich cen i rosnącej zależności Polski od ich dostaw z zagranicy. Aby nie spowalniać rozwoju gospodarczego oraz zadbać o ochronę zasobów środowiska przyrodniczego, konieczne będzie przyspieszenie transformacji w kierunku niskoemisyjnej, zasobooszczędnej, innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). Realizacja założeń Zielonego Ładu będzie miała wpływ na wszystkie sektory gospodarki, w szczególności na sektor transportu, energii, rolnictwa, obiektów budowlanych oraz takich gałęzi przemysłu jak: przemysł stalowy, cementowy, teleinformatyczny, tekstylny i chemiczny. Z pewnością będzie szansą dla dostawców towarów produkowanych ekologicznie, jak i producentów nisko i zeroemisyjnych rozwiązań technologicznych, w szczególności w sektorze energetyki. Ponieważ zarówno nowoczesne technologie, jak i tradycyjne (energochłonne) gałęzie przemysłu zużywają olbrzymie ilości energii, to dostęp do energii i tempo wzrostu jej wytwarzania stanie się górnym ogranicznikiem tempa wzrostu gospodarczego. Stąd też kluczowe jest nie tylko wytwarzanie energii w sposób coraz bardziej przyjazny dla otoczenia – rozwój technologii OZE, ale również gruntowna reformy regulacyjna polskiego systemu energetycznego, która doprowadzi do pełnego wykorzystania potencjału zasobów po stronie popytowej energii elektrycznej. Wraz z rozwojem elektromobilności rozwijać będą się nowe sposoby zasilania
   – nowe generacje baterii oraz stopniowe przechodzenie na technologie i systemy wodorowe. Wdrożenie GOZ oznacza również implementację narzędzia mierzenia śladu środowiskowego, co niesie pewne zagrożenie dla produktów eksportowanych z Polski – m.in. samochodów, elektroniki, mebli, okien, miedzi, odzieży, czy napojów, ze względu na metodykę mierzenia tego śladu uwzględniającą rodzaj wykorzystywanej energii elektrycznej.
5. Nowoczesne społeczeństwo gotowe do zdobywania nowych kompetencji, pomnażające kapitał społeczny oparty na zaufaniu, współpracy, budowaniu więzi społecznych warunkuje wzrost produktywności pracy. W efekcie przewidywanej transformacji strukturalnej gospodarki konieczne będzie rozwijanie kadr, m.in. we współpracy z przedsiębiorstwami, tak by rynek pracy nie borykał się ze strukturalnym niedopasowaniem kompetencji, a w konsekwencji – z bezrobociem technologicznym. Pracownik nie będzie już mógł przez całą karierę korzystać z tych samych nabytych w młodości kompetencji, bo rozwój wielu branż będzie postępował zdecydowanie szybciej i częściej pod wpływem nowych technologii
   niż dotychczas. Powstaną nieznane dotąd zawody i stanowiska pracy wymagające od pracowników ciągłego uczenia się – modyfikowania i uzupełniania wiedzy, rekonstrukcji umiejętności i ukierunkowanego rozwoju kompetencji społecznych. Według Światowego Forum Ekonomicznego aż 65 proc. dzisiejszych uczniów szkół podstawowych będzie pracowało w zawodzie, który jeszcze nie istnieje. Obok umiejętności cyfrowych i technicznych, związanych z rozwojem nowoczesnych technologii, wzrośnie zapotrzebowanie na umiejętności miękkie (takie, których nie zastąpi robot): kompleksowe rozwiązywanie problemów, krytyczne myślenie, kreatywność, zarządzanie ludźmi, współpraca, inteligencja emocjonalna, wnioskowanie i podejmowanie decyzji, negocjacje i elastyczność poznawcza. Kluczową kompetencją będzie umiejętność szybkiej nauki, rozwijanie umiejętności i dostosowanie ich do zmiennych warunków w związku z rozwojem technologii i procesów produkcji. Złożone otoczenie współczesnej rzeczywistości biznesowej wymusi na przedsiębiorstwach rozwój nie tylko umiejętności konkurowania, ale również współpracy opartej na zaufaniu i skutkującej możliwością wytwarzania zaawansowanych produktów i usług.

W jaki sposób będą realizowane założenia Polskiej Polityki Przemysłowej?

Realizacja założeń nowej Polityki Przemysłowej Polski wraz z niwelowaniem opisanych wcześniej barier oraz wspieraniem przedsiębiorców
w ich działaniach prorozwojowych, będzie możliwa m.in. dzięki takim instrumentom jak: deregulacja przepisów (m.in. w ramach tzw. Tarczy Prawnej [2]), kontrakty branżowe (zasady i reguły współpracy poszczególnych branż z państwem w perspektywie wieloletniej), polityka zakupowa (instrument definiujący możliwości wykorzystania zamówień publicznych do wspierania rozwoju gospodarki), agendy badawcze i sektorowe programy badawczo-rozwojowe (B+R). Przyjrzyjmy się im bliżej.

• Deregulacja oparta będzie o wskazania zawarte w Białej Księdze Rozwoju Przemysłu, która wskazywać będzie, w jaki sposób, z wykorzystaniem przepisów prawa, można zniwelować istniejące bariery rozwoju przemysłu. Zostanie również powołany Zespół ds. deregulacji.
• Kontrakt branżowy rozumiany jako umowa pomiędzy rządem a przedstawicielami danej branży, która projektuje główne prorozwojowe działania obu stron. Przykładowymi działaniami po stronie publicznej mogą być zmiany w zakresie regulacji, wsparcie projektów badawczych, rozwojowych, technologicznych, kreowanie przyjaznego otoczenia biznesu, celowany rozwój przyszłych kadr przedsiębiorstw. Z drugiej strony, branża może zobowiązać się do określonych inwestycji, działalności badawczo rozwojowej (B+R), ograniczenia emisji, rozwoju edukacji zawodowej, transferu wiedzy pomiędzy przedsiębiorstwami. Warunkiem koniecznym dla rozpoczęcia prac nad kontraktem branżowym będzie wyłonienie przedstawiciela/przedstawicieli reprezentatywnych dla danego sektora, legitymujących się poparciem znacznej większości głównych uczestników branży.
• Agendy Badawcze / Programy sektorowe pomagające rozwiązywać problemy i wyzwania charakterystyczne dla poszczególnych branż w oparciu o projekty badawczo-rozwojowe (B+R) . Ich powstanie ma być poprzedzone ustrukturyzowanym dialogiem z przedsiębiorstwami.
• Wsparcie kompetencji potrzebnych branżom – kluczowe znaczenie w tym kontekście będą miały oferowane przedsiębiorstwom z danych branż, dostosowane do ich potrzeb, instrumenty wsparcia, takie jak m.in.: podnoszenie kompetencji pracowników, zmiana profilu kompetencyjnego osób bezrobotnych, kształcenie ustawiczne, szkolnictwo dualne oraz zawodowe, powstawanie fabryk uczących, które będą upowszechniały praktyczne formy kształcenia studentów i przedsiębiorców oraz demonstrowały zastosowanie nowoczesnych technologii w branżach. Wdrożenie tych rozwiązań będzie poprzedzone dialogiem np. w ramach rad ds. kompetencji.
• Polityka zakupowa państwa na szczeblu centralnym i samorządowym kładąca akcent na kryteria poza cenowe, na przykład standardy techniczne, wpływ na środowisko i społeczeństwo, udział MŚP w procesie produkcji czy koszt w całym cyklu życia produktu. Ponadto, publiczny zamawiający poprzez określenie specyfikacji produktu na wyższym poziomie zaawansowania technicznego niż dostępne na rynku rozwiązania, może generować impuls do prowadzenia prac badawczo-rozwojowych nad doskonaleniem produktów.
• Wsparcie eksportu i ekspansji zagranicznej m.in. poprzez uczestnictwo w wydarzeniach targowych, wsparcie i rozwój kompetencji w zakresie
  e-eksportu, rozwój oferty finansującej i zabezpieczającej transakcje eksportowe, aktywne włączanie dyplomacji ekonomicznej we wsparcie ekspansji zagranicznej polskich przedsiębiorstw, wsparcie rodzimych inwestycji za granicami naszego kraju.
• Kontrakty z organizacjami międzynarodowymi uzyskiwane przy wsparciu Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii , dzięki którym możliwe będzie ubieganie się o zamówienia publiczne organizowane przez organizacje międzynarodowe takie jak NATO, ESA, ONZ.

Założenia Polskiej Polityki Przemysłowej wpisującej się w Europejską Strategię Przemysłową, choć mowa w nich głównie o przemyśle, dotykają niemal każdego aspektu naszego codziennego życia. Realizacja tych założeń niesie ze sobą zarówno szanse, jak i zagrożenia. Jaki będzie efekt strategicznych założeń, zależy oczywiście od sposobu ich wdrożenia.

 [1] Nowa Polityka Przemysłowa Polski – konsultacje https://www.gov.pl/web/rozwoj-praca-technologia/polityka-przemyslowa-polski [dostęp: 2021-03-23]

[2] Tarcza Prawna https://www.gov.pl/web/rozwoj-praca-technologia/tarcza-prawna–pierwsze-spotkanie-zespolu-ds-likwidowania-barier-administracyjnych-i-prawnych [dostęp: 2021-03-23]

[3] Europejska Polityka Przemysłowa https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eu-industrial-policy/ [dostęp: 2021-03-21] https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/european-industrial-strategy_pl [dostęp: 2021-03-23]

[4] Plan dla Pracy i Rozwoju https://www.gov.pl/web/rozwoj-praca-technologia/plan-dla-pracy-i-rozwoju [dostęp: 2021-03-23]

[5] Strategia Produktywności https://www.gov.pl/web/rozwoj-praca-technologia/konsultacje-publiczne-projektu-strategii-produktywnosci-2031 [dostęp: 2021-03-23]

[6] Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/informacje-o-strategii-na-rzecz-odpowiedzialnego-rozwoju [dostęp: 2021-03-23]