Porzucanie czy nieprawidłowe zagospodarowanie zużytych opon, może stwarzać duże zagrożenie środowiskowe. Nad aktualnym stanem gospodarowania tego typu odpadem w Polsce oraz planowanymi działaniami i celami, których zadaniem jest zmniejszenie wpływu zużytych opon na środowisko przyrodnicze, pochyla się Rada Ministrów w opublikowanym w czerwcu 2022 roku projekt uchwały w sprawie Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2028 [1]. Oprócz opon projekt porusza również między innymi tematykę takich odpadów jak zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, baterie i akumulatory oraz pojazdy wycofane z eksploatacji, o których możesz przeczytać w poprzednich artykułach z serii KPGO 2028.
Jak działa system gospodarowania zużytymi oponami?
Zużyte opony powstają jako skutek użytkowania pojazdów lub demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji. Osoby wprowadzające na rynek ogumienie, czyli producenci i dystrybutorzy, są zobowiązani do odzysku minimum 75 proc. masy opon wprowadzonych do obiegu i recyklingu 15 proc. z nich [2]. Jeśli warunek ten nie zostanie spełniony, wprowadzający wraz ze złożonym sprawozdaniem w systemie BDO ma obowiązek zapłaty tak zwanej opłaty produktowej.
Posiadacze zużytych opon powinni oddawać je do stacji obsługi pojazdów lub warsztatów samochodowych. Opony i felgi z samochodów osobowych do 3,5 t, a także koła i dętki z rowerów i motocykli bez konieczności uiszczania opłat, można oddać do PSZOK (Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych). Takie punkty muszą być zlokalizowane w każdej gminie, jednak mogą mieć one nałożone limity na ilość przekazanych opon rocznie z jednej nieruchomości. Istotne jest, że zgodnie z art. 122 ust. 1 pkt 5 ustawy o odpadach [3], składowanie zużytych opon z wyjątkiem rowerowych i opon o średnicy zewnętrznej większej niż 1400 mm jest zakazane. Mogą zostać one zagospodarowane na kilka innych sposobów. Jednym z nich jest bieżnikowanie opon, czyli nakładanie nowej warstwy bieżnika w miejsce starego. Odnowione opony powinny spełniać te same wymagania co nowe, a także uzyskać homologację oznaczającą dostosowanie konkretnego typu ogumienia do cech danego pojazdu. Opony mogą zostać także rozdrobnione do formy granulatu, który następnie może być wykorzystywany do produkcji gumowych wyrobów takich jak na przykład nawierzchnie boisk, progi zwalniające, czy maty antypoślizgowe. Z opon pozyskuje się także cenną stal. Kolejnym z możliwych zagospodarowań jest poddanie opon termicznemu przekształceniu poprzez proces pirolizy, w efekcie którego przy produkcji minimalnej ilości zanieczyszczeń otrzymuje się produkty mogące posłużyć jako substancja grzewcza czy napęd do pojazdów. Opony wykorzystywane są także jako źródło energii w cementowniach i elektrowniach, gdzie poprzez zapewnienie odpowiednich warunków spalania, proces ten nie wpływa znacząco na środowisko przyrodnicze. Produktem ubocznym spalania jest popiół, który może posłużyć do produkcji betonu.
Problemy gospodarki zużytymi oponami
Głównym problemem dotyczącym zużytych opon jest nieprawidłowe ich zagospodarowywanie. Niestety, częstym zjawiskiem jest porzucanie opon w nieprzeznaczonych do tego miejscach lub tworzenie nielegalnych wysypisk. Tego typu miejsca stwarzają ogromne zagrożenie dla ludzi i środowiska przyrodniczego, ponieważ często dochodzi do ich pożarów, które są bardzo trudne do ugaszenia.
Analiza aktualnego stanu gospodarki zużytych opon
W 2018 roku masa wprowadzonych na rynek opon w stosunku do roku 2017 zmalała. Porównując ten wynik z latami poprzedzającymi można stwierdzić, że wcześniej masa wprowadzanych na rynek opon systematycznie rosła. Wzrastała także ilość zbieranych opon, co można przypisać wzrostowi świadomości ekologicznej wśród ludzi oraz rozwojowi sieci zbierania tych odpadów. W latach 2017 i 2018 odzysk i recykling opon był zapewniony na wymaganym ustawowo poziomie, mimo spadku masy zużytych opon poddanych odzyskowi w 2018 roku.
Przyszłość gospodarki zużytych opon
W 2018 roku wprowadzono na rynek o 2,5 proc. mniej opon niż w roku poprzedzającym, mimo systematycznego wzrostu widocznego w latach poprzedzających. Wysoce możliwe, że ze względu na pandemię, dane za lata następujące po 2018 również będą wykazywać spadek masy wprowadzanych na rynek opon. Ze względu na spadek sprzedaży samochodów spowodowany COVID-19, liczba opon także uległa zmniejszeniu. Tak jak w przypadku rynku samochodów, szacunki co do przyszłych sprzedaży są niepewne, jednak należy przyjąć, że widoczny będzie trend wzrostowy, wykazujący niewielkie wahania.
Cele i kierunki dalszych działań
Dalszy rozwój gospodarki zużytymi oponami powinien opierać się na kontynuacji osiągania wyznaczonych poziomów odzysku (75 proc.) i recyklingu (15 proc.). Tworzone powinny być również odpowiednie warunki zbierania zużytych opon od małych i średnich przedsiębiorców oraz ogółu społeczeństwa. Osoby eksploatujące opony powinny być również edukowane w zakresie gospodarowania zużytymi oponami oraz zrównoważonego użytkowania pojazdów, w tym opon, tak aby przedłużyć ich możliwy czas użytkowania. Uwaga powinna być zwracana na płynny i bezpieczny styl jazdy bez nadmiernego przyspieszania i hamowania oraz unikanie możliwości mechanicznego uszkodzenia opony. Chcąc zachować opony w jak najlepszym stanie ważne jest także utrzymywanie pojazdu w dobrym stanie technicznym, a w szczególności zawieszenia pojazdu, zbieżności kół, a także odpowiedniego ciśnienia w oponach. Opony powinny być także przechowywane w odpowiednich warunkach, zwłaszcza jeśli stosuje się sezonowe ogumienie. Należy jednak pamiętać, że zapobieganie powstawaniu zużytych opon jest ograniczone wymaganiami bezpieczeństwa ruchu drogowego. Jeśli jakość opon nie pozwala na bezpieczną jazdę na przykład z powodu zbyt dużego zużycia, należy je oddać do odpowiedniego miejsca zbierania.
Oprócz opon, w stacjach demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji wytwarzane są odpady w postaci olei. Ten typ odpadu będzie przedmiotem kolejnej części naszych analiz KPGO 2028.
[1] Projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2028
https://bip.mos.gov.pl/strategie-plany-programy/krajowy-plan-gospodarki-odpadami/projekt-uchwaly-rady-ministrow-w-sprawie-krajowego-planu-gospodarki-odpadami-2028/ [dostęp: 03-11-2022]
[2] Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz.U. 2020 poz. 1903)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010630639/U/D20010639Lj.pdf [dostęp: 03-11-2022]
[3] Art. 122 ust. 1 ustawy o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2022 poz. 699) brzmi:
1. Zakazuje się składowania na składowisku odpadów następujących odpadów:
1) występujących w postaci ciekłej, w tym odpadów zawierających wodę w ilości powyżej 95% masy całkowitej, z wyłączeniem szlamów;
2) o właściwościach wybuchowych, żrących, utleniających, wysoce łatwopalnych lub łatwopalnych;
3) zakaźnych medycznych i zakaźnych weterynaryjnych;
4) powstających w wyniku badań naukowych i prac rozwojowych lub działalności dydaktycznej, które nie są zidentyfikowane lub są nowe i których oddziaływanie na środowisko jest nieznane;
5) opon i ich części, z wyłączeniem opon rowerowych i opon o średnicy zewnętrznej większej niż 1400 mm;
5a) selektywnie zebranych w celu przygotowania ich do ponownego użycia lub recyklingu, z wyłączeniem odpadów powstających w wyniku dalszego przetwarzania odpadów selektywnie zebranych, jeżeli w tym przypadku składowanie zapewnia wynik najlepszy dla środowiska, zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami;
6) ulegających biodegradacji selektywnie zebranych;
7) określonych w przepisach odrębnych.
