Dyrektywa Seveso III nakłada na zakład o dużym ryzyku (ZDR) i zakład o zwiększonym ryzyku (ZZR) różne rodzaje obowiązków operacyjnych i sprawozdawczych.

Zgłoszenie o przechowywaniu przez zakład substancji niebezpiecznych do odpowiedniego organu Państwowej Straży Pożarnej. Zgłoszenie to w myśl ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2021 poz. 1973) [dalej zwana: p.o.ś] [1] art. 250 powinno nastąpić co najmniej 30 dni przed zakończeniem budowy nowego zakładu lub w terminie roku od dnia zakwalifikowania zakładu do grupy zakładów o wysokim lub podwyższonym ryzyku awarii przemysłowej. Każda zmiana w procesie produkcji, sposobie stosowania lub składowania substancji chemicznych na terenie zakładu powinna również być zgłoszona w terminie 30 dni przed wprowadzeniem planowanej zmiany.

Stworzenie i wdrożenie polityki zapobiegania poważnym awariom. Dokument ten powinien zostać przygotowany w formie pisemnej z zachowaniem największej staranności. Musi zawierać rozwiązania, które zapewniają nie tylko wysoki poziom ochrony ludzi, ale również środowiska przyrodniczego.

Opracowana polityka powinna zawierać ponadto informacje takie jak:

• cele i zasady działania prowadzącego zakład,
• role i odpowiedzialność kierownictwa,
• zaangażowanie na rzecz stałej poprawy w zakresie kontroli zagrożeń.

Polityka zapobiegania poważnym awariom powinna być poddawana okresowym przeglądom i przynajmniej raz na 5 lat powinna zostać zaktualizowana i przesłana do odpowiednich organów nadzoru państwowego, tj. organu Państwowej Straży Pożarnej oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Wdrożenie niniejszej polityki może zostać dokonane za pomocą systemu zarządzania bezpieczeństwem i organizacji zakładu lub innego systemu zarządzania adekwatnego do miary ryzyka działalności jednostki.

W przypadku ZDR przygotowanie raportu o bezpieczeństwie, który będzie uwzględniał scenariusze poważnych awarii mogących wystąpić w wyniku klęsk żywiołowych (np. trzęsienie ziemi, powódź) oraz wnioski z analogicznych awarii w danym sektorze technologicznym. Raport powinien stanowić integralną część ogólnego systemu zarządzania zakładem. System bezpieczeństwa powinien być poddawany okresowym przeglądom i wymagana jest jego aktualizacja przynajmniej co 5 lat. W przypadku wystąpienia awarii w zakładzie, przegląd raportu powinien zostać wykonany również po zaistnieniu awarii.

Raport o bezpieczeństwie powinien zawierać:

• określenie obowiązków pracowników odpowiedzialnych za działania na wypadek awarii przemysłowej,
• określenie programu szkoleniowego oraz zapewnienie szkoleń dla pracowników z obszaru zarządzania ryzykiem wystąpienia awarii przemysłowej,
• procesy monitorowania zagrożeń,
• analizę działań w przypadku wystąpienia zdarzeń nieprzewidzianych (awarii, zmian w procesie przemysłowym itp.).

Zgodnie z art. 254 p.o.ś raport o bezpieczeństwie powinien zostać przedstawiony komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej oraz Wojewódzkiemu Inspektoratowi Ochrony Środowiska w terminie 2 lat od dnia zakwalifikowania zakładu do grupy zakładów o dużym ryzyku (ZDR) lub w terminie 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu przemysłowego lub jego części. Prowadzący zakład o dużym ryzyku wnosi opłatę za zatwierdzenie raportu o bezpieczeństwie i opłatę za zatwierdzenie zmian w raporcie o bezpieczeństwie zgodnie z ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. z 2020 r. poz. 1546, z późn. zm.14).

W przypadku ZDR przygotowanie wewnętrznych planów operacyjno–ratowniczych, które należy dostarczyć do komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej. Działanie to powinno zostać zrealizowane w terminie 2 lat od zakwalifikowania zakładu do grupy zakładów o dużym ryzyku lub w terminie 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu przemysłowego lub jego części. Wewnętrzne plany operacyjno-ratownicze powinny zawierać informacje dotyczące środków przewidzianych do zastosowania w zakładzie w celu zapobiegania awarii oraz uwzględniać efekt domina przy ustalaniu działań ograniczających skutki awarii. Zalecane są konsultacje z załogą zakładu, z uwzględnieniem pracowników z dużym stażem oraz podwykonawców. ZDR powinien również dostarczyć informacje potrzebne do wykonania zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych przez właściwe organy. Wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy powinien być poddawany analizie nie rzadziej niż co 3 lata. Obowiązkowe jest również przećwiczenie jego realizacji.

W przypadku ZDR stosowanie się do wytycznych rozszerzonego obowiązku informacyjnego na temat zagrożeń związanych ze skażeniem i właściwym postepowaniem w takich przypadkach.

Regularne kontrole zakładów

Dyrektywa Seveso III zobowiązuje państwa członkowskie do przygotowania planu kontroli, obejmującego wszystkie zakłady na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym oraz zapewnienia regularnego przeglądu, a w razie konieczności aktualizacji przedmiotowego planu. Na podstawie planów kontroli właściwe organy winny sporządzać programy rutynowych kontroli wszystkich zakładów z uwzględnieniem częstotliwości wizyt dla różnych rodzajów zakładów.

Zakłady, w których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia awarii przemysłowej w myśl dyrektywy Seveso III zobowiązane są do planowania regularnych kontroli. Jeśli zakład przemysłowy został zakwalifikowany do kategorii zakładów o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR), rutynowa kontrola powinna odbywać się przynajmniej raz w roku. Jeśli natomiast zakład uznany został za jednostkę o zwiększonym ryzyku awarii przemysłowej (ZZR), kontrole muszą odbywać się nie rzadziej niż co 3 lata. W tym miejscu należy jednak wspomnieć, że zapisy zawarte w art. 269 p.o.ś [2] nakładają na organ odpowiedzialny za kontrolę zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku obowiązek kontroli w odstępach najwyżej rocznych. Podczas kontroli ustala się spełnienie wymogów bezpieczeństwa, a w szczególności to, czy podjęto środki zapobiegające wystąpieniu awarii przemysłowej, zapewniono wystarczające środki ograniczające skutki jej wystąpienia w zakładzie i poza jego granicami, a także sprawdza, czy dane zawarte w dokumentach (np. zgłoszenie zakładu o zwiększonym lub dużym ryzyku, program zapobiegania awariom, raport o bezpieczeństwie, wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy) są rzetelne i odzwierciedlają stan bezpieczeństwa w zakładzie. Oznacza to, że w odniesieniu do zakładów o zwiększonym ryzyku obecne regulacje krajowe są bardziej restrykcyjne, niż te płynące z dyrektywy Seveso III.

Kontrole przeprowadzają inspektorzy Straży Pożarnej zgodnie z opracowanym planem czynności kontrolno-rozpoznawczych. Terminy planowanych kontroli nie powinny zależeć od terminów dostarczanych przez zakłady raportów o bezpieczeństwie lub innej przedstawionej dokumentacji. Przeprowadzona kontrola winna umożliwiać wykazanie prowadzącemu zakład, że realizowana przez niego działalność jest spójna z polityką przeciwdziałania awariom przemysłowym Unii Europejskiej. Przede wszystkim w trakcie kontroli analizie poddawane jest to, czy:

• prowadzący zakład podjął niezbędne środki służące zapobieganiu poważnym awariom w związku z różnymi rodzajami działalności zakładu,
• prowadzący zakład może wykazać, że opracował działania mające na celu minimalizowanie skutków zaistniałej awarii zarówno w obrębie zakładu, jak i poza nim,
• dane i informacje zawarte w raporcie o bezpieczeństwie są adekwatne do warunków panujących w zakładzie,
• udostępniane są publiczne informacje sprzyjające budowaniu otwartej polityki informacyjnej zakładów o podwyższonym i wysokim ryzyku wystąpienia awarii przemysłowych.

Prowadzone kontrole mają za zadanie wykazać spójność lub brak spójności rzeczywistej polityki zakładu z polityką przyjętą w dokumentach dostarczonych do powiatowego lub wojewódzkiego Komendanta Państwowej Straży Pożarnej. Bardzo istotne jest zatem prowadzenie wewnętrznych audytów obowiązującego systemu zarządzania bezpieczeństwem w zakładzie. Pozytywny wynik takiego audytu z dużym prawdopodobieństwem zapewnia bowiem, że raport z zewnętrznej kontroli zakładu dokonany przez inspektora straży pożarnej nie wykaże żadnych uchybień w prowadzonej działalności.

W przypadku stwierdzenia w toku kontroli poważnego przypadku naruszenia przepisów dyrektywy Seveso III, w ciągu sześciu miesięcy przeprowadzona jest dodatkowa kontrola. Dyrektywa Seveso III określa także wymogi dotyczące przeprowadzania nierutynowych kontroli, które powinny być wykonywane tak szybko, jak to możliwe w, celu zbadania poważnych skarg, awarii lub sytuacji bliskich awariom, wypadków i przypadków niezgodności. Organy przeprowadzające kontrolę w zakładzie w terminie czterech miesięcy od jej zrealizowania powiadamiają prowadzącego zakład o wnioskach z kontroli i wszystkich koniecznych do podjęcia działaniach oraz zapewniają podjęcie przez prowadzącego zakład wszelkich takich koniecznych działań w rozsądnym terminie.

Sankcje za nieprzestrzeganie obowiązków

Dyrektywa Seveso III nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia w przepisach skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji, które będą miały zastosowanie w przypadku naruszenia krajowych przepisów stworzonych w oparciu o postanowienia dyrektywy Seveso III. Przewidziane kary są każdorazowo nakładane na podmioty, które nie będą należycie wywiązywały się z obowiązku utrzymywania właściwej polityki zarządzania ryzykiem awarii przemysłowej lub będą uchylały się od tego obowiązku, na przykład poprzez niezgłoszenie działalności do stosownego organu Państwowej Straży Pożarnej.

Chodzi o kwestie odpowiedzialności cywilnej, karnej oraz administracyjnej, uregulowane w tytule VI ustawy p.o.ś. Odpowiedzialność w ochronie środowiska: art. 322 [3], 324 i 325 [4] (odpowiedzialność cywilna), art. 352-358 [5], 360-361 [6] (odpowiedzialność karna) oraz art. 362 [7], 373-375 [8] (odpowiedzialność administracyjna). Szczególnie istotne są sankcje z tytułu odpowiedzialności karnej (art. 352-358), przewidzianej za niewykonanie obowiązków lub niedopełnienie procedur wymaganych w ustawie p.o.ś. Są to sankcje bardzo ostre, obejmujące m.in. kary aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Sankcje administracyjne nakazują usunięcie stwierdzonych uchybień, przywrócenie środowiska do stanu właściwego, wstrzymanie uruchomienia lub użytkowania instalacji.

Podsumowując, zakłady przemysłowe przechowujące substancje niebezpieczne i używające ich w procesie produkcji już na etapie planowania inwestycji zobowiązane są do wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem zgodnego z wymaganiami dyrektywy Seveso III. System ten powinien być zintegrowany z ogólnym systemem zarządzania jednostką. Ponadto należy wdrożyć program zapobiegania awariom, opracować raport o bezpieczeństwie oraz wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy. Bezpieczeństwo prowadzonej działalności powinno być potwierdzone cyklicznymi audytami systemu bezpieczeństwa procesowego.

[1] Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. 2022 poz. 1079) 
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010620627/U/D20010627Lj.pdf
[dostęp: 2022-06-14]

[2] Art. 269 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. 2022 poz. 1079) brzmi:
1. Czynności kontrolno-rozpoznawcze w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących przeciwdziałania awarii przemysłowej, obejmujące wszystkie działania, w tym kontrole w terenie, kontrole zastosowanych w zakładzie środków, systemów i raportów oraz dokumentów dotyczących działań następczych, a także działania niebędące kontrolą w terenie, prowadzi właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej.

2. Czynności kontrolno-rozpoznawcze w terenie prowadzą:
1) w zakładzie o zwiększonym ryzyku – komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej;
2) w zakładzie o dużym ryzyku – komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej z udziałem osób upoważnionych do kontroli przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej.

3. W ramach czynności kontrolno-rozpoznawczych, o których mowa w ust. 1 i 2, prowadzi się kontrole planowe w terenie:
1) co najmniej raz na 3 lata – w zakładach o zwiększonym ryzyku;
2) co najmniej raz w roku – w zakładach o dużym ryzyku.

4. Kontrole planowe w terenie, o których mowa w ust. 3, prowadzi się zgodnie z rocznym planem kontroli, który uwzględnia:
1) ogólną ocenę znaczących zagadnień dotyczących bezpieczeństwa;
2) obszar objęty planem kontroli;
3) wykaz zakładów, o którym mowa w art. 269a ust. 3;
4) wykaz grup zakładów, o których mowa w art. 264d ust. 1;
5) wykaz zakładów, dla których potencjalne zewnętrzne zagrożenia mogą zwiększyć ryzyko lub pogłębić skutki awarii przemysłowej;
6) procedury przeprowadzania kontroli planowych z uwzględnieniem opracowania programów kontroli planowych;
7) procedury przeprowadzania kontroli pozaplanowych;
8) postanowienia dotyczące wspólnej kontroli organów, o których mowa w art. 269a ust. 2.

5. Właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej na podstawie rocznego planu kontroli sporządza programy kontroli planowych, obejmujące częstotliwość kontroli w terenie dla zakładów o zwiększonym ryzyku i zakładów o dużym ryzyku.

6. Właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej może odstąpić od przeprowadzenia kontroli planowej w terenie, o której mowa w ust. 3, jeżeli z uzgodnionego pomiędzy komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej a wojewódzkim inspektorem ochrony środowiska wykazu, o którym mowa w art. 269a ust. 3, wynika, że wojewódzki inspektor ochrony środowiska zaplanował kontrolę danego zakładu ujętego w tym wykazie.

7. W terminie 6 miesięcy od dnia zakończenia kontroli na terenie zakładu o zwiększonym ryzyku lub zakładu o dużym ryzyku, która wykazała istotne naruszenie w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących przeciwdziałania awarii przemysłowej, przeprowadza się powtórną kontrolę.

8. Niezależnie od kontroli planowych w terenie, o których mowa w ust. 3, przeprowadza się kontrole pozaplanowe, w celu jak najszybszego zbadania skarg i wniosków o interwencje, wystąpienia awarii przemysłowej oraz stwierdzenia nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących przeciwdziałania awarii przemysłowej.

[3] Art. 322 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. 2022 poz. 1079) brzmi:
Do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

[4] Art. 324 i 325 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. 2022 poz. 1079) brzmią:
Art. 324. W razie wyrządzenia szkody przez zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku art. 435 § 1 Kodeksu cywilnego stosuje się niezależnie od tego, czy zakład ten jest wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody.
Art. 325. Odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko nie wyłącza okoliczność, że działalność będąca przyczyną powstania szkód jest prowadzona na podstawie decyzji i w jej granicach.

[5] Art. 352-358 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.  (Dz.U. 2022 poz. 1079) brzmią:
Art. 352. Kto, zauważywszy wystąpienie awarii, nie zawiadomi o tym niezwłocznie osób znajdujących się w strefie zagrożenia oraz jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej albo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, czym narusza obowiązek określony w art. 245 ust. 1, podlega karze grzywny.

Art. 353. Kto nie wykonuje obowiązków nałożonych decyzją wydaną na podstawie art. 247 ust. 1, podlega karze aresztu albo ograniczenia wolności, albo grzywny.

Art. 354. Kto, prowadząc:
1) zakład o zwiększonym ryzyku, nie wypełnia obowiązków określonych w art. 250 ust. 1, 4, 5, 8 i 9, art. 251 ust. 1, 5–8, art. 252 ust. 1, art. 258, art. 261a ust. 1 lub art. 264,
2) zakład o dużym ryzyku, nie wypełnia obowiązków określonych w art. 250 ust. 1, 4, 5, 8 i 9, art. 251 ust. 1, 5–8, art. 252 ust. 1, art. 253 ust. 1, art. 254 ust. 1, art. 256, art. 257, art. 261 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz ust. 2–5, art. 261a ust. 1 i 2, art. 262, art. 263 lub art. 264

podlega karze aresztu albo ograniczenia wolności albo grzywny.

Art. 355. Kto, prowadząc:
1) zakład o zwiększonym ryzyku, wbrew art. 255 ust. 1 uruchamia zakład lub jego część albo dokonuje zmiany, o której mowa w art. 258 ust. 1, bez pozytywnego zaopiniowania przez komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej programu zapobiegania awariom albo zmian tego programu,
2) zakład o dużym ryzyku, wbrew art. 255 ust. 2 uruchamia zakład lub jego część albo dokonuje zmiany, o której mowa w art. 257 ust. 1, bez pozytywnego zaopiniowania przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej programu zapobiegania awariom i wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego albo ich zmian lub zatwierdzenia przez ten organ raportu o bezpieczeństwie albo zmian tego raportu

podlega karze aresztu albo ograniczenia wolności albo grzywny.

Art. 356. (uchylony)

Art. 357. (uchylony)

Art. 358. Kto nie dopełnia obowiązków nałożonych decyzją wydaną na podstawie art. 264d ust. 1, podlega karze grzywny.

[6] Art. 360-361 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. 2022 poz. 1079) brzmią:
Art. 360. Kto nie wykonuje decyzji:
1) o wstrzymaniu działalności, wydanej na podstawie art. 364,
2) o wstrzymaniu oddania do użytkowania lub zakazu użytkowania obiektu budowlanego, zespołu obiektów, instalacji lub urządzenia, wydanej na podstawie art. 365, 367 lub 368,
3) o zakazie produkcji, sprowadzania z zagranicy lub wprowadzania do obrotu produktów niespełniających wymagań ochrony środowiska, wydanej na podstawie art. 370,
4) nakazującej usunięcie w określonym terminie stwierdzonych uchybień lub wstrzymującej uruchomienie albo użytkowanie zakładu, instalacji, w tym magazynu lub jakiejkolwiek ich części, wydanej na podstawie art. 373 ust. 1,

podlega karze aresztu albo ograniczenia wolności, albo grzywny.

Art. 361. Orzekanie w sprawach o czyny określone w art. 330–360 następuje na podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

[7] Art. 362 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. 2022 poz. 1079) brzmią:
Art. 362. 1. Jeżeli podmiot korzystający ze środowiska negatywnie oddziałuje na środowisko, organ ochrony środowiska może, w drodze decyzji, nałożyć obowiązek:
1) ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia;
2) przywrócenia środowiska do stanu właściwego.

2. W decyzji, o której mowa w ust. 1, organ ochrony środowiska może określić:
1) zakres ograniczenia oddziaływania na środowisko lub stan, do jakiego ma zostać przywrócone środowisko;
1a) czynności zmierzające do ograniczenia oddziaływania na środowisko lub przywrócenia środowiska do stanu właściwego;
2) termin wykonania obowiązku.

2a. Jeżeli liczba stron w postępowaniu przekracza 20, do stron innych niż prowadzący instalację stosuje się
przepis art. 49 Kodeksu postępowania administracyjnego.

3. W przypadku braku możliwości nałożenia obowiązku podjęcia działań, o których mowa w ust. 1, organ ochrony środowiska może zobowiązać podmiot korzystający ze środowiska do uiszczenia na rzecz budżetów właściwych gmin, z zastrzeżeniem ust. 4, kwoty pieniężnej odpowiadającej wysokości szkód wynikłych z naruszenia stanu środowiska.

4. Jeżeli szkody dotyczą obszaru kilku gmin, organ, o którym mowa w ust. 1, zobowiązuje do wpłaty kwot na rzecz budżetów właściwych gmin proporcjonalnie do wielkości szkód.

5. Do należności z tytułu obowiązku uiszczenia kwoty pieniężnej, o której mowa w ust. 3, stosuje się przepisy działu III ustawy – Ordynacja podatkowa, z tym że uprawnienia organów podatkowych przysługują organowi ochrony środowiska właściwemu do nałożenia obowiązku.

[8] Art. 373-375 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. 2022 poz. 1079) brzmią:
Art. 373. 1. Właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej w razie naruszenia przez prowadzącego zakład przepisów art. 248–264:
1) może wydać decyzję nakazującą usunięcie w określonym terminie stwierdzonych uchybień lub
2) wydaje decyzję wstrzymującą uruchomienie albo użytkowanie zakładu, instalacji, w tym magazynu lub jakiejkolwiek ich części, jeżeli stwierdzone uchybienia mogą powodować ryzyko wystąpienia awarii przemysłowej.

2. Decyzji, o której mowa w ust. 1 pkt 2, nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności.

3. W decyzji, o której mowa w ust. 1 pkt 2, określa się termin wstrzymania działalności, uwzględniając potrzebę bezpiecznego dla środowiska jej zakończenia.

Art. 374. 1. Decyzje, o których mowa w niniejszym dziale, z wyjątkiem decyzji określonych w art. 365 i 372, dotyczące:
1) ruchu zakładu górniczego – wymagają uzgodnienia z dyrektorem właściwego okręgowego albo specjalistycznego urzędu górniczego;
2) morskiego pasa ochronnego – wymagają uzgodnienia z właściwym dyrektorem urzędu morskiego.

2. Niezajęcie stanowiska, w terminie 14 dni, przez organ właściwy do uzgodnienia oznacza brak uwag i zastrzeżeń.

3. Uzgodnienie nie jest wymagane, jeżeli decyzja jest podejmowana w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub bezpośredniego zagrożenia pogorszeniem stanu środowiska w znacznych rozmiarach.

Art. 375. Postępowanie w sprawie wydania decyzji, o których mowa w niniejszym dziale, wszczyna się z urzędu.