W niniejszym materiale przybliżone zostanie zagadnienie zasady pogłębiania zaufania obywateli do władzy publicznej oraz dwuinstancyjności postępowania prowadzonego dla zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny, które ustawowo są określone w Kodeksie postępowania administracyjnego.

W pierwszej części przedstawiono zasady: prawdy obiektywnej i czynnego udziału strony w postępowaniu, rozstrzygania wątpliwości na korzyść strony, informowania stron i czynnego udziału strony w postępowaniu.

Istota dowodów w postępowaniu

Zgodnie z treścią art. 11 ust. 3 [1] ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2021 r. poz. 779) [2] [zwana dalej: u. o o.] do zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny dołącza się dowody potwierdzające spełnienie warunków, o których mowa w art. 10 u. o o. [3] oraz szczegółowych wymagań, o ile zostały określone. Dowodami mogą być w szczególności umowy potwierdzające wykorzystanie przedmiotu lub substancji wyniki badań wykonanych przez laboratoria, o których mowa w art. 147a [4] ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2020 r. poz.1219) [5].

Wyszczególnione w tym przepisie dowody w postaci umów potwierdzających wykorzystanie przedmiotu lub substancji do określonych celów lub potwierdzające właściwości przedmiotu lub substancji wyniki badań nie stanowią obligatoryjnych załączników do zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny, a jedynie przykłady dowodów jakie wnioskodawca może przedłożyć (tak: D. Danecka, W. Radecki, Ustawa o odpadach. Komentarz, wyd. V). Wobec powyższego, katalog dowodów jakie strona może przedstawić w postępowaniu jest otwarty, na co wskazuje użyty w przepisie zwrot „w szczególności”. Przedstawienie i załączenie do zgłoszenia dowodów w postaci wyników badań przeprowadzonych przez nieakredytowane laboratoria są w pełni dopuszczalnym i wiarygodnym dowodem i bez ich merytorycznego podważenia nie zachodzą żadne formalne przesłanki, pozwalające na ich pominięcie.

Co znaczące, jeżeli w ocenie organów przedstawione przez Zgłaszającego informacje dotyczące związków chemicznych jakie mogą powstawać w procesie spalania ścinków/produktu ubocznego są niewystarczające to organ winien wezwać do przedłożenia uzupełniających dowodów i wskazać o jakich substancjach informacji wymaga oraz jakie wartości emisji są według niego akceptowalne. Powyższe jest o tyle istotne, że żadne przepisy prawa nie regulują rodzajów substancji, które winny być zbadane i określone przy spalaniu biopaliwa stałego oraz brak jest wskaźników liczbowych, które potwierdzają, że dany poziom emisji jest dopuszczalny i akceptowalny.

Należy z całym przekonaniem podkreślić, że zgłaszający przedkładając zgłoszenie wraz z szeregiem dowodów, innych niż wymienione przykładowo w art. 11 ust. 3 u. o o. [1], wypełnia ciążący na nim obowiązek, o którym stanowi art. 11 ust. 2 [6] i 3 [1] u. o o. Jak zostało wskazane już wcześniej, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska (dalej zwany: WIOŚ) i w dalszym etapie Główny Inspektor Ochrony Środowiska (zwany dalej: GIOŚ), powinien wezwać Zgłaszającego do przedłożenia stosownych dowodów, w tym wyników badań przeprowadzonych przez akredytowane laboratoria, jeżeli miałyby mieć one decydujący wpływ na ustalenie prawidłowego stanu faktycznego sprawy i tym samym decyzję organu.

Wyjaśnienia również wymaga, dlaczego przy niezmienionym stanie faktycznym i prawnym, ten sam przedmiot, choć wcześniej uzyskał status produktu ubocznego, obecnie nie może zostać za taki uznany.

Zarówno GIOŚ, a także Wojewódzkie Sądy Administracyjne winny dążyć do tego, aby orzecznictwo w zakresie możliwości uznawania odpadów za produkt uboczny było jednolite. Należy wskazać, iż od dnia wprowadzenia art. 10 u. o o. [3], określający przesłanki konieczne od spełnienia, aby uznać przedmiot lub substancję za produkt uboczny nie uległ zmianie. W sytuacji, gdy sytuacja faktyczna zgłaszającego nie uległa zmianie, to jest zgłaszający nie zmienił sposobu postępowania z produktem, na przykład korzysta w dalszym ciągu z tej samej instalacji, nie zmienił sposobu produkcji, podczas której powstaje produkt uboczny, zachodzi naruszenie art. 8 [7] ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 735) [8] (zalej zwana: Kpa).

Zasada pogłębiania zaufania obywateli do władzy publicznej

W art. 8 Kpa [7] wyrażona została chęć pogłębiania zaufania obywateli do władzy publicznej. Z zasady tej wynika przede wszystkim wymóg praworządnego i sprawiedliwego prowadzenia postępowania i rozstrzygnięcia sprawy przez organ administracji publicznej. Za naruszenie tej zasady należy uznać takie działanie organów administracji publicznej, jak zmienność poglądów prawnych wyrażonych w decyzjach organów administracji w odniesieniu do tego samego adresata, wydanych na tle takich samych stanów fatycznych, ze wskazaniem tej samej podstawy prawnej decyzji i bez bliższego uzasadnienia takiej zmiany (tak: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 8 kwietnia 1998 roku, sygnatura akt I SA/Łd 652/97 [9]). Wobec powyższego, przy orzekaniu przez organy w przedmiocie uznania substancji lub przedmiotu za produkt uboczny, należy mieć na uwadze możliwość naruszenia art. 8 Kpa [7]. Dochodzi do niego w sytuacji, gdy organy odpowiedzialne za wydanie stosownych opinii, orzekając w tym samym stanie faktycznym i prawnym zmieniły jedynie swój pogląd.

Należy wskazać, iż zgodnie z treścią przepisu art. 12 [10] ustawy z dnia 6 marca 2018 r., Prawo przedsiębiorców [11] organ prowadzi postępowanie w sposób budzący zaufanie przedsiębiorców do władzy publicznej, kierując się zasadami proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania. Natomiast zgodnie z art. 14 [12] powołanej wyżej ustawy, organ bez uzasadnionej przyczyny nie odstępuje od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym. Powyżej wskazane przepisy stanowią bezpośrednie przeniesienie norm wyrażonych w art. 8 kpa na grunt ustawy Prawo przedsiębiorców. Dlatego też, przy naruszeniu art. 8 Kpa [7] dochodzi także do bezpośredniego naruszenia art. 12 [10] i 14 [12] ustawy Prawo przedsiębiorców.

Zgodnie z treścią art. 106 § 3 [13] ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2019 poz. 2325) [14] (dalej zwana: ppsa), sąd może z urzędu lub na wniosek stron przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie.

Należy wskazać, iż Sąd w postępowaniu administracyjnym może przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe w przypadku, gdy łącznie wystąpią dwie przesłanki: jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie.

Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 stycznia 2010 roku, sygnatura akt II FSK 1306/08 [15] „Art. 106 § 3 ppsa umocowuje jedynie, i to w ograniczonym zakresie, do posłużenia się dowodem uzupełniającym z dokumentu, tzn. dokumentu, który nie był przedstawiony i oceniony w postępowaniu administracyjnym, zakończonym zaskarżoną do wojewódzkiego sądu administracyjnego decyzją. Nie można doszukiwać się w tym unormowaniu źródła dyrektyw wyznaczających sposób prowadzenia postępowania rozpoznawczego przed sądem administracyjnym. Postępowanie dowodowe przed sądami administracyjnymi i w konsekwencji dokonywanie przez ten sąd ustaleń faktycznych jest dopuszczalne w zakresie uzasadnionym celami postępowania administracyjnego i powinno umożliwiać sądowi dokonywanie ustaleń, które będą stanowiły podstawę oceny zgodności z prawem zaskarżonej decyzji. Oznacza to, że sąd w istocie nie może dokonywać ustaleń, które mogłyby służyć merytorycznemu rozstrzyganiu sprawy załatwionej zaskarżoną decyzją. Jeżeli zachodzi potrzeba dokonania ustaleń, które mają służyć merytorycznemu rozstrzygnięciu, Sąd powinien uchylić zaskarżoną decyzję i wskazać organowi zakres postępowania dowodowego, które organ ten powinien uzupełnić.” Art. 106 § 3 ppsa [13] nie służy do zwalczania ustaleń faktycznych, z którymi strona się nie zgadza. Aby przeprowadzić uzupełniający dowód z dokumentów, Sąd musi powziąć wątpliwość, o której w tym przepisie mowa, by ocenić zgodność z prawem postanowień wydanych w toku postępowania administracyjnego.

Dodatkowo, zgodnie z treścią art. 106 § 5 ppsa [16], do postępowania dowodowego, o którym stanowi § 3  [13] wyżej wskazanego przepisu, to jest w sytuacji, kiedy sąd może z urzędu lub na wniosek stron przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575) [17] (zwany dalej: Kpc). Odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy art. 227 [18], 228 § 2 [19], 231 [20], 233-245 [21], 248 – 257 [22] Kpc (tak: Dauter B., Kabat A., Niezgódka – Medek., Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz). Zgodnie z treścią przepisu art. 235² § 2 Kpc [23], pomijając dowód sąd wydaje postanowienie, w którym wskazuje podstawę prawną tego rozstrzygnięcia. Natomiast zgodne z treścią 160 ppsa [24], jeżeli niniejsza ustawa (ppsa) nie przewiduje wydania wyroku, sąd wydaje orzeczenie w formie postanowienia. Brak postanowienia w sprawie oddalenia wniosków dowodowych stanowi poważne naruszenie postępowania i powinno zostać podniesione w skardze kasacyjnej. W przypadku przeprowadzenia dowodu uzupełniającego z dokumentów (jak również odmowy przeprowadzenia takiego dowodu) sąd zobligowany jest zastosować tę samą formę procesową rozstrzygnięcia, to jest postanowienie. Przyjęcie poglądu odmiennego uniemożliwiałoby stronie jakąkolwiek kontrolę instancyjną rozstrzygnięć dla niej negatywnych (tak: Dauter B., Kabat A., Niezgódka-Medek M., Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz). Mianowicie brak postanowienia o odmowie przeprowadzenia dowodu uniemożliwia Zgłaszającemu skorzystanie z uprawnienia, o którym stanowi art. 191 ppsa [25], to jest wystąpienia do Naczelnego Sądu Administracyjnego z wnioskiem o rozpoznanie postanowienia wojewódzkiego sądu administracyjnego, które nie podlegało zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Podkreślić należy, iż zgodnie z przepisem art. 106 § 5 ppsa [16] Sąd winien na rozprawie wydać postanowienie oddalające wniosek dowodowy, a tym samym umożliwić Skarżącemu złożenie ewentualnych nowych wniosków dowodowych – oczywiście w formie dokumentu. Co więcej – nie wydając tego postanowienia Sąd uniemożliwia Stronie złożenie zastrzeżenia do protokołu na podstawie przepisu 106 § 5 ppsa [16] w zw. z przepisem art. 162 Kpc [26]. Tryb uproszczony w żaden sposób nie wyłącza stosowania przepisu art. 106 ppsa [27], a tym samym Strony winny być poinformowane o wydaniu postanowienia oddalającego wniosek dowodowy.

Zasada dwuinstancyjności postępowania

Artykuł 15 Kpa [28] zawiera jedną z podstawowych zasad postępowania administracyjnego, jakim jest zasada dwuinstancyjności, wyrażona w art. 15 Kpa. Zgodnie ze wskazaną wyżej zasadą każdemu przysługuje prawo do dwukrotnego rozpatrzenia i rozstrzygnięcia sprawy. Polega to na analizie wszystkich aspektów sprawy i podjęciu decyzji na tej podstawie. Podkreślić należy, że ponowne rozpatrzenie i rozstrzygnięcie sprawy nie może ograniczać się tylko do stwierdzenia, że ocena dokonana przez organ pierwszej instancji była prawidłowa. Skoro w postępowaniu odwoławczym sprawa ma zostać rozpatrzona od nowa, to organ prowadzący postępowanie powinien samodzielnie dojść do własnych wniosków. Do uznania bowiem, że zasada dwuinstancyjności postępowania administracyjnego została zrealizowana, nie wystarcza stwierdzenie, że w sprawie zapadły dwa rozstrzygnięcia dwóch organów różnych stopni. Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 18 czerwca 2019 roku, sygnatura akt II SA/Wr 233/19 [29] konieczne jest też, by rozstrzygnięcia te zostały poprzedzone przeprowadzeniem przez każdy z organów, który wydał decyzje, postępowania umożliwiającego osiągnięcie celów, dla których postępowanie to jest prowadzone. GIOŚ wydając organom I instancji nakaz orzekania w sposób negatywny w zakresie uznania odpadów z grupy 03 01 05 za produkt uboczny narusza zasadę dwuinstancyjności. Organ II instancji bez przeanalizowania indywidualnej sprawy administracyjnej, po pierwsze nakazał organom I instancji rozstrzygać sprawy w sposób negatywny, a po drugie sam przesądził o sposobie rozstrzygnięcia sprawy na etapie II instancji. Tym samym podmioty zgłaszające przedmioty lub substancje jako produkt uboczny zostają pozbawione prawa do tego, aby ich sprawy były dwukrotnie rozpatrywane pod względem merytorycznym, by dwukrotnie oceniono dowody, w sposób rzeczowy przeanalizowano wszelkie argumenty, opinie i żądania. W konsekwencji takiego działania organów wydawane są rozstrzygnięcia, które nie odpowiadają prawu, interesowi publicznemu i słusznemu interesowi stron.

[1] art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2021 r. poz. 779) brzmi:
Do zgłoszenia uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny dołącza się dowody potwierdzające spełnienie warunków, o których mowa w art. 10, oraz szczegółowych wymagań, o ile zostały określone. Dowodami mogą być w szczególności umowy potwierdzające wykorzystanie przedmiotu lub substancji do określonych celów lub potwierdzające właściwości przedmiotu lub substancji wyniki badań, wykonanych przez laboratoria, o których mowa w art. 147a ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.

[2] Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2021 r. poz. 779)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf (dostęp: 2021-08-24)

[3] art. 10 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2021 r. poz. 779) brzmi:
Przedmiot lub substancja, powstające w wyniku procesu produkcyjnego, którego podstawowym celem nie jest ich produkcja, mogą być uznane za produkt uboczny, niebędący odpadem, jeżeli są łącznie spełnione następujące warunki:

1) dalsze wykorzystywanie przedmiotu lub substancji jest pewne;
2) przedmiot lub substancja mogą być wykorzystywane bezpośrednio bez dalszego przetwarzania, innego niż normalna praktyka przemysłowa;
3) dany przedmiot lub substancja są produkowane jako integralna część procesu produkcyjnego;
4) dana substancja lub przedmiot spełniają wszystkie istotne wymagania, w tym prawne, w zakresie produktu, ochrony środowiska oraz życia i zdrowia ludzi, dla określonego wykorzystania tych substancji lub przedmiotów i wykorzystanie takie nie doprowadzi do ogólnych negatywnych oddziaływań na środowisko, życie lub zdrowie ludzi.

[4] Art. 147a ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2020 r. poz.1219) brzmi:
1. Prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia są obowiązani zapewnić wykonanie pomiarów wielkości emisji lub innych warunków korzystania ze środowiska, w tym pobieranie próbek przez:
1) akredytowane laboratorium w rozumieniu ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2019 r. poz. 155) lub
2) certyfikowane jednostki badawcze, o których mowa w art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. z 2019 r. poz. 1225 oraz z 2020 r. poz. 284 i 322)
– w zakresie badań, do których wykonywania są obowiązani.
1a. Prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia, posiadający certyfikat systemu zarządzania jakością, mogą wykonywać pomiary wielkości emisji lub innych warunków korzystania ze środowiska, do których wykonania są obowiązani, w tym pobieranie próbek, we własnym laboratorium, pod warunkiem, że laboratorium to jest również objęte systemem zarządzania jakością lub jest zapewniony automatyczny pobór prób przy użyciu próbobierni objętej nadzorem metrologicznym.
1b. Przepisów ust. 1 i 1a nie stosuje się do wykonywania pomiarów:
1) ilości pobieranej wody, do których są obowiązani prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia;
2) wielkości emisji, do których jest obowiązana służba radiokomunikacyjna amatorska w rozumieniu art. 2 pkt 37 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2019 r. poz. 2460 oraz z 2020 r. poz. 374, 695 i 875).
2.Jeżeli prowadzący instalację jest obowiązany do prowadzenia ciągłych pomiarów wielkości emisji, powinien zapewnić możliwość automatycznego ciągłego zapisu wyników przez przyrząd pomiarowy.

[5] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2020 r. poz.1219)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010620627/U/D20010627Lj.pdf (dostęp: 2021-08-24)

[6] art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2021 r. poz. 779) brzmi:
Zgłoszenie uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny zawiera:
1) imię i nazwisko lub nazwę podmiotu oraz adres zamieszkania lub siedziby;
2) numer identyfikacji podatkowej (NIP);
3) określenie miejsca wytwarzania przedmiotu lub substancji przewidzianych do uznania za produkt uboczny;
4) wskazanie przedmiotu lub substancji przewidzianych do uznania za produkt uboczny oraz ich masy;
5) opis procesu produkcyjnego, w którym powstaje przedmiot lub substancja, i procesu, w którym zostaną one wykorzystane.

[7] art. 8 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 735) brzmi:
§ 1. Organy administracji publicznej prowadzą postępowanie w sposób budzący zaufanie jego uczestników do władzy publicznej, kierując się zasadami proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania.
§ 2. Organy administracji publicznej bez uzasadnionej przyczyny nie odstępują od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym.

[8] Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 735)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19600300168/U/D19600168Lj.pdf (dostęp: 2021-08-24)

[9] Wyrok Sądu w Łodzi  z dnia 8 kwietnia 1998 roku, sygnatura akt I SA/Łd 652/97 (dostęp: 2021-08-24)

[10] art. 12  ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2021 r. poz. 162) brzmi:
Organ prowadzi postępowanie w sposób budzący zaufanie przedsiębiorców do władzy publicznej, kierując się zasadami proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania.

[11] Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2021 r. poz. 162)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180000646/U/D20180646Lj.pdf (dostęp: 2021-08-24)

[12] art. 14  ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2021 r. poz. 162) brzmi:
Organ bez uzasadnionej przyczyny nie odstępuje od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym.

[13] 106 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2019 poz. 2325) brzmi:
Sąd może z urzędu lub na wniosek stron przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie.

[14] Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2019 poz. 2325)
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20021531270/U/D20021270Lj.pdf  (dostęp: 2021-08-24)

[15] Wyrok NSA II FSK 1306/08 https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/3635C07651 (dostęp: 2021-08-24)

[16] art. 106 § 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2019 poz. 2325) brzmi:
Do postępowania dowodowego, o którym mowa w § 3, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

[17] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640430296/U/D19640296Lj.pdf (dostęp: 2021-08-24)

[18] art. 227 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575) brzmi:
Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

[19] art. 228 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575) brzmi:
Nie wymagają dowodu również fakty, o których informacja jest powszechnie dostępna oraz fakty znane sądowi z urzędu, jednakże sąd powinien zwrócić na nie uwagę stron.

[20] art. 231 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575) brzmi:
Sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (domniemanie faktyczne).

[21] art. 233-245  ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575) brzmią:

Art. 233. § 1. Sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.
§ 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.

Art. 234. Domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wiążą sąd; mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza.

Art. 235. § 1. Postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, chyba że sprzeciwia się temu charakter dowodu albo wzgląd na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu. W takich wypadkach sąd orzekający zleci przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych członków (sędzia wyznaczony) albo innemu sądowi (sąd wezwany).
§ 2. Jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia, sąd orzekający może postanowić, że jego przeprowadzenie nastąpi przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość.
§ 3. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje urządzeń i środków technicznych umożliwiających przeprowadzenie dowodu na odległość, sposób korzystania z tego rodzaju urządzeń i środków, jak również sposób przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów dokonanych podczas jego przeprowadzenia, mając na względzie konieczność właściwego zabezpieczenia utrwalonego obrazu lub dźwięku przed utratą dowodu, jego zniekształceniem lub nieuprawnionym ujawnieniem.

Art. 235¹. We wniosku o przeprowadzenie dowodu strona jest obowiązana oznaczyć dowód w sposób umożliwiający przeprowadzenie go oraz wyszczególnić fakty, które mają zostać wykazane tym dowodem.

Art. 235².  § 1. Sąd może w szczególności pominąć dowód:
1) którego przeprowadzenie wyłącza przepis kodeksu;
2) mający wykazać fakt bezsporny, nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy lub udowodniony zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy;
3) nieprzydatny do wykazania danego faktu;
4) niemożliwy do przeprowadzenia;
5) zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania;
6) gdy wniosek strony nie odpowiada wymogom art. 235¹, a strona mimo wezwania nie usunęła tego braku.
§ 2. Pomijając dowód, sąd wydaje postanowienie, w którym wskazuje podstawę prawną tego rozstrzygnięcia.

Art. 236. § 1. W postanowieniu o dopuszczeniu dowodu sąd oznaczy środek dowodowy i fakty, które mają nim zostać wykazane, a w miarę potrzeby i możliwości – także termin i miejsce przeprowadzenia dowodu.
§ 2. Jeżeli o wydanie postanowienia w przedmiocie dopuszczenia dowodu wnosiła strona, w postanowieniu wystarczy powołać się na treść jej wniosku.
§ 3. Zlecając przeprowadzenie dowodu sędziemu wyznaczonemu albo sądowi wezwanemu, sąd oznaczy tego sędziego albo ten sąd. Jeżeli nie oznaczono terminu lub miejsca przeprowadzenia dowodu, oznaczy je sędzia wyznaczony albo sąd wezwany.

Art. 237. Niestawiennictwo stron na termin nie wstrzymuje przeprowadzenia dowodu, chyba że obecność stron lub jednej z nich okaże się konieczna.

Art. 238. § 1. Protokół sporządzony zgodnie z art. 157 § 1¹, zawierający przebieg postępowania dowodowego przed sędzią wyznaczonym lub przed sądem wezwanym, podpisują, oprócz sędziego i protokolanta, także osoby przesłuchane oraz strony, jeżeli są obecne.
§ 2. Odmowę lub niemożność podpisania stwierdza się w protokole.

Art. 239. Sędzia wyznaczony i sąd wezwany mają w zakresie zleconego im postępowania dowodowego prawa przewodniczącego i prawa sądu orzekającego. Na ich uchybienia strony mogą zwrócić uwagę sądu nie później niż na najbliższej rozprawie.

Art. 240. § 1. Sąd nie jest związany swym postanowieniem dowodowym i może je stosownie do okoliczności uchylić lub zmienić.
§ 2. Sędzia wyznaczony i sąd wezwany mogą uzupełnić na wniosek strony postanowienie sądu orzekającego przez przesłuchanie nowych świadków na fakty wskazane w tym postanowieniu.

Art. 241. Sąd orzekający może zarządzić powtórzenie lub uzupełnienie postępowania dowodowego. Art. 242. Jeżeli postępowanie dowodowe napotyka przeszkody o nieokreślonym czasie trwania, sąd może oznaczyć termin, po którego upływie dowód może być przeprowadzony tylko wówczas, gdy nie spowoduje to zwłoki w postępowaniu.

Art. 242¹ . Strona, która wnosiła o wezwanie na rozprawę świadka, biegłego lub innej osoby, powinna dołożyć starań, by osoba ta stawiła się w wyznaczonym czasie i miejscu, w szczególności zawiadomić ją o obowiązku, czasie i miejscu stawiennictwa.

Art. 242². § 1. Ilekroć ustawa przewiduje odebranie przyrzeczenia od osoby stawającej przed sądem, może je odebrać tylko sąd lub sędzia wyznaczony.
§ 2. Osobie, która w danej sprawie składała już przyrzeczenie, przypomina się je przy czynności z jej udziałem, chyba że będzie potrzebne ponowne odebranie przyrzeczenia.

Art. 243. Zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu.

Art. 243¹. Przepisy niniejszego oddziału stosuje się do dokumentów zawierających tekst, umożliwiających ustalenie ich wystawców.

Art. 243². Dokumenty znajdujące się w aktach sprawy lub do nich dołączone stanowią dowody bez wydawania odrębnego postanowienia. Pomijając dowód z takiego dokumentu, sąd wydaje postanowienie.

Art. 244. § 1. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez podmioty, inne niż wymienione w § 1, w zakresie zleconych im przez ustawę zadań z dziedziny administracji publicznej.

Art. 245. Dokument prywatny sporządzony w formie pisemnej albo elektronicznej stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie.

[22] art. 248-257  ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575) brzmią:

Art. 248. § 1. Każdy obowiązany jest przedstawić na zarządzenie sądu w oznaczonym terminie i miejscu dokument znajdujący się w jego posiadaniu i stanowiący dowód faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że dokument zawiera informacje niejawne.
§ 2. Od powyższego obowiązku może uchylić się ten, kto co do okoliczności objętych treścią dokumentu mógłby jako świadek odmówić zeznania albo kto posiada dokument w imieniu osoby trzeciej, która mogłaby z takich samych przyczyn sprzeciwić się przedstawieniu dokumentu. Jednakże i wówczas nie można odmówić przedstawienia dokumentu, gdy jego posiadacz lub osoba trzecia obowiązani są do tego względem chociażby jednej ze stron albo gdy dokument wystawiony jest w interesie strony, która żąda przeprowadzenia dowodu. Strona nie może ponadto odmówić przedstawienia dokumentu, jeżeli szkoda, na którą byłaby przez to narażona, polega na przegraniu procesu.

Art. 249. § 1. W sprawach dotyczących przedsiębiorstwa handlowego lub przemysłowego, w razie powołania się jednej ze stron na księgi i dokumenty przedsiębiorstwa, należy je przedstawić sądowi, jeżeli sąd uzna wyciąg za niewystarczający.
§ 2. Gdy zachodzi istotna trudność w dostarczeniu ksiąg do sądu, sąd może przejrzeć je na miejscu lub zlecić sędziemu wyznaczonemu ich przejrzenie i sporządzenie niezbędnych wyciągów.

Art. 250. § 1. Jeżeli dokument znajduje się w aktach organów lub podmiotów, o których mowa w art. 244 § 1 i 2, wystarczy przedstawić urzędowo poświadczony przez ten organ lub podmiot odpis lub wyciąg z dokumentu. Sąd zażąda wydania odpisu lub wyciągu, jeżeli strona sama nie może go uzyskać.
§ 2. Gdy sąd uzna za konieczne przejrzenie oryginału dokumentu, może zarządzić, by go dostarczono na rozprawę, albo przejrzeć go na miejscu przez sędziego wyznaczonego lub przez cały skład sądu.

Art. 251. Za nieuzasadnioną odmowę przedstawienia dokumentu przez osobę trzecią sąd, po wysłuchaniu jej oraz stron co do zasadności odmowy, skaże osobę trzecią na grzywnę. Osoba trzecia ma prawo żądać zwrotu wydatków połączonych z przedstawieniem dokumentu.

Art. 252. Strona, która zaprzecza prawdziwości dokumentu urzędowego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenia organu, od którego dokument ten pochodzi, są niezgodne z prawdą, powinna okoliczności te udowodnić.

Art. 253. Jeżeli strona zaprzecza prawdziwości dokumentu prywatnego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenie osoby, która je podpisała, od niej nie pochodzi, obowiązana jest okoliczności te udowodnić. Jeżeli jednak spór dotyczy dokumentu prywatnego pochodzącego od innej osoby niż strona zaprzeczająca, prawdziwość dokumentu powinna udowodnić strona, która chce z niego skorzystać.

Art. 254. § 1. Badania prawdziwości dokumentu można dokonać z udziałem biegłego.
§ 1¹. Badanie prawdziwości pisma może nastąpić przez porównanie pisma na zakwestionowanym dokumencie z pismem tej samej osoby na innych dokumentach niewątpliwie prawdziwych. Sąd w razie potrzeby może wezwać osobę, od której pismo pochodzi, w celu napisania podyktowanych jej wyrazów.
§ 2. Od obowiązku złożenia próby pisma zwolniony jest ten, kto na zapytanie, czy pismo na dokumencie jest prawdziwe, mógłby jako świadek odmówić zeznania.
§ 2¹. Sąd w razie potrzeby może wezwać wystawcę dokumentu sporządzonego w postaci elektronicznej do udostępnienia informatycznego nośnika danych, na którym ten dokument został zapisany.
§ 2². Od obowiązku udostępnienia informatycznego nośnika danych zwolniony jest ten, kto na pytanie, czy dokument sporządzono na tym informatycznym nośniku danych lub czy pochodzi on od niego, mógłby jako świadek odmówić zeznań.
§ 3. Sąd może zastosować do osoby trzeciej, która nie wykonała zarządzeń sądu wydanych w myśl paragrafów poprzedzających, takie same środki przymusowe, jak wobec świadków.
§ 4. Osoba trzecia może na równi ze świadkiem żądać zwrotu wydatków koniecznych związanych ze stawiennictwem do sądu lub udostępnieniem informatycznego nośnika danych, a ponadto wynagrodzenia za utratę zarobku.

Art. 255. Strona, która w złej wierze lub lekkomyślnie zgłosiła zarzuty przewidziane w art. 252 i 253, podlega karze grzywny.

Art. 256. Sąd może zażądać, aby dokument w języku obcym był przełożony przez tłumacza przysięgłego.

Art. 257. Sąd oceni na podstawie okoliczności poszczególnego wypadku, czy i o ile dokument zachowuje moc dowodową pomimo przekreśleń, podskrobań lub innych uszkodzeń.

[23] art. 235² § 2.  ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575) brzmi:
Pomijając dowód, sąd wydaje postanowienie, w którym wskazuje podstawę prawną tego rozstrzygnięcia.

[24] art. 160 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2019 poz. 2325) brzmi:
Jeżeli ustawa niniejsza nie przewiduje wydania wyroku, sąd wydaje orzeczenie w formie postanowienia.

[25] art. 191 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2019 poz. 2325) brzmi:
Naczelny Sąd Administracyjny, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia wojewódzkiego sądu administracyjnego, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

[26] art. 162 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575) brzmi:
§ 1. Strona powinna zwrócić uwagę sądu na uchybienie przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Zastrzeżenie można zgłosić najpóźniej na kolejnym posiedzeniu.
§ 2. Stronie zastępowanej przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na to uchybienie w dalszym toku postępowania. Skutku tego nie niweczy wypowiedzenie lub cofnięcie pełnomocnictwa.
§ 3. Przepisu § 2 nie stosuje się, gdy chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu lub gdy strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy.

[27] art.106 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2019 poz. 2325) brzmi:
§ 1. Po wywołaniu sprawy rozprawa rozpoczyna się od sprawozdania sędziego, który zwięźle przedstawia na podstawie akt stan sprawy ze szczególnym uwzględnieniem zarzutów skargi.
§ 2. Po złożeniu sprawozdania, strony – najpierw skarżący, a potem organ – zgłaszają ustnie swoje żądania i wnioski oraz składają wyjaśnienia. Strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne i faktyczne swych żądań i wniosków. Przewodniczący udziela głosu pozostałym stronom według ustalonej przez siebie kolejności.
§ 3. Sąd może z urzędu lub na wniosek stron przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie.
§ 4. Fakty powszechnie znane sąd bierze pod uwagę nawet bez powołania się na nie przez strony.
§ 5. Do postępowania dowodowego, o którym mowa w § 3, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

[28] art. 15 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 735) brzmi:
Postępowanie administracyjne jest dwuinstancyjne, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

[29] Wyrok WSA we Wrocławiu I SA/Wr 233/19 https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/D9063A3077 (dostęp: 2021-08-24)