Ustawa z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 877), stanowi realizację rozszerzonej odpowiedzialności producenta, wdrażając dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw, powszechnie zwaną dyrektywą SUP [1]. Poza opisanymi w wcześniejszych publikacjach, ograniczeniami w wprowadzaniu do obrotu produktów jednorazowego użytku z tworzyw (do tej pory powszechnie stosowanych przez jednostki gastronomiczne), w ustawie zawarto również zapisy mające wpływ na możliwość wprowadzania do obrotu narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne. W tym zakresie zapisy ustawy będą obowiązywać od 1 stycznia 2024 r.

Dlaczego powstała dyrektywa SUP?

Dyrektywa SUP, to odpowiedź na zaobserwowany problem, znaczącego negatywnego wpływu oksydegradowalnych tworzyw sztucznych na środowisko przyrodnicze, z naciskiem położonym na akweny morskie. W wodach, w których pływają odpady nazywane przez EEA: odpadami morskimi w postaci produktów jednorazowego użytku, znajdują się również elementy porzuconego sprzętu wykorzystywanego w rybołówstwie. Dryfujące sieci (wcześniej przeznaczone do użytku przemysłowego), stanowią fizyczne zagrożenie dla większych zwierząt. Natomiast produkty z tworzyw sztucznych zawierające dodatki, które pod wpływem utleniania prowadzą do rozpadu znajdujących się w wodzie odpadów na mikro- i nanoplastik bezpośrednio oddziałują na wszystkie organizmy. Co istotne, zaobserwowane negatywne skutki obecności mikrodrobin plastiku w środowisku morskim występują w dużo krótszym okresie czasu, niż w przypadku plastiku nie zawierającego dodatków przyspieszjących jego rozpad. Efektem szybkiego rozpadu oksydegradowalnych tworzyw sztucznych jest ich kumulacja, ponieważ cząstki te są zjadane przez zwierzęta morskie, stanowiące kolejne ogniwa łańcucha pokarmowego, na końcu którego jest człowiek.

Właśnie te dwa aspekty zanieczyszczania mórz (fizyczne zagrożenie dla większych zwierząt i zjadanie mikro- i nanoplastiku) oraz dalsze masowe stosowanie produktów wykonanych z tworzyw sztucznych, stanowiących źródło tych odpadów, spowodowało, że odpady morskie znalazły się w centrum uwagi EEA. By rozpoznać problem tworzyw sztucznych znajdujących się w morzach podjęto działania polegające na monitorowaniu odpadów morskich. W latach 2014-2017 wolontariusze zbierali dane z wykorzystaniem aplikacji Marine LitterWatch https://marinelitterwatch.discomap.eea.europa.eu/. Efektem prowadzonych 1627 akcji sprzątania plaż, w obrębie 4 rożnych europejskich akwenów morskich, zebrano blisko 700 000 sztuk odpadów, z czego ponad 4 na 5 z nich było tworzywem sztucznym [2].
Zgodnie z podanymi przez EEA informacjami na plażach znajdowały się:

• niedopałki papierosów i filtry papierosowe;
• nakrętki;
• waciki oraz płatki kosmetyczne;
• reklamówki;
• opakowania po żywności.

Poniższa grafika przedstawia 10 najczęściej znajdowanych odpadów, stanowiących w głównej mierze produkty jednorazowego użytku, które zostały wyrzucone przez morze. Wśród nich, według EEA, dominowały odpady w postaci pozostałości ze stosowania wyrobów tytoniowych z filtrami zawierającymi tworzywa sztuczne. Co więcej, wskazane odpady stanowią 59% wszystkich odpadów.

Czym jest narzędzie połowowe?

Poza produktami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, w ocenie EEA istotny wpływ na środowisko morskie mają narzędzia połowowe. Zgodnie z definicją zawartą w zmienianej ustawie o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami [3], narzędziem połowowym jest sprzęt wykorzystywany do profesjonalnych zastosowań: w rybołówstwie lub akwakulturze do lokalizowania, chwytania lub hodowli żywych zasobów morza, a także sprzęt pływający na powierzchni morza używany do wabienia, chwytania lub hodowli żywych zasobów morza. Warto jednak zaznaczyć, że powyższa definicja nie obejmuje sprzętu wędkarskiego.

Od kiedy obowiązują przepisy i kogo dotyczą?

Przepisy, które zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2024 r., będą dotyczyć przedsiębiorców wykonujących następujące działania związane z narzędziami połowowymi zawierającymi tworzywa sztuczne:

• importują, sprowadzają z innych krajów członkowskich UE i wprowadzają do obrotu narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne,
• wytwarzają narzędzia połowowe z tworzywa sztucznego i wprowadzają je do obrotu pod własnym nieusuwalnym oznakowaniem, zgodnie z zasadą zharmonizowanych specyfikacji,
• wprowadzają do obrotu produkty w postaci narzędzi połowowych zawierających w swym składzie tworzywo sztuczne. Narzędzia te muszą posiadać nieusuwalne oznakowanie wprowadzającego, również w przypadku, gdy ich wytworzenie zlecono innemu podmiotowi.

Przepisy te nie dotyczą jednak podmiotów, które prowadzą działalność połowową, zgodnie z rozumieniem rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1380/2013 z 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa [4]. Mowa o podmiotach zajmujących się bezpośrednio poszukiwaniem ryb, wydawaniem, wystawianiem, holowaniem i wybieraniem narzędzi połowowych, wciąganiem połowu na pokład, przeładunkiem i zatrzymywaniem połowu na pokładzie, przetwarzaniem na pokładzie połowu, patroszeniem, umieszczaniem w sadzach, tuczeniem i wyładowywaniem ryb i produktów rybołówstwa.

Kto sfinansuje koszty selektywnego zbierania narzędzi połowowych?

Przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu narzędzia połowowe z tworzyw sztucznych będą zobowiązani do finansowania kosztów selektywnego zbierania tych narzędzi jako odpadów. Narzędzia te będą następnie dostarczane do przedsiębiorców prowadzących portowe urządzenia do odbioru odpadów lub inne równoważne systemy zbierania. Koszty tych działań zostaną podzielone między wprowadzającego, a prowadzącego te urządzenia. Dodatkowo, przedsiębiorcy ci będą również musieli wnosić opłatę na prowadzenie publicznych kampanii edukacyjnych.

Kolejne obowiązki: określony poziom selektywnego zbierania i prowadzenie ewidencji

Od 1 stycznia 2024 r. przedsiębiorcy wprowadzający narzędzia połowowe z tworzyw sztucznych będą zobowiązani do osiągnięcia minimalnego rocznego poziomu zbierania tych narzędzi do celów recyklingu. Poziom ten będzie określony procentowo w wartościach wagowych i ustalony dla każdego kolejnego roku kalendarzowego. Jeśli nie osiągną wymaganych poziomów, będą musieli zapłacić opłatę produktową do 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, którego opłata dotyczy. Opłatę tę po raz pierwszy trzeba będzie uiścić do 31 marca 2025 r.

Dodatkowo, począwszy od 2024 r. przedsiębiorcy będą musieli prowadzić ewidencję, która zawiera informacje o masie wprowadzonych do obrotu w danym roku kalendarzowym narzędzi połowowych z tworzyw sztucznych oraz o masie zebranych odpadów z tych narzędzi, zgodnie z formatem danych określonym w decyzji wykonawczej Komisji nr 2021/958 z 31 maja 2021 r. [5]. Zaleca się prowadzenie ewidencji w formie elektronicznej. Zebrane dane muszą być przechowywane przez wprowadzającego na rynek produkty, przez okres pięciu lat od końca roku kalendarzowego, którego dotyczą te informacje.

W przypadku nieprowadzenia ewidencji lub prowadzenia jej nieprawidłowo, właściwy marszałek województwa będzie mógł oszacować masę wprowadzonych do obrotu narzędzi połowowych. Brak finansowania kosztów selektywnego zbierania narzędzi stanowiących odpady z tworzyw sztucznych oraz nieprowadzenie ewidencji zgodnie z wymaganym formatem danych od 1 stycznia 2024 r. będzie karane administracyjną karą pieniężną. Wysokość kary będzie wynosić od 10 000 zł do nawet 100 000 zł i zostanie wymierzona przez właściwego inspektora ochrony środowiska w drodze decyzji.

^{Opracowanie własne na podstawie publikacji: „Ograniczenia dla jednorazowego plastiku. Nowe obowiązki i opłaty”, Dziennik Gazeta Prawna.}

[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2019/904 z 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32019L0904 [dostęp: 2023-08-29]

[2] Publikacja EEA „Ocean plastiku” https://www.eea.europa.eu/pl/sygna142y/sygnaly-2018/artykuly/ocean-plastiku [dostęp: 2023-08-29]

[3] Ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw [Dz.U.2023.877] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230000877/O/D20230877.pdf [dostęp: 2023-08-29]

[4] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1380/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa, zmieniające rozporządzenia Rady (WE) nr 1954/2003 i (WE) nr 1224/2009 oraz uchylające rozporządzenia Rady (WE) nr 2371/2002 i (WE) nr 639/2004 oraz decyzję Rady 2004/585/WE https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32013R1380 [dostęp: 2023-08-29]

[5] Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2021/958 z dnia 31 maja 2021 r. ustanawiająca format zgłaszania danych i informacji dotyczących wprowadzonych do obrotu narzędzi połowowych oraz zebranych narzędzi połowowych stanowiących odpady w państwach członkowskich i format sprawozdania z kontroli jakości zgodnie z art. 13 ust. 1 lit. d) i art. 13 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32021D0958 [dostęp: 2023-08-29]