Planowane działania, cele, prognozy, problemy, analiza aktualnego stanu systemu – są to elementy, będące przedmiotem projektu Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2028 [1] przygotowanego przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Dokument ten odnosi się do wielu rodzajów odpadów jak na przykład zużyte baterie, opony, sprzęt elektryczny i elektroniczny, pojazdy wycofane z eksploatacji. O tych rodzajach odpadów możesz przeczytać w poprzednich częściach naszych artykułów dotyczących KPGO 2028. Tym razem zgłębimy wiedzę dotyczącą olejów odpadowych.

Jak działa system gospodarowania olejami odpadowymi?

Oleje odpadowe to wszelkie mineralne lub syntetyczne oleje smarowe lub przemysłowe, które przestały się nadawać do użytku, do jakiego były pierwotnie przeznaczone, w szczególności zużyte oleje z silników spalinowych i oleje przekładniowe, smarowe, turbinowe i hydrauliczne [2]. Wprowadzający na terytorium kraju oleje smarowe zobowiązani są do rejestracji w systemie BDO, w którym gromadzone są informacje o wprowadzanych olejach. Producenci i importerzy olejów zobligowani są także do osiągania poziomu recyklingu w formie regeneracji wynoszącego 35 proc. i odzysku – 50 proc. [3]. Postępowanie z odpadami w postaci olejów jest zgodne z ogólnymi wymaganiami dotyczącymi postępowania z odpadami z uwzględnieniem szczególnych wymagań wynikających z rozdziału 2 ustawy o odpadach (Dz.U. 2022 poz. 699) [4]. O ile jest to technicznie możliwe, oleje odpadowe powinny być zbierane selektywnie, a oleje o różnych właściwościach nie powinny być mieszane ze sobą ani z innymi substancjami i odpadami, jeśli ich zmieszanie może utrudniać ich regenerację lub inny recykling. Oleje nie powinny być także mieszane w procesie zbierania i magazynowania z innymi odpadami niebezpiecznymi, w tym zawierającymi PCB (polichlorowane bifenyle), jeśli poziom określonych substancji przekracza dopuszczalne wartości. Oleje powinny być przetwarzane zgodnie z hierarchią odpadów, stosując przy tym wymagania ochrony życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Zrzut tych substancji do wody, gleby lub ziemi jest zakazany. O ile jest to możliwe, oleje powinny poddawane być regeneracji, polegającej na rafinacji olejów odpadowych w celu produkcji olejów bazowych, przez usunięcie zanieczyszczeń, produktów reakcji utleniania i dodatków. Zasady postępowania z olejami przedstawia także Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 października 2015 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z olejami odpadowymi [5]. W załącznikach rozporządzenia przedstawiony jest sposób kwalifikacji olejów odpadowych do odpowiedniego procesu odzysku lub unieszkodliwiania, na podstawie zawartości chloru i PCB. Jeśli olej zawiera powyżej 50 mg/kg PCB lub powyżej 0,2 wagowo chloru, powinien zostać przekazany do unieszkodliwiania. Jeśli warunek nie jest spełniony, olej należy porównać z ośmioma kryteriami znajdującymi się w załączniku nr 2 rozporządzenia. Jeśli każde z kryteriów zostało spełnione, olej powinien zostać przekazany do regeneracji w celu uzyskania olejów bazowych. Jeśli kryteria nie zostały spełnione, olej należy porównać z dwoma cechami z załącznika nr 3. Jeśli olej posiada jedną z cech, powinien zostać unieszkodliwiony. W przeciwnym razie należy zastosować inne metody odzysku niż regeneracja. Oleje odpadowe zagospodarowywane są głównie w rafineriach w procesach R3 (Recykling lub odzysk substancji organicznych, które nie są stosowane jako rozpuszczalniki (w tym kompostowanie i inne biologiczne procesy przekształcania)) i R5 (Recykling lub odzysk innych materiałów nieorganicznych). W Polsce funkcjonuje 10 instalacji gospodarujących olejami odpadowymi.

Problemy gospodarki olejami odpadowymi

Jednym z problemów gospodarki olejami odpadowymi jest błędne i niezgodne z prawem postępowanie użytkowników końcowych ze zużytymi olejami. Trudności sprawia także egzekwowanie obowiązków przedsiębiorców w zakresie gospodarowania olejami w aspekcie opłaty produktowej. Wprowadzane na rynek produkty olejowe nie są poddawane wystarczającym mechanizmom kontroli, a produkty smarowe transferowane są jako komponenty paliw ciekłych.

Analiza aktualnego stanu gospodarki olejami odpadowymi

Oleje wykorzystywane są do silników pojazdów mechanicznych, maszyn i urządzeń, w celu zapewnienia prawidłowej ich eksploatacji. Wymiany olejów, awarie instalacji i urządzeń oraz demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji skutkuje powstawaniem olejów odpadowych. Kierowcom samochodów zalecana jest wymiana oleju co roku lub co 10-15 tysięcy przejechanych kilometrów. Wymieniając olej w warsztacie samochodowym obowiązek jego unieszkodliwienia spada na prowadzącego warsztat. Jeśli użytkownik pojazdu dokonał samodzielnej zmiany oleju, ciecz, najlepiej w oryginalnym opakowaniu, powinna zostać przekazana do PSZOK (Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów) lub do miejsca specjalnego skupu. Chcąc wydłużyć czas użytkowania oleju zapobiegając przy tym powstawaniu olejów odpadowych, jeśli jest to ekonomicznie i środowiskowo uzasadnione, zaleca się stosowanie olejów o wydłużonym okresie ich użytkowania. Zapobieganie powstawaniu tego typu odpadu jest również możliwe poprzez wykorzystywanie urządzeń i instalacji cechujących się wyższą efektywnością wykorzystania oraz mniejszym zużyciem. W latach 2017-2018 masa wprowadzonych na rynek olejów zwiększyła się. W 2017 roku było to 178,7 tys. Mg, a w 2018 r. – 211,3 tys. Mg. Wzrosła także masa preparatów smarowych, która w 2017 r. wynosiła 55,6 tys. Mg, a w 2018 r. – 57,6 tys. Mg. W okresie tym zwiększyła się również masa olejów oraz preparatów smarowych przekazywanych do odzysku i recyklingu, co spowodowane jest wzrostem masy wprowadzanych na rynek olejów, przez co w celu osiągnięcia ustawowych poziomów odzysku i recyklingu masa przetwarzanych odpadów również musi rosnąć. W przypadku preparatów smarowych, masa odpadów poddanych recyklingowi i odzyskowi w latach 2017 i 2018 pozwoliła na osiągnięcie rosnących wymaganych poziomów odzysku i recyklingu. W przypadku olejów odpadowych poziomy zostały osiągnięte jedynie w 2017 roku. Niezależnie od tego czy masa wprowadzanych na rynek olejów będzie rosnąć czy maleć, konieczne będzie zwiększanie ilości przetwarzanych olejów odpadowych, tak aby rosły osiągane poziomy odzysku i recyklingu.

Cele i kierunki dalszych działań

Chcąc minimalizować wpływ olejów odpadowych na środowisko muszą zostać podjęte kroki mające na celu edukację społeczeństwa oraz przedsiębiorców. Powinna ona obejmować dozwolone sposoby postępowania z olejami odpadowymi, tak by eliminować niewłaściwe praktyki polegające na używaniu zużytych olejów jako olejów opałowych i spalania ich w nieodpowiednich instalacjach. Edukacja powinna również skoncentrować się na utrwalaniu wiedzy o selektywnym zbieraniu tych odpadów, miejscach, do których można je przekazywać oraz zapobieganiu powstawaniu olejów odpadowych. Zwiększana powinna być także świadomość przedsiębiorców w zakresie realizacji swoich obowiązków związanych z gospodarowaniem olejami. Efekty edukacji powinny być monitorowane poprzez kontrolę postępowania z olejami odpadowymi, ze szczególnym uwzględnieniem tego czy zachowana jest odpowiednia hierarchia związana z przetwarzaniem tego odpadu. Kontrolowane powinny być także wprowadzane na rynek produkty olejowe. Rozwinięty powinien być również system zbierania olejów odpadowych, w tym ze źródeł rozproszonych. Producenci i importerzy olejów oraz preparatów smarowych powinni także dokładać starań w osiąganiu wymaganych rocznych poziomów odzysku w wysokości co najmniej 50 proc. i recyklingu – 35 proc.

Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2028 obejmuje wiele rodzajów odpadów od tych komunalnych, przez pojazdy wycofane z eksploatacji, aż po odpady pochodzące z remontów, budów lub innych sektorów przemysłowych. Nie przegap następnego artykułu z serii dotyczącej KPGO 2028, w której przeanalizujemy kolejną grupę odpadów – opakowania i odpady opakowaniowe.

[1] Projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2028
https://bip.mos.gov.pl/strategie-plany-programy/krajowy-plan-gospodarki-odpadami/projekt-uchwaly-rady-ministrow-w-sprawie-krajowego-planu-gospodarki-odpadami-2028/ [dostęp: 08-11-2022]

[2] Art. 3 ust. 1 pkt 16 Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2022 poz. 699) brzmi:

1. Ilekroć w ustawie jest mowa o:

16) olejach odpadowych – rozumie się przez to wszelkie mineralne lub syntetyczne oleje smarowe lub przemysłowe, które przestały się nadawać do użytku, do jakiego były pierwotnie przeznaczone, w szczególności zużyte oleje z silników spalinowych i oleje przekładniowe, oleje smarowe, oleje turbinowe oraz oleje hydrauliczne;

[3] Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz.U. 2020 poz. 1903)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010630639/U/D20010639Lj.pdf [dostęp: 08-11-2022]

[4] Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2022 poz. 699)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf [dostęp: 08-11-2022]

[5] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 października 2015 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z olejami odpadowymi (Dz.U. poz. 1694)
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20150001694/O/D20151694.pdf [dostęp: 08-11-2022]