Według organizacji pozarządowych oraz firm zajmujących się przetwarzaniem e-odpadów Europa tonie w elektrośmieciach. Podejście do recyklingu różni się… większość państw członkowskich UE np. Polska, nie osiągnęła założonego celu jakim była zbiórka i recykling odpadów elektrycznych i elektronicznych, który określono na poziomie 65 proc. do 2019 r. Cel ten osiągnęły jedynie trzy państwa: Bułgaria, Chorwacja i Finlandia. Szczególnie małe ilości elektroodpadów zebrały Słowenia, Włochy i Portugalia. Dla Polski pewnym powodem do dumy może być wyprzedzenie w zbiórce i recyklingu elektroodpadów takich państw jak Niemcy, Francja czy Dania

E-odpady w Europie

Według danych Komisji Europejskiej ilość e-odpadów generowanych każdego roku w Unii Europejskiej systematycznie rośnie. Od 2010 r. do 2018 r. liczba e-odpadów wzrosła o 31 proc. osiągając wartość prawie 4 mln ton. Przeciętny Europejczyk wyprodukował w 2019 roku 16,2 kg elektrośmieci. W odniesieniu do średniego wskaźnika w zakresie recyklingu elektroodpadów na świecie, który wyniósł w 2019 roku 17,4 proc., poziom „recyklingu elektroniki” w poszczególnych państwach członkowskich wypada mimo wszystko dość korzystnie. Wskaźnik recyklingu e-odpadów dla Europy w 2019 roku wyniósł bowiem 42,5 proc. Nie jest to jednak powód do świętowania, ponieważ tak niskie poziomy zbiórki i recyklingu, jakiemu poddawany jest ten strumień odpadów oznacza, że wciąż marnujemy wiele zasobów naszej planety, jaki zawarty jest w zużytym sprzęcie elektronicznym i elektrycznym.

Warto postawić na dłuższą żywotność produktów!

Urządzenia elektroniczne mają duży wpływ na środowisko przez cały cykl ich życia. Rosnąca konsumpcja, daje nowe możliwości wzrostu gospodarczego, ale jednocześnie wyczerpuje cenne zasoby materiałów, powoduje wysokie zapotrzebowanie na energię i szkody dla środowiska podczas wydobycia surowców. Pod koniec okresu eksploatacji niewłaściwe unieszkodliwianie bez podjęcia dodatkowych środków w postaci zabezpieczeń, może prowadzić do uwolnienia szkodliwych substancji do środowiska.

Odpady ze sprzętu elektrycznego i elektronicznego obejmują szeroką gamę urządzeń, od takich jak:

• małe urządzenia gospodarstwa domowego stanowią szeroką gamę produktów, z których codziennie korzystamy, poprzez: komputery, odtwarzacze, ładowarki, kamery wideo, mały sprzęt ze zintegrowanymi panelami fotowoltaicznymi, lampy fluorescencyjne, czy narzędzia elektryczne itd.

• wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego np. lodówki, pralki, piece elektryczne, a także panele fotowoltaiczne i wielkogabarytowe wyroby medyczne.

Urządzenia te zbudowane są z wielu cennych materiałów, m.in. stali, miedzi, złota, srebra, i surowców wpisanych na europejską listę surowców krytycznych, w postaci rzadkich minerałów, m.in kobaltu, indu, berylu, galu. W przeciętnym telefonie komórkowym znajduje się m.in. 14 g miedzi, 6,5 g kobaltu, 0,9 g litu, 0,27 g srebra, 0,027 g złota, 0,01 g indu oraz 0,003 g berylu [1]. Tymczasem w 2019 roku w UE wyrzucany sprzęt elektroniczny osiągnął masę 16 tys. ton telefonów komórkowych, które zawierały surowce warte około 0,13 mld USD, a w 2022 roku na całym świecie wyrzuconych zostało około 5,3 mld telefonów komórkowych zawierających w sobie surowce o wartości około 12,4 mld USD.
Te dane nie pozostawiają złudzeń – z ogromną beztroską konsumujemy coraz więcej sprzętu elektrycznego, zmarnowany potencjał to nie tylko zasoby wykorzystane do jego produkcji, ale również nieodzyskane minerały. Mając to na uwadze, każdorazowe poddanie recyklingowi zużytego sprzętu, umożliwia ponowne użycie cennych surowców odzyskanych z tych odpadów.
Takie myślenie o odpadach, których źródłem jest zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, pozwala na stworzenie nowych, nowych nieszablonowych pomysłów, koncepcji wykorzystywanych w nowoczesnych technologiach, z jednoczesnym zapewnieniem stałej bazy surowcowej.

Zachęty to za mało…

Ponieważ zachęty związane z ze zbieraniem i przekazywaniem do ponownego wykorzystania e-odpadów jakimi są różnorodne urządzenia konsumenckie, nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska wzywają do uważniejszego przyjrzenia się przepisom związanym z projektowaniem elektroniki tak, aby od samego początku była pomyślana jako trwała, nietoksyczna, łatwa do naprawy, a jej produkcja pozwalała na prowadzenie gruntownych kontroli pod kontem realizacji tych złożeń. Żądają również, aby producenci ponosili większą odpowiedzialność finansową za zbieranie odpadów elektronicznych poprzez obowiązkowe uczestnictwo w ogólnokrajowych sieciach zwrotu ZSEE (Zużyty Sprzęt Elektryczny i Elektroniczny), dla których cele zbierania i ponownego wykorzystania powinny stać się prawnie wiążące. W tym kontekście również platformy internetowe powinny zostać zaangażowane w poprawę obecnej sytuacji, poprzez przejęcie pełnej odpowiedzialności za oferowany przez nie sprzęt i należytą staranność w doborze swoich dostawców. W szczególności tych z państw trzecich, wśród których, wielu uchyla się od wypełnienia swoich prawnych obowiązków w zakresie rejestracji i odbioru odpadów ze sprzętu elektronicznego. W apelach organizacji pojawia się również refleksja dotycząca powszechnej cyfryzacji niemal każdego aspektu naszego życia, do którego wykorzystywane są powszechne urządzenia informatyczne i ogólne wskazanie nawołujące do ograniczenia rosnącej liczby gadżetów elektronicznych. Ponadto pilnie potrzebne są minimalne standardy jakości sprzętów elektrycznych i elektronicznych w celu poprawy recyklingu, zbiórki, logistyki i przygotowania odpadów do ponownego użycia. Organizacje pozarządowe wzywają do stosowania norm CENELEC [2] jako punktu odniesienia dla nowoczesnych wymagań UE, która wskazuje konkretne cele do osiągnięcia.

Komisja Europejska weryfikuje obecnie, czy aby poprawić sytuację, konieczna jest gruntowna rewizja przepisów dotyczących zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego? W tym przede wszystkim dyrektywy WEEE, w Polsce implementowanej jako ZSEE [3].

^{Opracowanie na podstawie wydawanego przez Polski Instytut Ekonomiczny “Tygodnika Gospodarczego” 4/2023 z dnia 26 stycznia 2023 r.}

[1] Obliczenia własne PIE na podstawie: https://norden.diva-portal.org  [dostęp: 2023-03-14]

[2] Normy CENELEC https://www.cencenelec.eu/european-standardization/cen-and-cenelec/  [dostęp: 2023-03-14]

[3] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE) (przekształcenie) Tekst mający znaczenie dla EOG https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32012L0019&from=PL  [dostęp: 2023-03-14]