EDIT z dnia 4 stycznia 2024 roku: Dotyczy wejścia w życie rozporządzeń w sprawie stawek opłaty za produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będące opakowaniami oraz w sprawie stawek opłat produktowych dla poszczególnych rodzajów opakowań.

Obowiązujące stawki opłat

 Jakie nowości przyniósł 1 stycznia? Dla klientów oraz przedsiębiorców wprowadzających w obieg wyroby jednorazowe z tworzyw sztucznych to:
 •  opłata za jednorazowe kubki (0,20 gr) i pojemniki na żywność (0,25 gr) oraz konieczność ewidencjonowania przez przedsiębiorców wydanych kubków oraz opakowań i przekazywanie zebranych od Klientów kwot na konto odpowiedniego organu;
 •  opłata na pokrycie kosztów zbierania odpadów powstałych z produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych tego samego rodzaju: pojemniki na żywność, pojemniki na napoje do 3 litrów, kubki, lekkie torby – (0,10 gr za 1 kg), wyroby tytoniowe z filtrem zawierającym tworzywa sztuczne (0,01 gr za sztukę);
 •  opłata na pokrycie kosztów uprzątania, transportu i przetwarzania odpadów powstałych z produktów jednorazowego użytku: chusteczki nawilżane i balony (0,01 gr za sztukę);
 •  opłata produktowa nakładana na przedsiębiorców, którzy wprowadzają do obrotu określone produkty, a nie wywiązali się z nałożonych na nich obowiązków np. konieczności zapewnienia udziału recyklatu w nowych opakowaniach albo osiągnięcia odpowiedniego poziomu zbiórki.
Obowiązujące od 1 stycznia 2024 r., Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 7 grudnia 2023 r., w sprawie stawek opłaty za produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będące opakowaniami (Dz.U. poz. 2679) [7] oraz Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 9 grudnia 2023 r. w sprawie w sprawie stawek opłat produktowych dla poszczególnych rodzajów opakowań (Dz.U. poz. 2683) [8], to krajowa realizacja zapisów zawartych w unijnej dyrektywie SUP, której celem jest ograniczenie stosowania wyrobów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.

W związku z wprowadzeniem ustawy z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej [1], obrót produktami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych zostanie znacząco ograniczony. Nowelizacja wynika z implementacji unijnej dyrektywy z 5 czerwca 2019 r., znanej jako dyrektywa SUP [2]. Celem dyrektywy jest ograniczenie wpływu na środowisko przyrodnicze niektórych produktów jednorazowego użytku oraz narzędzi połowowych wykonanych z tworzyw sztucznych. Znaczna większość tych odpadów gromadzi się na plażach państw Unii Europejskiej, dlatego aby zmniejszyć ich negatywny wpływ na środowisko i przeciwdziałać problemowi zanieczyszczania brzegów, dyrektywa SUP koncentruje się na ograniczeniu i regulacji tych konkretnych rodzajów produktów [3].

Implementacja unijnych przepisów wprowadziła również zmiany w ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi [4]. Co istotne, nowe przepisy będą obowiązywać nie tylko podmioty wprowadzające do obrotu jednorazowe opakowania z tworzyw sztucznych (m.in. przedsiębiorcy zajmujący się handlem detalicznym, hurtownie i jednostki gastronomiczne), ale także dotkną użytkowników końcowych tych opakowań. Od 1 stycznia 2024 r. nabywając żywność lub napoje zapakowane w jednorazowe opakowania z tworzyw sztucznych, konsumenci będą musieli liczyć się z dodatkową opłatą.

Nowelizacja wprowadza istotne zmiany dla przedsiębiorców z branży gastronomicznej. Nowe obowiązki dotyczą przedsiębiorców prowadzących punkty gastronomiczne – nie tylko restauracji, które oferują dania na wynos w jednorazowych opakowaniach z tworzyw sztucznych, ale także food trucków, które korzystają z tego rodzaju opakowań, cateringi dostarczające gotowe dania do biur, oraz firmy oferujące catering dietetyczny z dietami pudełkowymi. Sklepy detaliczne i hurtowe, w których oferowana jest żywność i napoje pakowane na miejscu, również zostaną objęte tymi zmianami.

Przedsiębiorca wprowadzający do obrotu jednorazowe opakowania

Pojęcie przedsiębiorcy zdefiniowane jest w art. 4 ust. 1 i 2 ustawy Prawo przedsiębiorców [5]. Dotyczy ono przedsiębiorców, którzy sprowadzają produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, importują je z innych państw członkowskich UE do Polski lub wytwarzają te produkty i wprowadzają je na rynek kraju. Przedsiębiorcy ci również obejmują podmioty wprowadzające produkty do obrotu pod swoim znakiem towarowym lub imieniem, nazwiskiem lub nazwą, których produkcję zlecili innym przedsiębiorcom.

Nowe przepisy nakładają obowiązki na przedsiębiorców, którzy sprowadzają jednorazowe produkty z tworzyw sztucznych zarówno z krajów UE, jak i państw trzecich do Polski. Obejmują także podmioty, które wytwarzają te produkty i wprowadzają je do obrotu pod własnym znakiem towarowym lub oznaczeniem. Wprowadzone zmiany mają na celu precyzyjne określenie odpowiedzialności za spełnienie wymogów nowelizacji, w przypadku produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wytwarzanych na zamówienie i sprzedawanych pod oznaczeniem zamawiającego.

Produkt jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego

Zgodnie z definicją rozporządzenia REACH [6] tworzywo sztuczne to materiał składający się z polimeru, do którego mogą być dodawane inne substancje i który może stanowić główny składnik produktów końcowych. Wyjątkiem są polimery naturalne, których struktura chemiczna pozostaje niezmieniona. Dodatkowo pod tą definicją podlegają również tworzywa sztuczne wykonane z zmodyfikowanych polimerów naturalnych lub produkowane z biopochodnych, kopalnych lub syntetycznych substancji, które nie występują naturalnie, w tym artykuły gumowe i biopochodne tworzywa sztuczne ulegające biodegradacji.

Należy zaznaczyć, że nie wszystkie produkty z tworzyw sztucznych podlegają nowym przepisom – mowa tylko o produktach jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego, które nie zostały zaprojektowane ani wprowadzone do obrotu w celu wielokrotnego użycia.

Produkt w całości czy w części z tworzywa sztucznego?

W dyrektywie SUP nie ustalono żadnego progu, który pozwoliłby sklasyfikować dany produkt jako częściowo wykonany z tworzyw sztucznych. Dlatego istotną rolę odgrywa subiektywna ocena jakościowa produktu. Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej do produktów częściowo wykonanych z tworzyw sztucznych zalicza się na przykład produkty jednorazowego użytku z papieru lub kartonu, posiadające powłokę lub wykładzinę z tworzywa sztucznego, jak i wielomateriałowe opakowania w formie kartonów na napoje. To oznacza, że zgodnie z uzasadnieniem projektu nowelizacji zarówno kubek jednorazowego użytku w pełni wykonany z tworzyw sztucznych, jak i kubek z papieru z dodatkową warstwą tworzywa sztucznego, kwalifikują się jako produkty jednorazowego użytku wykonane z tworzyw sztucznych. W tej kategorii mogą także znajdować się opakowania wielomateriałowe przeznaczone na żywność.

Co oznacza „jednorazowy użytek”?

Oznacza, że dany produkt nie jest zaprojektowany ani przeznaczony do wielokrotnego użytku. Według wytycznych Komisji Europejskiej, cechy produktu takie jak możliwość wyczyszczenia i naprawy oraz okres funkcjonalności, pomagają określić, czy produkt jest jednorazowy czy wielokrotnego użytku. Przykładem produktów wielokrotnego użytku z tworzyw sztucznych są bidony na wodę, które zostały zaprojektowane i przeznaczone do wielokrotnego napełnienia, zachowując swoje fizyczne właściwości.

Obowiązek ewidencji opakowań jednorazowego użytku

Nowelizacja wprowadza obowiązek prowadzenia ewidencji nabytych i wydanych opakowań jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych dla przedsiębiorców z branży gastronomicznej oraz handlu detalicznego i hurtowego. Ewidencja dotyczy opakowań na napoje i żywność, a obowiązek ten również obejmuje przedsiębiorców używających urządzeń vendingowych (automatów pobierających płatność i podających towar) do pakowania i oferowania produktów w takich opakowaniach. Przepisy te weszły w życie 24 maja 2023 r. zgodnie z ustawą o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej. Dodatkowo przedsiębiorcy muszą przechowywać informacje zawarte w ewidencji przez pięć lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego dotyczą. Zobowiązani są również do prowadzenia ewidencji składania rocznych sprawozdań o produktach, opakowaniach i gospodarowaniu odpadami w systemie BDO.

Jeśli przedsiębiorca zarządza więcej niż jedną jednostką gospodarczą musi prowadzić oddzielną ewidencję dla każdej z nich. Brak prowadzenia ewidencji, jej niewłaściwe prowadzenie lub nieprzechowywanie danych przez odpowiedni okres może skutkować administracyjną karą pieniężną o wysokości od 500 zł do 20 000 zł, nałożoną przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej.

Opłata nałożona na konsumentów

Zgodnie z nowelizacją przedsiębiorcy prowadzący jednostkę handlu detalicznego, hurtowego lub gastronomiczną, w której oferowane są produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (takie jak opakowania na napoje i żywność), będą zobowiązani do pobrania opłaty od użytkowników końcowych, którzy nabywają te produkty lub same opakowania. Użytkownik końcowy to podmiot, który nabywa te produkty w celu własnego użytku, bez odsprzedaży.

Rodzaje produktów, od których będzie pobierana opłata to:

1. Kubki na napoje, wraz z ich pokrywkami i wieczkami.
2. Pojemniki na żywność, w tym pudełka z pokrywkami lub bez, przeznaczone do umieszczania żywności, która:
   a) jest przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,
   b) zazwyczaj spożywana jest bezpośrednio z pojemnika,
   c) jest gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzenie, gotowanie czy podgrzewanie.

W tej kategorii znajdują się również pojemniki na żywność typu fast food i inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność.

Nie ma obowiązku pobierania opłaty od odbiorcy końcowego za pojemniki na żywność, które:

• zawierają żywność suszoną lub zimną, wymagającą dalszej obróbki,
• zawierają więcej niż jedną porcję żywności,
• zawierają jedną porcję żywności, ale są sprzedawane w ilości większej niż jedna sztuka.

W uzasadnieniu do nowelizacji podkreślono, że opłata nie będzie pobierana od żywności pakowanej fabrycznie, na przykład jogurtu czy paczki orzechów. Natomiast opłata będzie doliczana w przypadku zakupu w restauracji zupy, która nadaje się do bezpośredniego spożycia i jest zapakowana na wynos w pojemnik wykonany z tworzywa sztucznego.

Przedsiębiorcy korzystający z urządzeń vendingowych do pakowania i oferowania produktów w takich opakowaniach również będą zobowiązani do pobierania opłaty od konsumentów, nawet jeśli automaty znajdują się w miejscach innych niż jednostki handlu detalicznego, hurtowego lub gastronomicznego.

Przepisy dotyczące obowiązku pobierania opłaty mają wejść w życie od 1 stycznia 2024 r., a szczegółowe stawki opłat zostaną ustalone w rozporządzeniu wykonawczym. Propozycje stawek dla kubków na napoje wynoszą 0,20 zł za sztukę (z pokrywką lub wieczkiem), a dla pojemników na żywność – 0,25 zł za sztukę. Maksymalna wysokość opłaty za jedno opakowanie nie powinna przekraczać 1 zł.

Przedsiębiorcy, którzy zostali zobowiązani do pobrania opłaty od klientów, będą ją wpłacać na odrębny rachunek bankowy marszałka województwa właściwego ze względu na miejsce pobrania, w terminie do 15 marca roku następnego po roku, w którym opłata została pobrana. Kontrolę przestrzegania tego obowiązku przeprowadzi Inspekcja Handlowa, a pierwsze kontrole mogą odbyć się w 2024 r.

Kary za brak pobrania opłat

Przedsiębiorcy, którzy nie będą pobierali opłat od użytkowników końcowych, do których są zobowiązani, mogą zostać ukarani administracyjnie przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej karą pieniężną od 500 zł do 20 000 zł. Marszałek województwa będzie odpowiedzialny za kontrolę wysokości i prawidłowości pobieranych opłat, a do tego celu będą mu przysługiwać uprawnienia organów podatkowych.

Ignorowanie obowiązku pobrania opłaty lub wniesienie jej w niższej wysokości może spowodować określenie przez marszałka województwa dodatkowej opłaty w drodze decyzji. Ta dodatkowa opłata wyniesie 50 proc. kwoty zaległej opłaty. Opłata ma zniechęcić konsumentów do nabywania takich produktów i zachęcić do korzystania z opakowań wykonanych z alternatywnych materiałów lub opakowań wielokrotnego użytku.

Opakowania styropianowe i sztućce z tworzywa sztucznego

Nowelizacja obejmuje zakaz wprowadzania do obrotu pojemników na żywność lub napoje wykonanych ze styropianu (polistyrenu ekspandowanego), kubków oraz innych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, takich jak sztućce, talerze, słomki czy mieszadełka do napojów. Zakaz ten obowiązuje od 24 maja 2023 r. Produkty, które były wprowadzone na rynek przed tą datą, nie są wycofywane, lecz po wyczerpaniu zapasów, przedsiębiorcy będą musieli zastąpić je alternatywnymi opakowaniami wykonanymi z innych materiałów lub nadającymi się do wielokrotnego użytku. Zamiennikami mogą być na przykład sztućce wykonane z drewna lub otrębów pszennych, słomki papierowe lub wykonane ze słomy, a także talerze papierowe lub z pulpy roślinnej, na przykład wykonane z trzciny cukrowej.

Opakowania alternatywne

Przedsiębiorcy mają obowiązek zapewnienia nabywcom dostępność w sprzedaży alternatyw dla jednorazowych opakowań – opakowań wielokrotnego użytku lub opakowań wykonanych z innych materiałów, w tym oksydegradowalnych tworzyw sztucznych. Obowiązek ten wejdzie w życie od 1 lipca 2024 r. Wyjątkiem są przedsiębiorcy pakujący i oferujący za pomocą urządzeń vendingowych napoje lub żywność w opakowaniach.

Opakowania alternatywne to te podlegające naturalnemu rozkładowi oraz wykonane z materiałów pochodzenia naturalnego, na przykład z pulpy roślinnej z trzciny cukrowej lub pulpy drzewnej. Dopuszczone są opakowania z tworzyw sztucznych wielokrotnego użytku, takie jak kubki na napoje wydawane za kaucją i napełniane ponownie.

Mogą to być również opakowania z innych materiałów niż tworzywa sztuczne, na przykład opakowania papierowe. Jednak nie wszystkie opakowania jednorazowego użytku można uznać za opakowania alternatywne. Kubek wykonany z papieru, ale zawierający warstwę z tworzywa sztucznego (chroniący przez wodą lub tłuszczem), nie będzie uznany za opakowanie alternatywne.

Butelki do 3l

Wprowadzający określone produkty jednorazowego użytku w opakowaniach na napoje, będących butelkami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 l, mają obowiązek zapewnić określony udział wagowy tworzyw sztucznych w butelkach jednorazowego użytku na napoje o pojemności do 3l pochodzących z recyklingu. Dla opakowań, których głównym składnikiem jest politereftalan etylenu (PET), wymóg ten wynosi 25 proc. od 2025 roku. Natomiast dla wszystkich innych rodzajów tworzyw sztucznych, bez względu na ich główny składnik, udział ten musi wynosić 30 proc. od 2030 roku.

Obowiązek ten dotyczy jedynie butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 l, pozostałe typy opakowań, takie jak butelki wielorazowego użytku, butelki z tworzyw sztucznych o pojemności powyżej 3 l oraz szklane lub metalowe butelki na napoje, nie podlegają temu wymogowi.

Dodatkowo producent musi osiągnąć roczny poziom selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych, który będzie wynosić 77 proc. od 2025 roku i 90 proc. od 2029 roku. Może to zrealizować samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji odzysku opakowań. System kaucyjny, który ma usprawnić selektywną zbiórkę tych odpadów, jest na etapie projektu i zostanie uregulowany w odrębnej nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami.

W przypadku niepowodzenia w realizacji wyżej wymienionych obowiązków, przedsiębiorcy zostaną obciążeni opłatą produktową. Szczegółowe stawki tej opłaty zostaną określone w rozporządzeniu. Rozliczenie wykonania obowiązków odbywa się na koniec roku kalendarzowego, a opłatę produktową trzeba rozliczyć do 15 marca następującego roku kalendarzowego, którego dotyczy. Pierwsze rozliczenie będzie miało miejsce w marcu 2026 roku.

Ewidencja butelek do 3l

Od 24 maja 2023 roku wprowadzony został obowiązek ewidencji zawierającej informacje o masie butelek wprowadzonych w danym roku kalendarzowym oraz udziale wagowym tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu w tych butelkach. Ewidencja jest podzielona na butelki z głównym składnikiem z politereftalanu etylenu oraz pozostałe butelki. Można ją prowadzić w formie elektronicznej lub papierowej.

W przypadku braku ewidencji lub jej niewłaściwego prowadzenia, wojewódzki inspektor ochrony środowiska lub marszałek województwa mogą oszacować wartości masy i rodzaju butelek wprowadzonych do obrotu. Jeśli przedsiębiorca nie będzie właściwie dokumentować udziału wagowego tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu w butelkach, uznaje się, że ten udział nie został zapewniony. Spowoduje to konieczność uiszczenia opłaty produktowej za niewypełnienie tego obowiązku.

Dodatkowo, wprowadzający takie produkty mają obowiązek posiadać dokumenty potwierdzające wykonanie obowiązku zapewnienia odpowiedniej ilości materiałów pochodzących z recyklingu w nowych opakowaniach. Te dokumenty muszą być przechowywane przez okres pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego dotyczą.

Co z pojemnikami z zakrętkami i wieczkami?

Od 1 lipca 2024 r. przedsiębiorcy wprowadzający napoje w jednorazowych opakowaniach o pojemności do 3 l będą zobowiązani do obowiązkowego przymocowania zakrętek i wieczek tak, aby pozostały przymocowane przez cały okres zamierzonego użytkowania napoju. Po tym terminie, nie będzie możliwe wprowadzanie do obrotu opakowań, których zakrętki lub wieczka nie są przymocowane. Wyjątkiem są szklane i metalowe pojemniki, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych, metalowe zakrętki z uszczelką z tworzyw sztucznych oraz pojemniki na napoje o pojemności powyżej 3 l.

Przedsiębiorcy, którzy po 1 lipca 2024 r. będą wprowadzać do obrotu produkty nie spełniające tych wymagań, będą narażeni na kary pieniężne w wysokości od 10 000 zł do nawet 500 000 zł. Decyzję o nałożeniu kar może podjąć wojewódzki inspektor ochrony środowiska.

Wytyczne Komisji Europejskiej wyjaśniają, że pojemniki stanowią szerszą grupę, obejmując również butelki, kartony na mleko lub sok oraz tubki na jogurt pitny. Butelki są opisane jako sztywne pojemniki na napoje o wąskiej szyjce. W związku z tym, obowiązek przymocowania zakrętek i wieczek dotyczy szerszej grupy opakowań, a nie tylko butelek. Dodatkowo wskazują na różnicę między pojemnikami na napoje a pojemnikami na żywność. Na przykład, pojemnik z tworzywa sztucznego zawierający jogurt nie podlega obowiązkowi, podczas gdy pojemnik z tworzywa sztucznego zawierający jogurt pitny zostaje uznany za pojemnik na napój. To może w przyszłości spowodować pewne trudności w ustaleniu, które opakowania jednorazowego użytku będą objęte tym obowiązkiem.

Nie ma jednoznacznych kryteriów odróżniających wieczka od zakrętek. Różnica polega na tym, że wieczka są zrywane i nie pozwalają na ponowne założenie, w przeciwieństwie do zakrętek, które umożliwiają wielokrotne zamykanie danego pojemnika.

Nowy typ opakowań

Nowy typ opakowań, opakowania na napoje, został zdefiniowany w ustawie o gospodarce opakowaniami i obejmuje opakowania na płyn przeznaczony do bezpośredniego spożycia, takie jak woda, sok, nektar, mleko, jogurt, napoje alkoholowe, wyłączając produkty lecznicze, wyroby medyczne i żywność specjalnego przeznaczenia medycznego.

Podstawa prawna

[1] Ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw [Dz.U.2023.877] https://dziennikustaw.gov.pl/D2023000087701.pdf [dostęp: 2023-08-17]

[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2019/904 z 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019L0904 [dostęp: 2023-08-17]

[3] Publikacja „Ograniczenia dla jednorazowego plastiku. Nowe obowiązki i opłaty.” https://serwisy.gazetaprawna.pl/ekologia/artykuly/8723218,jednorazowy-plastik-ograniczenia-nowe-obowiazki-i-oplaty-poradnik.html [dostęp: 2023-08-17]

[4] Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowym [Dz.U.2023.160] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000888/O/D20130888.pdf [dostęp: 2023-08-17]

[5] Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców [Dz. U. 2018 poz. 646] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180000646/O/D20180646.pdf [dostęp: 2023-08-17]

[6] Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02006R1907-20140410 [dostęp: 2023-08-17]

[7] Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie stawek opłaty za produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będące opakowaniami (Dz.U. poz. 2679) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230002679/O/D20232679.pdf [dostęp: 2024-01-04]

[8] Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 9 grudnia 2023 r. w sprawie stawek opłat produktowych dla poszczególnych rodzajów opakowań (Dz.U. poz. 2683) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20230002683/O/D20232683.pdf [dostęp: 2024-01-04]